مطالعه عوامل مؤثر بر وقوع قتل: فراترکیب پژوهش‌های بازه زمانی 1377 الی 1400

روانشناسی اجتماعی

دوره 10، شماره 64، تیر 1401، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

طاها عشایری¹؛ طاهره جهان پرور^{* 2}؛ الهام عباسی³؛ مصطفی بازگیر⁴

¹عضو هیئت علمی گروه تاریخ و جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبییل(نویسنده مسئول)

²دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

³هیات علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، صندوق پستی: 3697-19395

⁴کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان

چکیده

قتل؛ کشتن و سلب جان انسانی دیگر با هر انگیزه‌ای است که جزء جرائم خشن اجتماعی محسوب می‌شود. هدف این پژوهش مطالعه عوامل مؤثر بر وقوع قتل و ارائه راهکارهای اجتماعی-فرهنگی است. روش تحقیق از نوع فراترکیب بوده و جامعه آماری آن 38 تحقیق موردی (کمی+کیفی) به‌صورت تمام شماری و تعمدی در بازه زمانی 1377-1400 بوده است. نتایج نشان می‌دهد که 1. شاخص فرهنگی (عوامل طایفه‌ای، ارزشی و نگرشی) 2. اقتصادی (عوامل اختلافی، شکافی و ساختاری)؛ 3. اجتماعی (عوامل اقلیم-محیطی، تعاملی، پروفایلی، نهاد خانواده، اعتیاد، سرمایه، کنترل اجتماعی، ساختاری و هنجاری)؛ 4. روانی- شخصیتی و 5. جمعیت‌شناختی (پایگاه اقتصادی-اجتماعی، سن، جنسیت، وضعیت تأهل، وضعیت شغلی، قومیت، سطح تحصیلات، محل سکونت، حجم جمعیت خانواده، محل تولد، زمان و فصل واقعه) در وقوع قتل مؤثر بوده است. جامعه ایران در حال گذار از شرایط سنتی (سبک زندگی) به مدرن (فردگرایی و نوسازی اجتماعی) بوده و به دلیل عدم هماهنگی نهادهای اجتماعی (ستیز ارزشی-نهادی)، شکاف طبقاتی، ناکامی اجتماعی و بی‌سازمانی اجتماعی، جامعه دچار کژ کارکرد و شرایط آنومیک (انباشت فشارهای اجتماعی-اقتصادی) شده و در اثر عدم هماهنگی جامعه با شرایط جدید و حل نیازهای جامعه (توسعه ناموزون، تضاد اجتماعی، آشفتگی فرهنگی، نابسامانی نهاد خانواده، فشار اقتصادی روی طبقات اجتماعی، احساس بی‌عدالتی و محرومیت نسبی)، قتل نیز افزایش‌یافته است. به تعبیری، قتل رفتاری فردی، اما کنشی اجتماعی است که شرایط جامعه (عوامل پنج‌گانه فوق)، زمینه‌های اقدام به قتل را تسهیل می‌کنند. در نهایت می توان با انجام سیاستگذاری مناسب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از وقوع قتل در جامعه جلوگیری کرد و ادامه راهکارهای آن ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

بی‌سازمانی اجتماعی# قتل عمد و غیر عمد# مسائل اجتماعی# مسائل ناموسی

مراجع

احمدی، حبیب (1384). جامعه‌شناسی انحرافات، تهران: انتشارات سمت. ##

آریانپور، عباس (1380). فرهنگ فشرده انگلیسی به فارسی، تهران: امیرکبیر. ##

اسملسر، نیل جی (۱۳۸۰). تئوری رفتار جمعی، ترجمه: عماد افروغ و رضا دژاکام، تهران: انتشارات دواوین. ##

اشرفی، ارسلان (1391). بررسی پیمایشی بزه قتل عمد در استان فارس، مجله مطالعات پیشگیری از جرم، تابستان، 7(23)،  124-107. ##

افتخاری، علی؛ قربانی، مظاهر و قره داغی، جابر (1384). بررسی روش‌ها و انگیزه‌های مختلف قتل در تهران بزرگ، مجله علمی پزشکی و قانونی، 11(4)، 184 - 179. ##

آقابابایی، بنی اسماعیل (1393). تأثیر مرگ قاتل عمد بر مجازات، مجله فقه، پاییز، 21(3)،64- 45. ##

اکبری، ابراهیم و علمی، محمود (1397). بررسی عوامل اجتماعی – اقتصادی مرتبط با وقوع قتل در استان آذربایجان شرقی، مجله مطالعات جامعه‌شناسی، 10(38)، 153- 139. ##

