بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نه ‌سپهر امیرخسرو دهلوی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 14، شماره 53، آبان 1401، صفحه 43-68   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرزانه کریمی^*

دانشگاه تهران

چکیده

تمثیل یکی از پرکاربردترین عناصر خیال است که اگرچه بیشترین بروز آن در سبک هندی دیده می شود، شاعران آغازین دوره‌های شعر فارسی نیز از آن بهره جسته‌اند. با توجه به اهمیت تمثیل و کارکردهای مختلف آن در یک اثر ادبی، بررسی آثار هر شاعر از این دیدگاه ضروری است. این پژوهش درپی پاسخ به این پرسش است که: کارکرد تمثیل در مثنوی نه‌‌ سپهر امیر‌خسرو دهلوی چگونه است؟ هدف این پژوهش بررسی مثنوی نه‌ سپهر او به عنوان اثری خلاقانه و کمترشناخته شده از دیدگاه تمثیل است تا از این رهگذر اثر درخشان امیرخسرو که خود گنجینه ای از تمثیل‌های برگرفته از سه فرهنگ اسلامی-ایرانی و هندی مجموعه ای از ترکیبات تازه و نیز دائرةالمعارفی از اصطلاحات، مفردات و ترکیبات موسیقی است وهنوز نسخه چاپی و تصحیح شده‌ای از آن موجود نیست، مورد عنایت بیشتری قرار بگیرد، بنابراین مطالعه دقیق این اثر و بررسی کارکرد تمثیل در آن ضرورت دارد. روش این پژوهش کتابخانه ای و شیوه آن تحلیلی-توصیفی می باشد.

کلیدواژه‌ها

امیرخسرو دهلوی؛ هند؛ مثنوی نه سپهر؛ تمثیل

مراجع

قرآن کریم

1. آریا، غلامعلی (1365)، طریقه چشتیه درهند و پاکستان و خدمات این طریقه به فرهنگ اسلامی و ایرانی، تهران: زوار
2. امساکی، حمید رضا (1393)، روابط فرهنگی ایران و هند از دیرباز تا کنون، نهمین همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی.
3. جرجانی، عبدالقاهر (1991)، اسرارالبلاغه، تعلیق محمود محمد شاکر، قاهره: دارالمدنی بجده0
4. حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1377)، دیوان حافظ شیرازی، تصحیح قزوینی و غنی، چ 7، تهران: اساطیر.
5. حسینی کازرونی، سید احمد (1394)، تمثیل و ادبیات تمثیلی، فصلنامه تحقیقات تمثیلی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر.
6. خوش نظر، حکیمه (1400)، اوج و فرود زبان فارسی در هند، کنفرانس بین­المللی شرق­شناسی
7. دهخدا، علی اکبر (1363)، امثال و حکم، چ 6، تهران: امیرکبیر
8. دهخدا، علی اکبر (1352)، لغت­نامه، تهران: سازمان لغت­نامه
9. رضوی ادیب، مسعود (1939)، فرهنگ تمثیل­ فارسی وعربی در زبان اردو، چ2، الله آباد، طبع هوا.
10. 11-سعدی شیرازی، مصلح الدین عبدالله (1381)،کلیات سعدی، تصحیح محمد­علی فروغی، تهران: ققنوس.
11. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1383)، صور خیال در شعرفارسی، چ 9، تهران: آگاه.
12. شمیسا، سیروس (1387)، بیان و معانی، چ3، تهران: نشر میترا.
13. شهرانی، عنایت الله (1354)، امثال و حکم، کابل: نشرات کتاب خپرولو.
14. شیری، قهرمان، تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن، فصل نامه علمی پژوهشی کاوش نامه، سال یازدهم، 1389، ش 20.
15. صادقی نژاد، رامین و محمد زاده، مریم(1397)، بررسی تمثیل و گونه­های آن در منظومه عرفانی سیرالعباد الی المعاد، سنایی، فصلنامه تحقیقات تمثیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر.
16. عالی محمودی، امیدوار، ایهام موسیقایی در مثنوی نه­سپهر امیرخسرو دهلوی، پژوهش­نامه نقد و بلاغت، بهار1399.
17. عالی محمودی، امیدوار و همکاران، بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نه سپهر امیرخسرو دهلوی، فنون ادبی، سال نهم، ش 2، 1396.
18. مولانا جلال­ الدین محمد (1372)، تصحیح استعلامی، محمد، تهران: انتشارات زوار با همکاری نشر سیمرغ.
19. معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی، چ 24، تهران: اساطیر.
20. وحید میرزا، محمد (1950)، مثنوی نه سپهر، چاپ سنگی، کلکته، مطبع بپست مشن پریس .
21. وطواط، بشیرالدین(1362)، حدائق السحرفی دقائق الشعر،تصحیح اقبال آشتیانی، عباس، کتابخانه سنائی و طهوری.
22. وفائی، عباسعلی و آقابابایی، سمیه (1392)، بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی، پژوهش نامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم ش 18.
23. همایی، جلال الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات اهورا.