ارزیابی توان اکولوژیک و تناسب کاربری اراضی زاگرس مرکزی با بهره‌گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدل اکولوژیکی سرزمین

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 44، دی 1401، صفحه 114-129   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هومن بهمن‌پور^{* 1}؛ علی بالی²؛ طیبه ولیان³

¹گروه محیط‌زیست، دانشکده فنی و مهندسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

²گروه مطالعات آمایشی و GIS، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ‌ایران

³گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

چکیده

ارزیابی توان اکولوژیک به عنوان پیشگام آمایش سرزمین شناخته می‌شود. منطقه زاگرس مرکزی به دلیل حساسیت‌های محیط زیستی فراوان و تهدیدهای متعدد تنوع زیستی محتاج تدوین برنامه مدیریت محیط زیستی با رویکردی جامع و کاربردی است. بر این اساس، منطقه آبخیز مدیریتی کوهرنگ، به عنوان یکی از مناطق پایلوت در زاگرس مرکزی، مورد مطالعه و ارزیابی توان قرار گرفته است. در گام نخست، با بررسی مدل‌های رایج در سطح ایران و جهان، اقدام به طراحی الگویی مناسب به منظور ارزیابی توان اکولوژیک منطقه گردید. در ادامه، الگویی تلفیقی برای منطقه انتخاب و طراحی گردید که بیشترین میزان همخوانی و تناسب را با ویژگی‌های طبیعی و ساختاری موجود داشته باشد. در نهایت، با استفاده از داده‌های پایه و لایه‌های اطلاعاتی متعدد از طریق رویهم‌گذاری لایه‌ها در محیط GIS و نرم‌افزار ArcGIS, 9.3 اقدام به سنتز و پهنه‌بندی گردید. با مطالعات میدانی اقدام به زمین مرجع نمودن داده‌ها و تکمیل خلاهای اطلاعاتی گردید. نتایج نشانگر آن است که بحش اعظم منطقه از نوع کوهستانی بوده و بیشترین نرخ فرسایش از نوع متوسط با 38/39 درصد بوده است. در حال حاضر، کاربری مرتع با حدود 68 درصد بیشترین سهم را در میان سایر کاربری‌ها دارا می‌باشد. از سوی دیگر، بیشترین کاربری اولویت‌دار در منطقه مطالعاتی اختصاص به انواع جنبه‌های حفاظتی و مرتعداری به ترتیب با 53 و 25 درصد داشته و کمترین سهم را نیز توسعه با ۰.۰۵ درصد در اختیار دارد.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی توان اکولوژیک؛ منطقه آبخیز مدیریتی؛ کوهرنگ؛ توسعه پایدار

مراجع

ایزدی، بهمن، 1390، تدوین استراتژی و برنامه اقدام استقرار رویکرد مشارکتی در فعالیتهای میدانی پروژه زاگرس

بهمن‌پور و بالی، 1395، ارزیابی توان اکولوژیک زاگرس مرکزی، پروژه حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی، سازمان حفاظت محیط زیست و برنامه عمران سازمان ملل متحد، ۱۸۰ ص.

بیابانی. عباس، آهن‌ساز. سارا، کامکار. بهنام، رومانی. اعظم، 1396، ارزیابی تناسب اراضی حوزه گرگان‌رود جهت کشت گندم با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، یافته‌های تحقیقاتی در تولید گیاهان زراعی، جلد 3، شماره 1.

جعفری. علی، 1393، دستورالعمل تعیین و مدیریت مناطق کانونی تنوع زیستی در محدوده طرح زاگرس مرکزی.

جوزی. علی، زارع‌دار. نرگس، رضایان. سحر، 1390، ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین با استفاده از سیستم تصمیم‌گیری چندمعیاره؛ مطالعه موردی:‌منطقه حفاظت شده پارچین، نشریه بین‌المللی توسعه و علوم محیط زیستی، دوره 1، شماره 3، 16 ص.

رضاپور اندلیبی. نفیسه، میرسنجری. مهرداد، 1399، ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان‌های اهر، کلیبر و ورزقان برای کاربری توسعه شهری، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و دوم، شماره 2، 12 ص.

سازمان نقشه‌برداری کشور، 1393، نقشه‌های رقومی 25000: 1 کشور

شرکت تعاونی پیرامون، 1389، بررسی تغییرات کاربری اراضی در منطقه زاگرس مرکزی با استفاده از تکنیک سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی. 220 ص.

کلانتری. خلیل، عبداله‌زاده. غلامحسین، 1394، برنامه‌ریزی فضایی و آمایش سرزمین، مهندسین مشاور طرح و منظر، ج 3.

عبدولی، اصغر، 1390، بررسی وضعیت ماهیان منطقه زاگرس مرکزی به منظور تعیین گونه‌های شاخص و ارائه راهکارهای حفاظت از آنها

فرجی. امین، صحنه. فریبا، 1399، ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین در استان گلستان به منظور توسعه کاربری‌های کشاورزی با رویکرد آمایش سرزمین، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره 12، شماره 2، 274-253 صص.

