مالیات (« باج »، « باژ »، « خراج »، « ساو »، « گزیت »، « گزید ») در اندیشه های ایرانشهری

مطالعات نقد ادبی

دوره 16، شماره 51، اسفند 1400، صفحه 73-97   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید محمد فتح اله زاده^{* 1}؛ میرجلیل اکرمی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

²استادیار دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

در نظام مالیاتی باج و خراج منبع مهم درآمد ایرانشهر را تشکیل می‌داد. این منابع از طریق پرداخت باج و خراج مردم داخل کشور و یا باج گیری و خراج ستانی شهریاران ایرانشهری از پادشاهان کشور های دیگر، تأمین می‌شد. در این راستا بیشتر فرمانروایان و پادشاهان سرزمین ها و ممالک، سهم و نقش بسزایی داشتند. در اساطیر ایران سرزمین هایی چون هاماوران، چین، هند و ... از جمله کشور های باج گزار ایرانشهری‌ها بودند؛ البته بعضی از کشور ها با ایرانی‌ها یا در جنگ و ستیز بودند و یا صلح و آشتی. به هر حال شهریاران مقتدر ایرانشهری از این کشور ها و ممالک دیگر باج و خراج می-ستانیدند. در این پژوهش و تحقیق ضمن بررسی و استخراج « باج ها »، « خراج ها » و چگونگی باج ستانی و خراج پردازی و کیفیت استفاده از آن در عمران و آبادی و امنیت ایرانشهر کوشیده شده است. روابط سیاسی و رفتار شهریاران ایرانشهری در گرفتن مالیات (باج و خراج) در زمان صلح و یا هنگام جنگ در مواجه و برخورد با فرمانروایان و پادشاهان کشور ها و ممالک مختلف جهان و مردم ایرانشهر مورد ارزیابی قرار گیرد. در این میان توجه و نظر شهریاران ایرانشهری در اخذ باج و خراج از اقشار مردم ایرانشهر بیشتر بوده است.

کلیدواژه‌ها

باج؛ خراج؛ شهریار؛ ایرانشهر؛ مالیات

مراجع

ابن بلخی.(1374). فارسنامه، تصحیح و تحشیه فسایی رستگار،منصور، چاپ نخست، شیراز، بنیاد فارس شناسی.

اسدی طوسی، حکیم ابونصر علی بن احمد.(1354). گرشاسپ نامه، به اهتمام یغمایی، حبیب، چاپ اول، تهران، کتاب خانه بروخیم.

بلعمی، ابوعلی، محمد.(1380). تاریخ بلعمی، به تصحیح بهار، محمد تقی، به کوشش پروین گنابادی، محمد، چاپ اول، تهران، انتشارات زوار.

دقیقی طوسی، ابو منصور محمد ابن احمد.(1368). دیوان دقیقی طوسی، به اهتمام: شریعت، محمد جواد، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر.

دینوری، ابو حنیفه، احمد بن داوود.(1390). اخبار الطوال، ترجمه: مهدوی دامغانی، محمود، چاپ هشتم، تهران، نشر نی.

رواقی، علی.(1390). فرهنگ شاهنامه، 2جلدی، چاپ اول، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر.

سرمدی، مجید، مصحح.(1382). فرامرزنامه(مولف ناشناس)، چاپ اول، تهران، انجمن آثار ومفاخر فرهنگی.

فردوسی.(1373). شاهنامه، 4جلدی (از روی چاپ مسکو) به کوشش و زیر نظر: حمیدیان، سعید، چاپ اول، تهران، نشر قطره.

فردوسی.(1376). شاهنامه، 8 جلدی، (ژول مول)، چاپ پنجم، تهران، موسسۀ انتشارات امیر کبیر.

فردوسی.(1394). شاهنامه 4 جلدی، ویرایش: خالقی مطلق، جلال، چاپ اول، تهران، انتشارات سخن.

مختاری غزنوی، عثمان.(1377). شهریار نامه، به کوشش و اهتمام بیگدلی، غلامحسین، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین.(1365). التنبیه و الاشراف، ترجمه: پاینده، ابوالقاسم، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

مسکویه رازی، احمد بن محمد.(1369). تجارب الامم، جلد یکم، ترجمه: امامی، نصرالله، چاپ اول، تهران، سروش.

طاهری عبدوند،آمنه.(1377). «باژ » و «ساو» درشاهنامه،نامه پارسی،شماره 10،تهران،صص120-108.

عرب، حسنعلی وصادقی، حسین.(1392). «برآورد درآمدهای مالیاتی دولت ساسانی»، پژوهش نامه تاریخ، سال هشتم، شماره ی سی ودوم ، تهران،صص109-89.

میرزایی، علی اصغر.(1394). « بررسی نظام مالیاتی ساسانی واصلاحات مالی خسرو انوشیروان» فصل نامه پژوهش های تاریخی، سال هفتم، شماره دوم، تهران، صص124-109.