امام هادی، محمدعلی؛ جلیلوند، مریم و صالحی، منصور (1385). فراوانی اختلالات روانی در مجرمان قتل عمد، فصلنامه رفاه اجتماعی، 5(20)، 163 - 153. ##

انصاری، ولی‌الله (1380). اصول تحقیقات جنائی، تهران: انتشارات سمت. ##

انوری، حسن (1382). فرهنگ کوچک سخن، تهران: نشر سخن. ##

بدری، علی؛ عظیم زاده، شادی؛ شیری، عباس و مؤذن زادگان، حسنعلی (1398). سیمای جنایی قتل‌های عمدی در شهرستان ساوجبلاغ، نشریه علمی انتظام اجتماعی، 12(1)، 75 - 49. ##

بیات، بهرام (1387). پیشگیری از جرم با تکیه‌بر رویکرد اجتماع‌محور، تهران: انتشارات معاونت اجتماعی نیروی انتظامی. ##

پسندیده، محمدمهدی و کاشف زمانه، غلامحسین (1396). مقایسه حمایت اجتماعی ادراک‌شده، کیفیت زندگی و تاب‌آوری در زنان و مردان مرتکب قتل عمد نسبت به زنان و مردان عادی، مجله پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، 7(25)، 76- 59. ##

جلالیان زمان­پور، غلامرضا (1384). بررسی تحلیلی قتل در حکم شبه عمد، نشریه حقوقی، 19، 160- 137. ##

جهانگیر، منصور (1381). قانون مجازات اسلامی، تهران: نشر دیدار. ##

جهانگیرپور، علی؛ شیرزاد، جلال؛ حبیب زاده، اصحاب و نجفی علمی، مرتضی (1399). نوع­شناسی صحنه‌های ساختی در پرونده‌های قتل و سازوکارهای شناسایی آن، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 15(1)، 174 – 157. ##

جوانمرد، محمد؛ عشایری، طاها و عباسی، الهام (1399). بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر قتل‌های ناموسی، فصلنامه مددکاری اجتماعی، 9(3)،  56- 48. ##

حاجی زاده‌میمندی، مسعود (1391). تحلیل آماری قتل در استان یزد با تأکید بر شهرستان یزد، دو فصلنامه مطالعات پلیس زن، 6(16)،103 - 82. ##

دانائی­فر، ایمان؛ مهدی­زاده، مهرداد و حاجتی، سیف­اله (1399). تأثیر رشد اقتصادی، بیکاری، تورم و شهرنشینی بر وقوع جرم (مطالعه موردی: قتل عمد)، مجله راهبرد توسعه، پاییز، 63،  127- 109. ##

دلاور، علی و کوهزادیان، قاسم (1398). تحلیل مقایسه‌ای و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر قتل‌های ناموسی با سایر قتل‌ها، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 14(3)، 95 - 75. ##

دورکیم، امیل (1398). درباره تقسیم‌کار اجتماعی، ترجمه: باقر پرهام، تهران: نشر مرکز. ##

راب، استونز (1379). متفکران بزرگ جامعه شناسی، ترجمه: مهرداد میردامادی، تهران: نشر مرکز. ##

رابرتسون، یان (1377). درآمدی بر جامعه، ترجمه: حسین بهروان، مشهد: آستان قدس رضوی. ##

راغب اصفهانی (1412). المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دارالعلم الدارالشامیة. ##

رحیمی احمدآبادی، سمیه و عطاران حمید (1399). عوامل جمعیت شناختی، روان‌شناختی و انگیزه‌های قتل در زندانیان قتل عمد، مجله پزشکی قانونی ایران، 26(96)،91 – 86. ##

رمضان، شکوفه؛ فروزش، مهدی؛ بشر پوز، سجاد؛ امینی، کامروز و صلاحی، فاطمه (1396). بررسی مقایسه‌ای کنترل هیجان و کارکردهای اجرایی در مجرمان قتل عمد و افراد غیرمجرم، مجله پزشکی قانونی ایران، 23(87)، 205 – 198. ##

ریاحی، محمد اسماعیل و اسمعیلی، وحید (1397). بررسی جامعه‌شناسی نگرشی به قتل‌های ناموسی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر مریوان، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 12(3)، 79 - 52. ##

ریتزر، جورج (1394). نظریه جامعه‌شناسی، ترجمه: هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی. ##

زارع، بیژن و زندی لک، علی‌اکبر (1390). مطالعه رابطه سطح توسعه‌یافتگی اقتصادی- اجتماعی با میزان جرائم خشن در بین استان‌ها، مطالعات اجتماعی ایران، 15، 125-97. ##

زارع، بیژن و غانمی، کفاح (1386). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به قتل "به خاطر شرف " در دشت آزادگان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 15(58 و 59)، 165 – 133. ##

