تحلیل بینانشانه‌ای نگاره‌های مثنوی همای و همایون خواجوی کرمانی ( نسخه مصور در موزه بریتانیا )

نقش مایه

دوره 1، شماره 2، شهریور 1401، صفحه 7-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

الهه فیضی مقدم^{* 1}؛ لطیفه سلامت باویل²

¹استادیار گروه گرافیک، مؤسسه آموزش عالی اقبال لاهوری، مشهد، ایران

²استادیار گروه ادبیات، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، مطالعه بینامتنی بینانشانه‌ای نگارگری‌های مثنوی همای ‌و همایون خواجوی‌کرمانی برمبنای نظریه ژولیاکریستوا، رولان ‌بارت و دیگر اعضای حلقه تل‌کل است. بینامتنیت به ارتباط و پیوند یک متن با متن‌های غیرخود می‌پردازد. این ارتباط گاهی بین دو نظام متفاوت نشانه‌ای چون شعر و نگارگری روی می‌دهد که به‌آن بینامتنیت بینانشانه‌ای گویند. در ساختار فرهنگی ایران، همواره میان هنر و ادبیات ارتباط و پیوندی ناگسستنی وجود داشته و بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند. این تأثیرپذیری اغلب در آثار نگارگری مشهود است و نمونه آن ‌را می‌توان در بسیاری از آثار برجسته ‌ادبی یافت که در طی ادوار مختلف مصور گشته‌اند. در این‌ بین برخی آثار چون سه مثنوی خواجوی‌کرمانی، به‌عنوان شاهکار مکتب‌ جلایری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این اثر به ‌سفارش سلطان احمد جلایری در قرن هشتم به‌ دست استاد جنید سلطانی مصور شده و به‌ خط میرعلی‌بن الیاس ‌تبریزی کتابت شده است. در این پژوهش نگاه ویژه به مثنوی عاشقانه همای ‌و‌ همایون است و با استفاده از چارچوب نظری بینامتنی بینانشانه‌ای به ‌مطالعه تطبیقی نگاره‌های جنید در این مثنوی با متن اشعار دیوان خواجوی‌ کرمانی پرداخته شده است. نتایج نشان می‌دهد که مضامین ادبی (نظام نوشتاری) در پیوند با نگاره‌ها (نظام تصویری) بوده و جنید در نقش کردن آن‌ها از اشعار خواجو تأثیر گرفته و معنای داستان در حس و حال نگاره به‌ خوبی به‌ تصویر کشیده شده است. با این‌ وجود در برخی مواقع تأثیر آداب و سنن دوران زندگی نقاش و پرداخت به جزئیات دقیق در این نگاره‌ها نمایان می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

خواجوی کرمانی؛ همای و همایون؛ بینانشانه‌ای؛ نگارگری؛ شعر

مراجع