ارائه نظریه فقه قرآن محور جامع نگر در باب معاملات با تحولی درنقش احکام حکومتی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1401

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1963531.2902

نویسندگان

عادل پرنیان خوی^{* 1}؛ ابوالحسن مجتهد سلیملنی²

¹گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران-ایران تهران

²حقوق خصوصی،دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران ایران

چکیده

احکام اسلام در یک تقسیم‌بندی کلی به دو دسته عبادات و معاملات تقسیم می‌شود.امور عبادی نص محور، توقیفی و تاسیسی هستند؛ اما امور معاملات امضایی و غیر توقیفی می‌باشند.ازآنجاکه بسیاری از این احکام ریشه در چهارچوب‌های خاص زمان تشریع داشته‌اند، رنگ و بوی اسلامی به خود گرفته‌اند و به‌مرور به‌عنوان بخشی از فقه معاملات مطرح گردیده است. برمبنای نظریه فقه قرآن محور جامع نگر با مراجعه به منابع فقهی و روایی سعی بر کشف اراده واقعی شارع در امور معاملات شده است؛ بنابراین از یک سو تعبد در حوزه معاملات اساسا نقشی نداشته و از سوی دیگرآنچه به‌عنوان شریعت ثابت و غیر قابل‌تغییر می‌باشد، نص قرآن و آن دسته از احادیث تفسیری می‌باشد و سایر احادیث که در مقام تفسیر قرآن نمی‌باشند، بیان کننده احکام موضوعات در آن زمان و مکان را دارند وافاده عمومیت نمیکنند ، با توجه به حدیث لا ضرر و لاضرار جایگاه و نقش حاکم مشروع در اسلام نیز مشخص و در پرتوی آن تفسیر می شود.

