جلوه های نو آوری مطلع در سرودههای ابو نواس

مطالعات نقد ادبی

دوره 16، شماره 51، اسفند 1400، صفحه 55-71   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم رعنایی پور¹؛ عنایت الله فاتحی نژاد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان وادبیات عربی دانشکده ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

جلوههای نوآوری مطلع در سرودههای ابونواس

ابونواس از نامدارترین شاعران نوگرا در عصر عباسی است که در برابر سنت شعرسرایی جاهلی موضعگیری و صفآرایی کرد و سرودن شعر به سبک و شیوة پیشینیان را بیحاصل و بیهوده دید. وجه تمایز ابونواس از همنوعانش در این عرصه، نه فقط توجّه شاعر به مضمونهای جدید و در افکندن طرحی نو در ساختمان ایستا و کالبد فروهشتة شعر عربی بود؛ بلکه ابونواس با صدای رسا و به شکل کاملاً آشکار با تمام میراث جاهلیت اعلام انزجار و مبارزه کرد. این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی، علاوه بر تبیین ابعاد فراخوان این کودتای شعری ابونواس، به تحلیل و بررسی جلوههای نوآوری شاعر در مطلع شعر عربی میپردازد.
یافتههای پژوهش نشان میدهد که ابونواس در مقدمههای طللی، گاه به ترک آغاز شعر به این سبک و اسلوب جاهلی دعوت میکرد و پیروانش را به وصف مجالس شراب فرا میخواند، گاه نیز نام مکانهایی که در شعر جاهلی به وفور مورد استفاده قرار میگرفت را کنایهوار ذکر میکرد و از دیگر شاعران که این شیوة کهن شعرسرایی را کنار بگذارند و گاهی دیگر به به مقایسه و موازنه حیات جاهلی و زندگی مرّفه در عصر عباسی میپردازد و رفاه و راحتی موجود در این زندگی را بر میشمارد. شاعر در مقدمههای غزل بیشتر آرایههای ادبی را در تصاویر شعری خود وارد میکرد تا معانی را عمیقتر به مخاطب برساند. در مقدمههایی نیز که به توصیف کجاوة معشوق پرداخته میشد؛ شاعر الگوی ویژة خود را پی گرفت و به توصیف سفر خود و ماجراها و رویدادهای شخصیاش پرداخت.

کلید واژگان: عصر عباسی، شعر، نوآوری مطلع، ابونواس.

کلیدواژه‌ها

عصر عباسی"؛ "شعر "؛ "نوآوری مطلع "؛ "ابونواس

مراجع

ابن خلکان، احمد بن محمد .(1364ش). وفات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، حققه احسان عباس، قم: منشورات الشریف الرضی.

ابونواس، حسن بن هانی .(1418ق). دیوان أبونواس، شرحه و ضبط نصوصه: الدکتور عمر فاروق الطباع، بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم للطباعة والنشر.

إفرام بستانی، فواد .(1961م). «بین العربیۀ والفارسیۀ»، ،مجله الدراسات الأدبیۀ، العدد الاول، السنۀ الثالثۀ، الجامعۀ اللبنانیۀ.

اقبال آشتیانی، عباس .(1346ش). تاریخ مفصل ایران از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران: قلم.

آذرنوش،آذرتاش .(1387ش). چالش میان فارسی و عربی،چاپ دوم، تهران: نشر نی.

بروکلمان، کارل .(1993م). تاریخ الأدب العربی، ترجمه محمود فهمی الحجازی، القسم الأوّل، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

خطیب بغدادی، احمد .(بیتا). تاریخ بغداد،  ج 7 ، بیروت: دارالکتاب العربی.

رضایی ابوالفضل و علی عدالتی نسب .(1394ش). «تأثیر پذیری جواهری از گرایشهای شعری غالب در دورة عباسی»، ادب عربی، شمارة 1، سال 7.

زیدان، جرجی .(1996م). تاریخ آداب اللغة العربیة، المجلد الثانی، بیروت: مکتبة البحوث والدراسات فی دار الفکر.

زینیوند، تورج .(1390ش). «مقارنة بین أبی نواس الأهوازیّ البصریّ والرودکیّ السمرقندیّ فی ضوء خمریاتها المادیّة»، فصلیة النقد و الأدب المقارن، جامعة رازی کرمانشاه، السنة الأولی، العدد 4.

ضیف، شوقی .(1982م). العصر العباسی الأوّل، الطبعة الثامنة، القاهرة: دار المعارف بمصر.

غلامعلی زاده جواد و سید باقر  حسینی .(1390ش). « تحلیلی نو بر گرایش مذهبی و سیاسی حسن بن هانی ( ابونواس)»، مجله زبان و ادبیات عربی ()مجله ادبیات و علوم انسانی سابق)، شمارة پنجم.

فاتحی نژاد، عنایت الله و آذرتاش آذرنوش .(1373ش). دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی «ابونواس»، ج6.

الفاخوری، حنا .(1380ش). الجامع فی تأریخ الأدب العربی (الددب القدیم)، قم: منشورات ذوی القربی.

فرای، ریچارد .(1363ش). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمة مسعود رجب نیا، چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.

فروخ، عمر .(2006م). تاریخ الادب العربی، ج2و1،الطبعۀ الثامنۀ، بیروت: دارالعلم للملایین.

محمدیفر، یعقوب و دیگران .(1396ش). «سازهای ایرانی در اشعار ابو نواس شاعر عرب»، مطالعات باستان شناسی پارسی، سال اوّل، شمارة 1.

میرزایی، فرامرز و دیگران .(1392ش). «جلوه­های جشن­های باستانی پارسیان در شعر بحتری و ابونواس»، نشریة ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 5، شمارة 9.

میرحسینی، سید محمد و مسلم مقصودی .(1390ش). «بررسی تطبیقی زهدیات ابونواس و سنایی»، نشریة ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، سال سوم، شمارة 5.

نجاریان، محمّدرضا و محمّد کاظم کهدویی .(1390ش). «نگاه شاعرانة رودکی و ابونواس به خمریات»، نشریة ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، سال دوم، شمارة 4.

هادی­پورنهزمی، یوسف .(1387ش). «ابونواس، شاعر ایرانی در بوته نقد و داوری تاریخ»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب بهار و تابستان، شماره ۶.

همو .(1390ش). «أبونواس بین مطرقة الحکام و سندان التاریخ»، ادب عربی، شمارة 1، سال 3، شمارة پیاپی 3.