نقد و بررسی هیجان خشم در امثال‌وحکم دهخدا

مطالعات نقد ادبی

دوره 16، شماره 51، اسفند 1400، صفحه 163-187   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیمین خیری¹؛ خاور قربانی^{* 2}؛ نسرین چیره³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، ایران

چکیده

این مقاله بر اساس مبانی نظری هیجان خشم در روان‌شناسی، به بررسی محتوا و زبان ضرب‌المثل‌‌های مربوط به آن، در امثال‌وحکم دهخدا پرداخته است. برای دستیابی به این هدف، از روش «تحلیل محتوای استنباطی» استفاده نموده و ‌نمونة تحقیق، کتاب چهارجلدی امثال‌وحکم دهخداست. داده‌ها‌ی تحقیق نخست در سه بحث نمود خشم، علل و راه‌های کنترل آن در اثر فوق توصیف‌شده و با روانشناسی تطبیق داده‌شده-اند سپس به بررسی وجه ادبی آن‌ها، جهت تعیین رابطة زبان با محتو و به عبارتی روانشناسی زبان آن‌ها پرداخته شده‌است. این بررسی حاکی از این است که در مثل‌های فارسی و بالتبع نگرش گذشتگان، مانند روان‌شناسی جدید هردو وجه این هیجان یعنی خشم مثبت و منفی مشاهده می‌گردد و حتی شواهدی وجود دارند که علل وجوه دوگانه آن را تبیین و توجیه می‌نماید. علاوه براین‌ها، به بررسی علائم، عوامل و مدیریت آن‌هم پرداخته‌شده‌است. بررسی روانشناسی زبان مثل‌های مربوط به خشم نشان می‌دهد که بعد از تشبیه بارزترین وجه ادبی مثل، تضاد است. این موضوع با محتوای خشم و عوامل آن یعنی تضادهای دوگانه ارتباط دارد و زبان در خدمت فکر درآمده و سبب وفور و کثرت تضاد در زبان شده است؛ بنابراین، پردازش محتوایی و زبانی این بحث، در مثل‌ها جامع است و این ویژگی، در کنار اختصار زبانی و مقبولیت همگانی آن‌ها در میان مردم، باعث مؤثر واقع‌شدنشان در شناساندن هیجان‌ها، توجیه و رفتاردرمانی آن‌ها باشد.
کلیدواژه‌ها: ضرب‌المثل‌ها، دهخدا، روان‌شناسی، هیجان، خشم.

کلیدواژه‌ها

ضرب‌المثل‌ها؛ دهخدا؛ روان‌شناسی؛ هیجان؛ خشم

مراجع

آران دشتی مقدم آرانی، فاطمه .(1389)‌. تصحیح و نقد ابیات عربی امثال و حکم دهخدا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ادبیات عرب، دانشگاه اصفهان.

اتسلندر، پتر .(۱۳۷۱). روش‌های تجربی تحقیق علوم انسانی. ترجمۀ بیژن کاظم‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی.

اتکینسون، ریتاال؛ هوکسما، سوزان؛ بم، داریل؛ اتکینسون، ریچارد .(1384). زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ترجمه مهدی محی‌الدین‌بناب، یوسف کریمی، محمدنقی براهنی، مهرداد بیک، نیسان گاهان، مهرناز شهرآرای، کیانوش هاشمیان، بهروز بیرشک، رضا زمانی، تهران: انتشارت رشد.

 اخیانی، جمیله؛ سلمانی، حمیدرضا .(1392). «توضیح برخی مشکلات در تصحیح جدید تاریخ بیهقی»،مجله آینه میراث، دوره 11، شماره 53، صص 53-37.

بلوکباشی، علی .(1374). «فولکلور و ضرورت توجه به نقش آن»(مصاحبه)، آوا، ویژه­نامه دهمین سالگرد تأسیس فرهنگ خانۀ مازندران.

پاترافرون، رونالد؛ پاترافرون، پاتریشیا .(1378). غلبه بر خشم، ترجمه مهدى مجردزاده کرمانى، تهران: مؤسسه فرهنگى راه بین.

پلاچیک، روبرت .(1365). هیجان‌ها: حقایق، نظریه­ها و یک مدل جدید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

پورنامداریان، تقی .(1386). «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجله علوم ادبی، سال اول، شماره، صص ۲۲-۷

پیوریفوی، رنوا .(1386). غلبه بر خشم: برنامه قدم‌به‌قدم برای برخورد با خشم، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: اوحدی.

