بررسی و تحلیل شبکه شهری در مجموعه شهری تهران

فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس

مقاله 2، دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 48-21   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهرام امیرانتخابی^{* 1}؛ مریم محمدی²

¹استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه پیام نور ایران

²کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری

چکیده

در دهه های اخیر فرایندهای تمرکزگرایانه ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور باعث ظهور پدیده نخست شهری در شبکه شهری تهران شده است. تمرکز سرمایه و فعالیتها در تهران سبب زهکشی منابع از شهرهای پیرامونی به سوی این کلانشهر ملی می شود. وجود زیرساختهای اقتصادی و تولیدی به ویژه در بخش صنعت و خدمات, تهران را به قطب اصلی منطقه شهری تبدیل نموده و این امر سبب جذب جمعیت نواحی پیرامون و حتی سایر استانها به این کلانشهر و حومه آن شده است. جهت بررسی میزان اثرات تهران بر شبکه شهری منطقه, از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و با مدلهای کمی سلسله مراتب شهری در مجموعه شهری تهران بررسی میشود. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش از نوع اسنادی – کتابخانه ای است، جامعه آماری تحقیق شهرهای مجموعه شهری تهران بوده و اطلاعات مورد نیاز از نتایج سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن گردآوری شده است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش، میزان توزیع تعادل در شبکه شهری  منطقه براساس مدلهای «رتبه – اندازه» و محاسبه «ضریب آنتروپی»، و همچنین سنجش شدت پدیده نخست شهری بر اساس «شاخص چهارشهر یا کینز برگ»، «شاخص نخست شهری یا UPI»، «شاخص دوشهر یا جفرسون»، «شاخص چهار شهر مهتا» و «شاخص موماو» سنجیده و تحلیل شده است. نتایج حاصله از مجموعه این روش ها نشان دهنده گسیختگی زیاد در سلسله مراتب مجموعه شهری تهران است. که ناشی از تمرکز بیش از حد شهرهای کوچک و تمرکز جمعیتی در کلانشهر منطقه است. به گونه ای که بیش از 96 درصد تعداد  شهرهای استان را شهرهای کم جمعیت تشکیل می دهند که تنها 28 درصد جمعیت شهری منطقه را در خود جای داده اند و ۵۸ درصد از جمعیت شهری در تهران ساکن هستند. با اینحال با افزایش تعداد شهرها بتدریج شبکه شهری به شوی تعادل نسبی پیش می رود.

کلیدواژه‌ها

کلان شهر تهران؛ منطقه شهری؛ قطب شهری کرج؛ نخست شهری؛ مدیریت شهری