زکی، محمدعلی (1374). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر قتل در استان اصفهان، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز. ##

زنگنه، جواد؛ بابایی، علی و بحرینیان، عبدالمجید (1392). بررسی ویژگی‌های شخصیتی مرتکبین به قتل عمد در زندان مرکزی مشهد و رابطه آن با میزان دل‌بستگی به خداوند، مجله پژوهش‌های دانش انتظامی، 58،  52-37. ##

سعیدی، محمد؛ صنعت خواه، علیرضا و شیروانی، افسانه (1400). بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر ضرب‌وجرح و قتل عمد در زندان زنان کرمان، فصلنامه زن و جامعه، 12(47)،147-160##

سو، آلوین. ی (۱۳۹۴). تغییرات اجتماعی و توسعه، ترجمه: محمود حبیبی، نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران. ##

سیرت، محمدضیا (1398). نقش اعتقاد غلط در ماهیت قتل عمد، مجله فقه و قضا، 1،  155- 133. ##

شاکری، ابوالحسن و مرادی کندلاتی، اسفندیار (1386). بررسی رکن روانی قتل عمد با کار نوعاً کشنده، مجله پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، 5، 146-135. ##

شیرزاد، جلال؛ دهنوی، مصطفی و فقیه فرد، پیمان (1391). عوامل مؤثر بر قتل‌های عمدی شهرستان سنندج، فصلنامه دانش انتظامی، 13(4)، 57. ##

صادقی سقدل، حسین؛ شقاقی شهری، وحید و اصغرپوز، حسین (1384). تحلیل عوامل اقتصادی اثرگذار بر جرم ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، 68. ##

صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1388)؛ آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران: نشر سمت. ##

طیهوری مهر، عبدالحسین (1390). بررسی ریشه‌های فرهنگ و اجتماعی مؤثر بر قتل، فصلنامه دانش انتظامی،1(4)،11-21. ##

عاقلی کهنه شهری، لطفعلی و امامقلی پور، سارا (1386). تایر عوامل اقتصادی – اجتماعی بر وقوع جرائم خشن: مطالعه موردی قتل عمد، مجله کارآگاه، 1(1)، 37 - 22. ##

عبدالرحمانی، رضا و چگینی، علی (1393). تحلیل جامعه‌شناختی قتل‌های سریالی زنان، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی،10(1)، 104- 79. ##

عبدی، عباس (1367). مسائل اجتماعی قتل در ایران، تهران: نشر جهاد دانشگاهی. ##

عشایری، طاها و عجمی، محمد (1393). ریشه‌یابی جامعه‌شناختی باورهای اجتماعی – فرهنگی مؤثر بر قتل‌های ناموسی، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 10(1). 55 - 29. ##

عطاران، حمید؛ کوهستانی، لاله؛ عرفانیان طالعی نوغانی، زهرا؛ حجازی، سید آریا؛ فتوت، اکرم و بنی‌هاشمی، سیده زهره (1395). بررسی میزان شیوع ابتلا به اختلال روان‌پزشکی در مرتکبین به قتل، مجله علمی پزشکی قانونی، 23(1)، 24 - 17. ##

غلاملو، جمشید (1390). علت‌شناسی قتل‌های سریالی بر مبنای اختلالات شخصیتی، فصلنامه حقوق پزشکی، 5(16)، 161- 131. ##

فتحی، آیت اله؛ عینی پور، جواد؛ رستمی، حسین و پیشرو، صمد (1398). انگیزه‌ها و عوامل وقوع قتل در استان آذربایجان شرقی، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 14(3)، 120- 114. ##

قنبری، محمد (1385). عوامل موفقیت کارآگاهان ویژه کشف قتل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، فرماندهی و مدیریت انتظامی، دانشکده فرماندهی و ستاد، دانشکده علوم انتظامی. ##

قهفرخی، سعید (1390). مشکلات اجتماعی ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، (1 و 2)، 224- 120. ##

کرایب، یان (1382). نظریه اجتماعی کلاسیک، ترجمه: شهناز مسمی پرست، تهران: نشر آگاه.  ##

گلدوزیان، ایرج (1383). کیفیت مقررات حاکم بر قتل غیرعمد ناشی از رانندگی، مجله الهیات و حقوق، (13)،  18-7. ##

لطفی، عزت اله؛ فیض پور، محمدعلی؛ یاری، محمد سعید و ستار رستمی، همت (1395). بررسی تأثیر متغیرهای اقتصادی- اجتماعی بر جرم قتل، فصلنامه مدیریت انتظامی، 11(3)،  440- 415. ##

لنگرودی، محمدجعفر (1377). ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات ابن‌سینا. ##

مازلو، ابراهام (1367). روان‌شناسی شخصیت سالم، ترجمه: شیوا رویگریان، تهران: سازمان چاپ هدف.