تاوریس، کارول .(1373). روان‌شناسی خشم، ترجمه احمد تقی پور و سعید درودی، تهران: نشر خاتون.

جزایری، علیرضا .(1387). مهارت کنترل خشم، تهران: دانژه.

جعفری، مجید؛ احمدی، محمدرضا .(1392). الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه‌های دینی، مجله روان‌شناسی دین، سال ششم، شماره 4، پیاپی 24 صص 1۰۸-۸۵.

حیدری قاسم‌آبادی .(۱396). ابری بشید و نبارید: راهنمای ساده و کاربردی برای مدیریت خشم در زندگی، ناشر: مولف.

خان احمدی، محمد؛ مالمیر، مریم؛ شهسوارانی، امیرمحمد .(139۰). مدیریت خشم در خانواده، تهران: نشر دانش­آموز.

خدایی عاطفه و محبوبه مباشری .(۱۳۹۶). «روایتگری خشم و ترس در حکایت­هایی از کلیله‌ودمنه و گلستان». زبان و ادبیات فارسی. سال 25. شماره ۲۸(پیاپی ۸۳). صص 14۲-117.

خراسانی، صائمه؛ حیدری نوری، رضا .(1396). بررسی عوامل تأثیرگذار در تعیین نوع ادبی، فصلنامه تخصصیسبک‌شناسی نظم و نثر (بهار ادب)، سال دوازدهم شماره سوم پیاپی ۴۵. صص ۱۵۲-۱۲۹.

دلاور، علی .(1380). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.

دهخدا، علی‌اکبر .(۱۳۶۳). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۱، چاپ ششم، تهران: چاپخانه سپهر.

همو .(۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۲، تهران: انتشارات پارمیس.

همو .(۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۳، تهران: انتشارات پارمیس.

همو .(۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۴، تهران: انتشارات پارمیس.

دوال، سی. ناتان؛ اندرسون، اس آ؛ باشمن، بی.جی .(1393). پرخاشگری: مروری گسترده بر دانش کنونی درباره پرخاشگری، ترجمهبهزاد حسین و یوسف دهقانی، تهران: طلوع دانش.

راس، الن. (1378). روان‌شناسی شخصیت، ترجمه سیاوش جمال فر، تهران: روان.

رمضانی، ولی و الله و عبداللهی، محمدحسین (1385). «بررسی ارتباط هوش هیجانی با بروز و مهار خشم در دانشجویان»، ویژه‌نامه انگیزش و هیجان، دوره ۱۰، شماره ۱، پیاپی 37، صص 88-63.

ریو، جان مارشال .(1388). انگیزش و هیجان، مترجم یحیی سید محمدی، چاپ سیزدهم، نشر ویرایش: تهران.

سلطانی منظر و طاهرهصادقی .(۱۳۹۱). «تصویرپردازی عاطفی خشم و ترس در بوستان سعدی». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). د ۵. ش ۱ (پیاپی ۱۵). صص 350-329.

شهریاری، مهدی .(1376). پرخاشگری انسان، تهران: انتشارات میرشمس.

صادقی، عباس و مشکبید حقیقی محسن (1385). مدیریت پرخاشگری (با ضمیمه آزمون کنترل)، رشت: حق‌شناس.

طباطبایی، افشین .(139۰). خشونت‌های اجتماعی، چاپ اول، نشر افراز، تهران.

غزالی طوسی، ابو حامد محمد .(1364). کیمیای سعادت، به کوشش: حسین خدیو جم، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، جلد دوم.

غیاری بناب، باقر .(1381). «رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، مجله روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۱، صص۷۰-۵۶.

کربلایی علیگل، مریم .(1386). کنترل خشم در خانواده، تهران: انتشارات پیام‌رسان.

گلمن، دانیل .(1379). هوش عاطفى، ترجمه حمیدرضا بلوچ، تهران: جیحون.

میرزا بیگی، حسنعلی .(1387). پرخاشگری و راه‌های کاهش آن، قم: انتشارات فرا گفت.

نی، دبلیو رابرت، .(1389). غلبه بر خشم: مسئولیت خشم خود را بپذیرید، ترجمه مرجان فرجی، تهران: انتشارات رشد.

واسوانی، جی. پی .(1389). خشمت را بسوزان قبل از آن‌که خشم تو را بسوزاند، ترجمه شهناز مجیدی، تهران: محراب دانش.