تجربة زیستة زنان از چالش‌های مادری در فضای شهری

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 7، دوره 12، شماره 42، خرداد 1401، صفحه 199-236   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2022.693076

نویسندگان

مهنوش کرمی¹؛ شهره روشنی^{* 2}؛ منصوره زارعان³

¹کارشناس ارشد مطالعات زنان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

²استادیار گروه مطالعات علوم اجتماعی و توسعه، پژوهشکدۀ زنان، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران. (نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه مطالعات علوم اجتماعی و توسعه، پژوهشکدۀ زنان، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

چکیده

امروزه تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، زمینه‌ساز افزایش حضور زنان در فضای شهری شده است؛ اما برخی نیازهای زنان، به‌ویژه در نقش مادری، در طراحی‌های شهری موردتوجه قرار نگرفته و حضور آنان در فضای شهری را با دشواری­هایی مواجه ساخته است. پژوهش حاضر به مطالعۀ چالش­های مادری در فضای شهری با روش کیفی پرداخته است. جامعۀ هدف پژوهش شامل مادران ساکن شهر تهران بوده است که پانزده نفر از آنان با استفاده از نمونه­گیری هدفمند و بر اساس ملاک رسیدن به اشباع داده­ها انتخاب شده­اند. داده­ها از طریق مصاحبة گردآوری و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شده است. در مجموع مادران تجربة رضایت­بخشی از حضور در فضای شهری ندارند و با چالش‌هایی مواجهند که شامل پنج مقولۀ اصلی «عدم تناسب فراوانی امکانات فضای شهری با جمعیت»، «عدم تناسب طراحی امکانات و فضاهای شهری با نیازهای مادر و کودک»، «هزینه‌بر بودن استفاده از امکانات فضای شهری»، «آلودگی­های فضای شهری» و «احساس نگرانی از حضور در شهر» است. در پایان نیز راهکارهایی برای رفع چالش­ها پیشنهاد شده است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

زنان؛ مادری؛ تجربۀ زیسته؛ فضای شهری؛ تهران

مراجع

افروغ، عماد. (1396). فضا و جامعه: فضای شهری و نابرابری اجتماعی ارائة الگویی برای جدایی‌گزینی فضایی و پیامدهای آن. تهران: نشر علم.

الیاس­زاده، سیدنصرالدین؛ ضابطیان، الهام. (1389). بررسی شاخص های برنامه‌ریزی شهری مؤثر در ارتقای امنیت زنان در فضاهای عمومی با رویکرد مشارکتی (نمونة موردی : بخش مرکزی شهر تهران). نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی. دورة 2، شمارة 44. صص 43-56.

امانی، مجتبی؛ خزایی، مصطفی؛ داورپناه، مسعود. (1398). تحلیلی بر "شهر دوستدار زن" در ایران. جغرافیا و روابط انسانی، دورة 1، شماره 4، 50-62.

ایزدی، ملیحه؛ محمدی، جمال؛ طاهری، زهرا؛ شیرخانی، حسنیه. (1395). واکاوی مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه زنان، مطالعة موردی: منطقة 4 شهر اصفهان. جغرافیا و توسعه، سال 14، شمارة 42، 127-143.

بارانی، مهشید. (1395). بررسی چگونگی مبلمان شهری و تاثیر آن بر اجتماع‌پذیری فضای شهری برای زنان. مجموعه مقالات نخستین همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری. تهران: شهرداری تهران.

برومند، مریم؛ رضایی، سولماز. (1395). ارزیابی عملکرد بوستان­های زنان در ارتقای عدالت جنسیتی در شهرهای اسلامی؛ نمونۀ موردی: بوستان مادر آزادگان، منطقۀ 15 شهر تهران. پژوهشنامۀ زنان، سال 7، شمارة 2، 61-45.

بندرآباد، علیرضا. (1397). جنسیت و تفاوت در ادراک محیط شهری؛ انگاره­ها و معیارها. جغرافیا، سال 16، شمارة 59، 123-109.

