عشق و خودآئینی در جهان حماسه بر پایۀ مقایسۀ دو شخصیت رستم شاهنامۀ فردوسی و آشیل ایلیاد هومر

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 39، مرداد 1400، صفحه 66-79   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ماری افتخارزاده^*

کارشناس ارشد، ادبیات نمایشی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله، به تشریح جایگاه عشق و خودآئینی (استقلال شخصیت)، به‌منزلۀ دو رانۀ روان‌شناختی و درعین‌حال اخلاقی بنیادی هستی بشر، در جهان حماسه خواهیم پرداخت. در جهان حماسه، در مقایسه با عشق، خودآئینی در شالودة هستی قهرمان حماسه قرار دارد؛ به‌عبارتی، در حماسه­ها، محور اصلی هستیِ قهرمان میل به خودآئینی است و عشق، هرچند پرشور و سوزان، صرفاً تابع آن است. در واقع، در چنین فضایی عشق صرفاً دستاویزی برای حفظ خودآئینی قهرمان است و مرجعیتی بیش از این ندارد. بدین منظور، با روش توصیفی-تحلیلی در ابتدا بر اساس آرای امانوئل کانت در فلسفۀ اخلاق، تعریفی اجمالی از اصل «خودآئینی» در برابر اصل «دیگرآئینی» به دست خواهیم داد. سپس، با مقایسۀ دو قهرمان اصلی دو حماسۀ بزرگ تاریخ بشر، یعنی رستم در شاهنامۀ فردوسی و آشیل در ایلیاد هومر، تشریح خواهیم کرد که چگونه محور در دنیای حماسه خودآئینی است و عشق مادون آن محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

حماسه؛ خودآئینی؛ استقلال شخصیت؛ عشق؛ شاهنامه؛ ایلیاد؛ رستم؛ آشیل

مراجع

 

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1385). زندگی و مرگ پهلوان در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی انتشار.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1386). داستان داستان‌ها: رستم و اسفندیار در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی انتشار.

اسمیت، ژوئل (1383). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: فرهنگ معاصر و روزبهان.

افتخارزاده، ماری (1389). بررسی مقولة آزمندی در شاهنامه و ادبیات شکسپیر. (پایان‌نامة کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی،‌ تهران، ایران.

برلین، آیزایا (1387). آزادی و خیانت به آزادی، شش دشمن آزادی بشر. ترجمۀ عزت‌الله فولادوند. تهران: ماهی.

حمیدیان، سعید (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.

خالقی مطلق، جلال (1369). بیژه و منیژه و ویس و رامین. فصلنامۀ ایران‌شناسی. 2 (6)، 289-273.

خالقی مطلق، جلال (1372). گل‌های رنج: برگزیدۀ مقالات در مورد شاهنامه. تهران: مرکز.

خطیبی، ابوالفضل (1394). یادداشت‌های شاهنامه‌شناسی. گزارش میراث. 9 (3 و 4)، 21-15.

دیویدسن، الگا (1378). شاه و پهلوان در شاهنامه. ترجمۀ فرهاد عطایی. تهران: نشر تاریخ ایران.

دیویس، کالین (1386). درآمدی بر اندیشۀ لویناس. ترجمۀ مسعود علیا. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

زنر، آر. سی. (1384). زروان یا معمای زرتشتی‌گری. تهران: امیرکبیر.

سلیمان‌نژاد، فرهاد (1395) زایش دوباره‌ی حماسه از فلسفة نیچه. پژوهش‌های فلسفی. 10 (19)، 302-273.

ستاری، جلال (1388). اسطورۀ عشق و عاشقی در چند عشق‌نامۀ فارسی. تهران: میترا.

سیدیر، کنستان (1375). ایلیاد هومر. ترجمۀ محمد بقایی. تهران: دفتر مطالعات ادبیات داستانی.

فولادی، محمد؛ غلامی، زهرا (1398). نیروهای فراطبیعی و نقش آن‌ها در طومار هفت‌لشکر. نشریۀ نثرپژوهی ادب فارسی. 22 (22)، 170-145.

فردوسی، ابوالقاسم (1960-1971م). شاهنامه. زیر نظر یوگنی ادواردویچ برتلس و عبدالحسین نوشین. مسکو: آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوروی.

فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهـران: مرکـز دائـرة‌المعـارف بزرگ اسلامی.

فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. بر اساس چاپ مسکو. تهران: قطره.

قیصری، جلیل و نجاری، ابراهیم (1397). اسطوره و شعر. تهران: ناسنگ.

علیا، مسعود (1388). کشف دیگری همراه با لویناس. تهران: نی.

کانت، امانوئل (1381) در پاسخ به پرسش روشنگری چیست؟، از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم. ترجمۀ سیروس آرین‌پور. تهران: بی نا.

کانت، ایمانوئل (1394). بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق. ترجمۀ حمید عنایت و علی قیصری. تهران: خوارزمی.

کندی، مایک دیکسون (1385). دانشنامۀ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: طهوری.

گرانت، مایکل و هیزل، جان (1384). فرهنگ اساطیر کلاسیک. ترجمۀ رضا رضایی. تهران: ماهی.

محجوب، محمدجعفر (1371). نظری به سیر عشق در داستان ویس و رامین. فصلنامۀ ایران‌شناسی. 4 (15)، 511-469.

مسکوب، شاهرخ (1384). ارمغان مور. تهران: نی.

مسکوب، شاهرخ (1385). مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار. تهران: علمی فرهنگی.

نوسباوم، مارتا (1374). ارسطو. ترجمة عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.

هالیول، استیون (1388). پژوهشی دربارة فن شعر ارسطو. ترجمة مهدی نصرالله‌زاده. تهران: مینوی خرد.

هوشیار، هما؛ کاظم خانلو، ناصر؛ پارسا سرشت، رضا؛ غفوری‌فر، مرضیه (1394، خرداد ماه). مقایسة ویژگی‌های قهرمانان در هفت‌خوان‌های پهلوانی و عرفانی. کنفرانس ملی هزارة سوم و علوم انسانی. شیراز.

هومر (1378). ایلیاد. ترجمة سعید نفیسی. تهران: علمی و فرهنگی.

یگر، ورنر (1376). پایدیا. ترجمۀ محمدحسن لطفی. جلد اول، تهران: خوارزمی.