تأملی بر تمثیل در منظومه‎ی غنایی چنیسرنامه

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 16-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدجعفر پروین^{* 1}؛ سیّد احمد حسینی کازرونی²؛ محمدهادی خالق زاده³

¹دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی،علوم انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج-ایران

چکیده

چنیسرنامه منظومه‌ای غنایی و نیمه معروف در اذهان مردم ایران به تقلید از خسرو شیرین نظامی در هزار بیت از شاعر قرن یازدهم ازادراکی بیگلاری می‌باشد. موضوع این منظومه‌ی جذاب و عوام پسند داستان لیلا و چنیسرشاه به همراه حوادث بسیار گیرا  و هدفمند می‌باشد که ضرورت ایجاب می‌نمود بُعدی از ابعاد آثار مذکور که همانا وجود قابل ملاحظه‌ی تمثیل در این داستان  مورد بررسی، کنکاش و تطبیق قرار گیرد تا افق اندیشه‌ی این شاعر بیشتر مورد  تفحّص قرار گیرد تمثیل در این منظومه به صورت عرفانی و نمادین است و نحوه‌ی نگرش شاعر به این مقوله به صورت توصیفی تحلیلی و کتابخانه‌ای با اهداف یادآوری ارزش و قابلیت تمثیل در بیان یک یا چند مفهوم عرفانی یا اخلاقی و تبیین نتیجه‌ی مورد نظر این شاعر  که با طرح تمثیل در داستان، منظور و هدفی خاصّ را دنبال می‌کنند و همچنین شناسایی داستان‌ غنایی چنیسرنامه پرداخته می‌شود و با توجه به سؤالات و فرضیه‌های پژوهش علت گرایش ادراکی بیگلاری به مقوله‌ی تمثیل در منظومه‎ی غنایی چنیسرنامه به صورت تشبیهی و عرفانی و نمادین از روی اراده است اما گاهی هم اجباری است و آن زمانی است که شاعر نمی‎تواند مفاهیم فکری خود را به راحتی بیان کند در حوزه‎ی سبک‎شناسی در تک و توکی از ابیات آن گاه‎گاهی به سبک غزل هندی تمثیلی ارائه می‎شود و به عبارت دقیق‎تر این منظومه‎ای مثنوی است که شاعر در دوران سبک هندی از دو سبک خراسانی و عراقی در سرایش آن بهره جسته، یعنی این غزل سبک هندی نیست که شاعر آن را در هر بیت در مصراع اول ممثل یا تمثیل را ذکر کند یا در مصراع دوم تمثیل را عرضه دارد.

کلیدواژه‌ها

چنیسرنامه؛ ادراکی بیگلاری؛ تمثیل؛ ادبیات غنایی

مراجع

• قرآن کریم. ترجمه محمدمهدی فولادوند.
• ادراکی بیگلاری، (1956م)چنیسرنامه، چاپ موسسه‌ی سندی ادبی بورد، حیدر آباد، سند پاکستان: تصحیح و مقدمه‌ی سید حسام الدین راشدی.
• انصاری‌اکبرآبادی، اختر (1956). شاه عبداللطیف بهتایی، شعر و شاعری و سوانح حیات او. حیدرآیاد سند: کمیته‌ی فرهنگی بیت شاه.
• بصاری، طلعت (1350). چهره‌ی شیرین، تهران: امیرکبیر
• خدادادخان، بهادر (1378). لب تاریخ سند، در زمینه‌ی مضامین غنایی و عاشقانه، چ پاکستان.
• دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه.چاپ دوازدهم تهران: دانشگاه تهران،.
• دومن، پل (1373). تمثیل و نماد، ترجمه‌ی میترا رکنی، تهران : ارغنون.
• ستاری، جلال (1366). حالات عشق مجنون، تهران: توس
• ------- ------- (1372). مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران:نشر مرکز
• سجّادی، سیّد جعفر (1389). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،چ نهم تهران: طهوری.
• سدارنگانی، هرومل (1355). پارسی‌گویان سند و هند، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• سعیدی سیرجانی، علی اکبر (1368). سیمای دو زن، چ سوم، تهران: نشر نو.
• شمس‎الدین محمد بن قیس رازی (1324ش)، المعجم فی معائیر اشعار العجم، مصحح: محمد بن عبدالوهاب قزوینی.
• شمیسا، سیروس، (1390). بیان، تهران: میترا.
• صفا، ذبیح الله (1378). تاریخ ادبیات ایران، جلد چهارم، تهران: فردوس
• فروم، اریک (1349)، زبان از یاد رفته، ترجمه‎ی ابراهیم امانت، تهران: مروارید.
• لاشو ـ م. لوفلر (1264). زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمه‌ی جلال ستاری، تهران: ؟.
• معین، محمّد (1384). فرهنگ معین ،چ سوم (دو جلدی). تهران: اَدِنا.
• واردی، زرین تاج (1378). بررسی شعر غنایی در محدوده‌ی قرن ششم تا هشتم ه‍.ق پایان‌نامه دوره دکتری دانشگاه شیراز.