رهیافتی به شاخص های محتوایی ادبیات تعلیمی در اشعار، سیره و سخنان امام رضا (علیه السّلام)

فقه و تاریخ تمدّن

دوره 8، شماره 2، تیر 1401، صفحه 1-12   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

امیر علی پور¹؛ علی اصغر یساقی^{* 2}

¹گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی مشهد)

²استادیار،گروه علوم قرآن و حدیث، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد/ ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد واحد مشهد.

چکیده

یکی از مهم ترین اهداف ادبیات تعلیمی که سراینده را به سرودن این نوع شعر دعوت می کند، آموزش مسائل اخلاقی، تعلیم اندیشه های پسندیدۀ مذهبی، دینی، فلسفی و عرفانی است.ادبیات تعلیمی، یکی از اصلی ترین و در عین حال موثرترین گونه های ادبی است. ازآنجا که ادبیات هرملّتی آیینۀ تمام نمای تفکّرات، اندیشه ها، فرهنگ و آداب و رسوم آن ملّت است، به بهترین شکل ممکن و با زبانی هنری و به شکل زیبایی به نگارش درآمده است. امام رضا (ع) یکی از شخصیت های دینی است که سخنان منثور و منظوم ایشان از حیث محتوا بسیار معرفت آموز و گره خورده با مفاهیم تعلیمی و اخلاقی است. مقاله حاضر با هدف بررسی اهّم شاخص های محتوایی ادب تعلیمی منظوم و منثور فارسی و عربی در اشعار، سیره و سخنان امام رضا علیه السلام، ابتدا به استخراج مهم‌ترین شاخص‌های محتوایی ادبیات تعلیمی پرداخته و سپس با استفاده از شواهد روایی، مصداق‌های عینی در سخنان و اشعار آن حضرت بیان نموده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و با مطالعات احادیث و اشعار رضوی نمونه هایی از مصداق های عینی شاخص های محتوایی ادبیات تعلیمی مشاهده خواهد شد. از جمله مهم ترین این شاخص‌ها می توان به آموزنده بودن، تأکید برعقل گرایی و تفکّر، بی اعتنایی نسبت به دنیا و نکوهش آن، اشاره به آیات و روایات، آموزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، ذکر آموزه ها و ارزش‌های اخلاقی به شیوۀ پند و اندرز، آموزه های عرفانی، زهد، تعالیم و رهنمودهای دینی، مذهبی، واقع گرایی و دوری از خیالبافی اشاره کرد. آنچه که دستاورد اصلی این پژوهش به شمار می رود، این است که در همۀ اشعار و سخنان آن حضرت، هدف ادبیات تعلیمی و شاخص های آن، که همان آموزش و هدایت مخاطبان است، به کار رفته است و از میان کارکردهای ادبیات تعلیمی بر کارکرد اخلاقی و فرهنگی تأکید فراوان دارد.

کلیدواژه‌ها

امام رضا (ع)؛ ادبیات تعلیمی؛ کارکرد اخلاقی – فرهنگی؛ اشعار؛ سیره