کنفرانس پاریس، 1395، گزارش توسعه پایدار؛ دستورکار 22. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، تهران،

مخدوم، مجید. 1392، شالوده آمایش سرزمین، ویرایش چهاردهم، انتشارات دانشگاه تهران.

موسسه تحقیقات خاک و آب ، 1390، نقشه منابع و قابلیت اراضی کشور، تهران، ایران.

موسسه خزنده شناسان پارس، 1388، بررسی تنوع زیستی خزندگان و دوزیستان منطقه زاگرس مرکزی به منظور تعیین گونه‌های شاخص و ارائه راهکارهای حفاظت از آنها

موسسه زیست اندیشان کاسپین، 1388، بررسی وضعیت زیستی پرندگان زادآور و بومی زاگرس مرکزی به منظور تعیین گونه های شاخص و ارائه راهکارهای حفاظت از آن.

موسسه ساورز، 1389، بررسی وضعیت گیاهان بومی منطقه زاگرس مرکزی به منظور تعیین گونه‌های شاخص و ارائه راهکارهای حفاظت از آن.

نوری. جعفر، رزیتا. شریفی‌پور، 1390، ارزیابی توان اکولوژیک توسعه مناطق روستایی، مجله بهداشت محیط و مهندسی علوم، دوره 1، شماره 2، 90-81 صص.

Bocco, G. M., & Mendoza, A. V. (2001). Remote sensing and GIS-based regional geomorphological mapping-a tool for land use planning in developing countries. Geomorphology, 39, pp. 211–219.

Burger, P., Christen, M. 2010. Toward a capability approach of sustainability. Journal of Cleaner. xxx, 1-9.

Deng, J., King, B., Bauer, T. 2012. Evaluating Natural Attractions for Tourism, Annals of Tourism Research, Vol. 29, No. 2, pp. 422–438.

Eddie, W.L., Li, H., Yu, L. 2007. A GIS approach to shopping mall location selection. Building and Environment. 42: 884–892.

Esther, Sh., Sasha, S. K., Rahman, Rejaur. (2021). Land capability evaluation for land use planning using GIS, Journal of the Indian Society of Soil Science Year: Volume: 52, Issue: 3, 232-237 pp.  

Jennifer, K., Strickland-Munro, J.K., Allison, H.E., Moore, S.A. 2016. Using resilience concepts to investigate the impacts of protected area tourism on communities, Annals of Tourism Research, Vol. 37, No. 2, pp. 499–519.

Kabir, A., Mahdavi, M., Bahremand, M., Noora, N. 2011. Application of a geographical information system (GIS) based hydrological model for flow prediction in Gorganrood river basin, Iran, African Journal of Agricultural Research Vol. 6(1): 35-45.

Lan, H.X., Zhou, C.H., Wang, L.J., Zhang, H.Y., Li, R.H. 2004. Landslide hazard spatial analysis and prediction using GIS in the Xiaojiang watershed, Yunnan, China. Eng. Geol. 76, 109–128.

Maroeto, M., Priyadarshini, R., Santoso, W. (2020). EVALUATION OF LAND CAPABILITY IN CRITICAL LAND DAS WELANG, PASURUAN REGENCY, INDONESIA. International Conference on Agriculture, 98-105. Retrieved from http://ica.upnjatim.ac.id/index.php/ica/article/view/43

Moharamnejad, N., Laghaei, H.A., Arjomandi, R., Alsheikh, A.A. Bahmanpour, H. 2013. Ecological Capability Evaluation of Outdoor Recreation by Integrating Geographic Information System (GIS) and Index Overlaying (IO), Arab J Sci Eng (2013) 38:121–134.

Montgomery, B., Dragicevic, S., Dujmovic, J., Schmidt, M. (2022). A GIS-based Logic Scoring of Preference method for evaluation of land capability and suitability for agriculture, A GIS-based Logic Scoring of Preference method for evaluation of land capability and suitability for agriculture, Computer and Electronic Agriculture, Vol. 124, 340-353 pp.

Ouyang, Z.Y., Wang, R.S., Fu, G.N. 1996. Ecological niche suitability model and its application in land suitability assessment. Acta Ecol. Sinca 16 (2), 113–120 (in Chinese).

Rajović, G., & Bulatović, J. (2017). Natural resources, classification of natural potential, sustainable development. World News of Natural Sciences, 6, pp. 20-35.

Safari, A., De Smedt, F., Moreda, F. 2009. WetSpa model application in the Distributed Model Intercomparison Project (DMIP2). J. Hydrol., doi:10.1016/j.jhydrol.

Zhong-Wu, L., Guang-Ming, Z., Hua, Z., Bin, Y., Sheng, J. 2007. The integrated eco-environment assessment of the red soil hilly region based on GIS— a case study in Changsha City, China, ecological modeling. 202. 540–546.

Xu, A., Li, X., Liu, Q., Zhao, D. (2021). An Overview of Eco-Driving Theory, Capability Evaluation, and Training Applications, State Key Laboratory of Automotive Simulation and Control, Jilin University, Changchun 130025, China, Sensors 2021, 21(19), 6547; https://doi.org/10.3390/s21196547