بهرام­پور، عطیه. (1395). ایمنی و امنیت، حقوق گمشدة کودکان در شهر. دومین همایش بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزارة سوم، تهران.

بیضائی، میترا؛ غروی، غنچه (1397). بررسی مؤلفه­های مؤثر بر حضور بانوان در فضاهای شهری و تحلیل اثرات تک‌جنسیتی شدن فضاها (نمونۀ پژوهش: بوستان بانوان ملت مشهد). جغرافیا و روابط انسانی، سال 1، شمارة 3، 838-819.

پورحسین روشن، حمید؛ پورجعفر، محمدرضا؛ علی­اکبری، صدیقه. (1398). تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری، مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت. برنامه­ریزی توسعة شهری و منطقه­ای، سال 4، شمارة 10، 145-115.

پورمحمدی، محمدرضا؛ خضرنژاد، پخشان؛ احمدی، پولاد؛ جهان­بین، رضا. (1394). بررسی میزان انطباق فضاهای عمومی شهری با نیازهای زنان شهر ارومیه. زن در توسعه و سیاست، دورة 13، شمارة 1، 23-40.

پورمحمدی، محمدرضا؛ روستایی، شهریور؛ خضرنژاد، پخشان. (1398). تحلیل حق به شهر در فضاهای عمومی شهری با تأکید بر رویکرد عدالت جنسیتی؛ نمونة موردی: شهر ارومیه. زن و جامعه، سال 10، شمارة 40، 222-195.

تمدن، رویا. (1387). زنان و فضاهای شهری. جستارهای شهرسازی، شمارة 24 و 25، 34-40.

خرمی روز، ریحانه؛ فلامکی، محمد منصور؛ نوروز برازجانی، ویدا. (1399). تبیین آفرینش تعادل جنسیتی در فضا (نمونة موردی: مرکز خرید شهر تهران).  اندیشۀ معماری، سال 4، شمارة 8، 236-221.

داداش­پور، هاشم. (1393). گفتمان عدالت فضایی در شهر. تهران: نشر آذرخش.

رفیعیان، مجتبی؛ خدایی، زهرا. (1388). بررسی شاخص‌ها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری. راهبرد، دورة 18، شمارة 53، 227-248.

رومینا، ابراهیم؛ تیموری، قاسم؛ احمدی­پور، زهرا. (1397). بررسی رابطۀ فضا و عدالت جنسیتی؛ مطالعۀ موردی: منطقه 6 شهر تهران. پژوهش­های جغرافیای سیاسی، سال 3، شمارة 4، 162-141.

سلیمانی، علیرضا؛ آفتاب، احمد؛ رضازاده، نرمین. (1398). طراحی فضاهای شهری با ارزیابی نگرش جنسیتی (مطالعة موردی: پارک بانوان نرگس ارومیه). جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه‌ای)، سال 9، شمارة 2، 177-157.

شهبازی، امیرحمزه. (1398). قومیت، جنسیت و عملکرد فضاهای شهری در شهرهای چندقومیتی (مطالعۀ موردی: شهر زاهدان). جغرافیا و توسعۀ فضای شهری، سال 6، شمارة 2، 123-109.

فاضلی، نعمت‌الله؛ ضیاچی، محدثه. (1393). شهر دوستدار زن، شناسایی معیارهای شهر دوستدار زن از نظر زنان متعلق به پایگاه‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی تهران. جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال 5، شمارة 3، 85-55.

فرح­زاد، مریم؛ رفیعیان، مجتبی؛ کامیابی، سعید؛ ارغان، عباس. (1399). سنجش ترجیحات حضوری زنان در عرصه­های عمومی شهر تهران. آمایش محیط، شمارة 51، 42-23.

فروزنده، زهرا؛ میرخانی، عزت­السادات، ایمانی، محسن؛ اسماعیلی نسب، مریم. (1395). واکاوی تأثیرات زندگی شهری بر نقش مادری. مجموعه مقالات نخستین همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری. تهران: شهرداری تهران.

