تبیین و تحلیل فقهی معانی تأویل در قرآن

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 12، شماره 48، دی 1400، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین زائری¹؛ جعفر نکونام^{* 2}؛ مهرداد عباسی³

¹دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

³استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی معانی مختلف تأویل، بر اساس منابع تفسیری، فقهی و حقوقی است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که معنای مورد توجه ا واژه تأویل بیشتر برگرفته از مباحث علوم قرآنی، خصوصاً موضوع محکم و متشابه است. این واژه، علاوه بر معنای تعبیر، تأویل خواب و تأویل آیات متشابه و حتی محکم، یک معنای خاص دارد. معنای خاص این واژه، فرا رسیدن قیامت و دیدن عذاب الهی در قیامت است که این نکته در آیات دیگر مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

تأویل؛ تفسیر فقهی؛ تفسیری قرآن؛ تعبیر خواب

مراجع

قرآن کریم.

ابن اثیر، مبارک بن محمد (1407ق). النهایه فی غریب الحدیث والاثر. اسکندریه: دارالکتب العلمیه.

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (بی‌تا). الاکلیل فی المتشابه. اسکندریه: دارالایمان.

ابن فارس، احمد (1411ق). معجم مقاییس اللغه. بیروت: دارالجبل.

ابن منظور، جمال‌الدین (1408ق). لسان العرب. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج11.

ازهری الهروی، أبو منصور (2001م). تهذیب اللغه. تحقیق محمد عوض مرعب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

افرام البستانی، فؤاد (1954ق). الروائع. بی‌جا: بی‌نا.

ایازی، سید محمدعلی (۱۴۱۴ق). المفسرون حیاتهم و منهجهم. تهران: وزارت ارشاد.

بابایی، علی اکبر (بی‌تا). تأویل قرآن. معرفت، شماره 6، ص 49-44.

ترمذی، محمد بن عیسی (1401ق). الجامع. استانبول: دارالدعوه، ج5.

جعفر، شرف‌الدین‏ (1420ق). الموسوعة القرآنیة خصائص السور. بیروت‏: دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه، ج3-2.

جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق). الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه. تحقیق و تصحیح احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.

حسن‌زاده، صالح؛ جعفری، عبدالله (1393). حقیقت تأویل در قرآن از منظر علامه طباطبائی. اندیشه علامه طباطبائی،1(1)، ص 33-50. 
خامه‌گر، محمد (1382). ساختار هندسى سوره‌هاى قرآن. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.

خرمشاهی، قوام‌الدین (1377). سوره یونس. در: دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی. تهران: انتشارات دوستان.

رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387). رابطه قرآن و علم و راهکار حل تعارض‌های ظاهری آن‌ها. قرآن و علم، 2(2).

سیوطی، جلال‌الدین (1404ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ج2.

شافعی قرشی مطلبی، ابوعبدالله محمد (1412ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج2.

  شاکر، محمدکاظم (1381). روش‌های تأویل قرآن. قم: بوستان کتاب.

طباطبایی، سید محمدحسین (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج13، 3، 8.

طبرسى، فضل بن حسن (1415ق). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ج2. 
طوسى، محمد بن حسن (1409ق). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج2.

طبری، ابوجعفر محمد (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة، ج2-3.

قاسم‌پور، محسن (1392). مقایسه دیدگاه‌های رجالی ابن غضائری و نجاشی (عنوان عربی: مقارنة منطلقات ابن الغضائری والنجاشی الرجالیة). حدیث پژوهی، 5(9)، ص 85-112.

قرشى، سید على اکبر (1366). احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت، ج2.

قطب راوندى، سعید بن عبدالله (1415ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: نشر مرتضوی.

قطب، سید (1425ق). فى ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق، چاپ سی و پنجم.

معرفت، محمدهادى (1378). علوم قرآنى. قم: مؤسسه التمهید،
معرفت، محمدهادی (1378). التفسیر و المفسرون. قم: موسسه تمهید.

نصیری، علی؛ نصیری، محمدحسین؛ کریمی، حمید؛ ملکی دیزینی، محمدرضا (1398). روش‌شناسی تفسیر آیات متشابه در روایات رضوی. فرهنگ رضوی، 7(28)، ص111-134.

وزیری، مجید (1391). روش‌شناسی تفسیر فقهی شیعه. مطالعات قرآنی، 33(11)، ص161-184.