مداح مجید و جاجی ملک احمدی، هدی (1396). اثر هزینه‌های کل دولت بر نرخ ارتکاب جرم قتل، مجله پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 12(3)، 26 - 9. ##

مصطفوی، حسن (۱۳۶۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۹، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

معظمی، شهلا (1381). همسرکشی، تهران: انتشارت آگه. ##

معین، محمد (1394)؛ فرهنگ فارسی معین، تهران: سرایش. ##

مقصودلو، صفا؛ قدوسی، آرش؛ کفاشیان، علیرضا؛ بهرام زاده، سمیه و عطاری، عباس (1388). ارتکاب به قتل در زنان قاتل، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 15(4)،397- 388. ##

میرزابیگی، محبوبه؛ شاملو، باقر و بوستانی، داریوش (1397). بررسی جرم شناختی علل ارتکاب جرائم خشن (قتل عمد و آدم ربایی)، مجله کارآگاه، (45)، 73 - 55. ##

نجفی ابرندآبادی، علی (1390). مباحث در علوم جنایی، تهران: نشر میزان. ##

نجفی ابرندآبادی، علی حسین؛ جعفری زاده، فتاح و هادی تبار، اسماعیل (1394). مطالعه انگیزه‌ای مختلف قتل و عوامل مرتبط، مجله پزشکی قانونی ایران، 21(3)، 197 - 189. ##

نصیری، نوید؛ خلیلی، مجتبی؛ رحیمی، حسن و مولوین حسین (1392). بررسی رابطه عوامل فردی، اقلیمی و بوم‌شناختی با جرم قتل عمد، مجله علمی پزشکی قانونی، 19(1 و 4)، 183 - 175. ##

نظری، رضا؛ کهزازئی، فرهاد؛ ثناگوی محوور، غلامرضا (1400). ارتباط بین عملکرد خانواده، حمایت اجتماعی وضعیت اقتصادی اجتماعی با خشونت‌های منجر به قتل، مجله علوم پزشکی رازی، 28(4). ##

نیازی، محسن و عشایری، طاها (1396). تحلیل وضعیت قتل به‌عنوان مسئله اجتماعی دراستان مرکزی، تحلیل مسائل و آسیب‌های اجتماعی استان مرکزی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. ##

نیازی، محسن و عشایری، طاها (1399). جامعه‌شناسی قتل در ایران، تهران: دانشگاه علوم انتظامی. ##

ودیعه، ساسان و باشتنی، نرگس السادات (1393). عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر در بروز خشونت در پسران، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی ایران، 4(14). ##

وروایی، اکبر و رنجبر، نینا (1394). مؤلفه‌های پیشگیری وضعی از وقوع قتل عمد، مجله پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی،10(3)، 100.- 79. ##

یعقوبی چوبری، علی (1397)؛ سنخ‌شناسی و دلایل وقوع قتل عمد، مجله مسائل اجتماعی ایران، 9(1)،  169 – 148. ##

Hubbard,K. (2020).FBI: Homicides Increased by Nearly 30% in 2020 mFBI data revealed an unprecedented spike in homicides in 2020, but overall crimes declined since the year prior. Sept. 27, 2021, at 5:37 p.m. https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2021-09-27/fbi-homicides-increased-by-nearly-30-in-2020, ##

Kibusi,M.; Ohnishi, S.; Outwater and Kaoruko, A.M. (2020). Sociocultural factors that reduce risks of homicide in Dar es Salaam: a case-control study, Injury Prevention, Volume 19, Issue 5 . ##

Nazari Kangavari, H. ,  Barzegar, A., Mirtorabi, S.D.;  Ghadirzadeh,M.R.;  Forouzesh, M.;   Taherpour, N. ;Shahbazi, F.  and  Hashemi Nazari, S.S.(2020). Exploring Change in Trend of Homicide Incidence Rate in Iran from 2006 to 2016: Applying Segmented Regression Model, J Res Health Sci. Published online 2020 May 5. Doi: 10.34172/jrhs .2020.12 Spring; 20(2): e00477. ##

UNOD.(2019). Global Studu on Homicide,https: //www. Unodc .org docum ents/data-and analysis/gsh/Booklet1.pdf,Vienna Austria UNODC(2013). Global Study on Homicide 2013 Report, https://www.unodc.org/documents/gsh/pdfs/2014_GLOBAL_HOMICIDE_BOOK_web.pdf, p. 18. ##