فنی، زهره. (1398). ارزیابی شهر پایدار از منظر شهر دوستدار خانواده و بانوان باردار، مطالعة موردی: منطقة 19 شهر تهران. شهر پایدار، سال 2، شمارة 1، 29-44.

فنی، زهره. احمدی، لیلا (1399). زنان و جست­وجوی حق به شهر در پیاده­راه­های جنسیتی (مورد مطالعه: منطقة 6 شهرداری تهران). توسعۀ اجتماعی، سال 15، شمارة 1، 100-71.

کرمی، اسلام؛ بصیری، مصطفی؛ زینالی عظیم، علی. (1397). تحلیل طراحی فضاهای شهری ایمن برای زنان بر اساس تعاملات اجتماعی مادر و کودک (پارک بانوان آنا در تبریز). شهر ایمن، سال 1، شمارة 1، 18-1.

گرمسیری­نژاد، سروش؛ خرّم­بخت، احمدعلی؛ موغلی، مرضیه. (1400). ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی شهری بر مبنای دیدگاه جنسیتی (مطالعۀ موردی: شهر جدید عالیشهر). مطالعات جامعه­شناسی، سال 14، شمارة 53، 143-129.

گلی، علی؛ زادولی، شاهرخ؛ زادولی، فاطمه. (1392). ارزیابی نگرش جنسیتی در طراحی فضاهای شهری (مطالعة موردی: پارک بانوان شمس تبریز). زن در توسعه و سیاست، سال 11، شمارة 2، 171-188.

محمودی، محمدجواد. (1395). سالخوردگی جمعیت: یک مسألۀ اجتماعی جمعیتی. مطالعات راهبردی زنان، سال 19، شمارة 73، 175-153.

مدنی­پور، علی. (1387).  طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

مرصوصی، نفیسه. (1383).  توسعه‌یافتگی و عدالت اجتماعی شهر تهران. پژوهش های اقتصادی، دورة 4 ، شماره 14، 19-31.

مهدی­زاده، جواد. (1387). درآمدی بر نظریه­های شهر و جنسیت در جستجوی شهرهای انسانی‌تر. جستارهای شهرسازی، شمارة 24 و 25، 19-6.

نوری، شیوا؛ آرمیون، نگین. (1395). شهر دوستدار زن، سنجش میزان تحقق معیارها از تئوری تا عمل، (موردپژوهی: دو منطقه از شهر تهران). همایش بین‌المللی زنان و زندگی شهری، تهران.

نیازی، محسن؛ تورنجی پور، فاطمه؛ نوروزی، میلاد؛ عسگری کویری، اسماء. (1395). فراتحلیل عوامل اجتماعی مؤثر بر باروری در ایران. برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة 8، شمارة 29، 69-118.

Ataol, Ö., Krishnamurthy, S., Druta, O., & van Wesemael, P. (2022). Towards inclusive urban environments for infants and toddlers: Assessing four urban neighbourhoods in Istanbul with mothers. Children & Society, 00, 1-17. https://doi.org/10.1111/chso.12566.

Beebeejaun, Y. (2017). Gender, urban space, and the right to everyday life. Journal of Urban Affairs, 39(3), 323-334.

Jo, A., Lee, S., & Kim, J. (2020). Gender Gaps in the Use of Urban Space in Seoul: Analyzing Spatial Patterns of Temporary Populations Using Mobile Phone Data. Sustainability, 12, 6481. http://dx.doi.org/10.3390/su12166481.

Lilius, J. (2017). Urban space in the everyday lives of mothers and fathers on family leave in Helsinki. European urban and regional studies, 24(1), 104-118. https://doi.org/10.1177/0969776415619662

Mathews, V. (2019). Reconfiguring the breastfeeding body in urban public spaces. Social & cultural geography, 20(9), 1266-1284.

Perdomo, Marivi. (2018, AUGUST  9) . 'The Inaccessibility of Motherhood in New York City' [Web log message]. Retrieved from:

https://news.climate.columbia.edu/2018/08/09/inaccessibility-motherhood-new-york-city/.