کلیدواژه‌ها

فقه معاملات؛ لاضرر و لاضرار؛ شرط عدم عزل در عقد جایز؛ ولایت تشریعی

اصل مقاله

فهرست منابع: 1-امامى، سید حسن (بی تا) ، حقوق مدنى (امامى)، تهران، انتشارات اسلامیة، 2-ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم(1414ق) ، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع 3-اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى( 1406 ق) ، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور 4-آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین( 1409 ق) ، کفایة الأصول، قم طبع آل البیت،. 5-انصاری، مرتضى بن محمد امین(1415 ق) ، کتاب المکاسب (للشیخ الأنصاری، ط - الحدیثة)، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 6-انصارى، مرتضى بن محمدامین(1416 ق) ، فرائد الاُصول، چاپ پنجم، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏ 7-بروجردی، سید مهدی بحر العلوم( 1427 ق) ، مصابیح الأحکام، قم، منشورات میثم التمار، 8-بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل(1415 ق) ، الاجتهاد و التقلید (الفوائد الحائریة)، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 9-بیارجمندى خراسانى، یوسف آرام حائرى( بی تا) ، مدارک العروة (للبیارجمندی)، نجف اشرف، مطبعة النعمان، 10-بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى(1419 ق) ، القواعد الفقهیة (للبجنوردی، السید حسن)، قم، نشر الهادی، 11-جناتی، محمد ابراهیم(1381 ش) ، رساله توضیح المسائل، قم، انصاریان،. 12-جزائری، سید نعمة الله (بی تا )غایه المرام فی شرح تهذیب الاحکام، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، 13-حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد(1429 ق) ، أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة، قم، بی نا، 14-حلّى، یحیى بن سعید(1405ق )، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، قم، 15-حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین(1403 ق) ، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، 16-حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن(1408‍ ق) ، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 17-حلّى، یحیى بن سعید(1394ق) ، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، قم، منشورات رضى، 18-حسنی، سید رضا وعلی پور، مهدی( 1385ش) جایگاه شناسی علم اصول گامی به سوی تحول، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 19-خمینی، روح الله(1378) صحیفه امام، چاپ 4، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی تهران، 20-خمینى، سید روح اللّه موسوى( بی تا) ، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (الرسائل للإمام الخمینی)، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، 21-خویى، ابوالقاسم(1422 ق) ، محاضرات فى أصول الفقه، قم، طبع موسسة احیاء آثار السید الخوئی،. 22-خلخالى، سید محمد مهدى موسوى - مترجم، جعفر الهادى(1422ق )، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 23-دیلمى، سلاّر، حمزة بن عبد العزیز(1404 ق )، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، قم، منشورات الحرمین، 24-شهرکانى، ابراهیم اسماعیل(1430 ق.)، المفید فی شرح أصول الفقه، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین 25-شهیدی، مهدی، حقوق مدنی (1392 ش) تشکیل قرارداد ها، چاپ نهم، تهران، انشارات مجد ،تهران 26-شریف مرتضى، على بن حسین موسوى(1417ق )، المسائل الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة، 27-صدوق، محمّد بن على بن بابویه(1413ق) ، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 28-صادقى تهرانى، محمد(1392ش )، ترجمان وحی، چاپ 3، قم، شکرانه،. 29-صادقی تهرانی، محمد(1403 ق) ، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، چاپ 2، تهران، فرهنگ اسلامی 30-صادقی تهرانی، محمد(1392ش) ، فقه گویا یا فقه سنتی، فقه پویا و فقه بشری؟ (نگرشی مختصر در سراسر فقه اسلامی)، قم، شکرانه، 31-صدر، شهید، سید محمد(1420 ق) ، ما وراء الفقه، بیروت، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، - لبنان 32-صفایی، سید حسن(1390 ش) ، دوره مقدمانی حقوق مدنی، چاپ دوازدهم، تهران، نشر میزان 33-طوسى، محمد بن على بن حمزه(1408 ق )، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره، 34-طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن(1407 ق )، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 35-طوسی، محمد بن حسن(1417 ق) ، العُدة فی أصول الفقه - قم، محمد تقی علاقبندیان، 36-طباطبایى المجاهد، محمد بن على(1296 ق )، مفاتیح الأصول - قم، موسسة آل البیت علیهم السلام،‏ 37-عاملى، شهید اول، محمد بن مکى(1414ق )، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 38-عاملى، شهید اول( بی تا) ، محمد بن مکى، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشى مفید، 39-کاتوزیان، امیر ناصر(1374 ش) ، قواعد عمومی قراردادها، چاپ دهم، تهران شرکت سهامی انتشار 40-کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى( بی تا) ، مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى - ره، 41-گلپایگانی، لطف الله(1391 ش) ، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود 42-گلپایگانی، لطف الله صافی(1412 ق) ، الأحکام الشرعیة ثابتة لا تتغیر، قم، دار القرآن الکریم، 43-گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى(1409ق) ، مجمع المسائل (للگلبایگانی)، چاپ دوم، قم، دار القرآن الکریم، 44-مطهری، مرتضی(1384 ش)، مجموع آثار، چاپ هفتم، تهران، صدرا 45-مامقانى، ملا عبد اللّه بن محمد حسن(1350ق )، نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، 46-مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى( 1417ق )، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 47-مظفر، محمد رضا( 1430 ق )، أصول الفقه (طبع انتشارات اسلامی) - چاپ پنجم، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 48-مازندرانى، محمد صالح بن احمد بن شمس سروى(1382ق )، شرح الکافی، تهران، المکتبة الإسلامیة، 49-مکارم شیرازى، ناصر( 1411ق) ، القواعد الفقهیة (لمکارم)، چاپ سوم، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین - علیه السلام 50-مکارم شیرازى، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن(1427ق )، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، 51-مکارم شیرازی، ناصر( 1426ق )، أنوار الفقاهة - کتاب التجارة (لمکارم)، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام 52-مکارم شیرازى، ناصر(1428 ق) ، انوار الأصول، چاپ دوم قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم 53-نائینى، میرزا محمد حسین غروى( 1373 ق) ، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، 54-نائینى، محمد حسین(1352 ش )، أجود التقریرات - قم، مطبعه العرفان‏، 55-نائینى، محمد حسین( 1376 ش )، فوائد الاُصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏ 56-نجفى، صاحب الجواهر( 1404ق) ، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 57-نجف‌آبادى، حسین على منتظرى( 1417ق )، نظام الحکم فی الإسلام (للمنتظری)، چاپ دوم، قم، نشر سرایى، 58-واسطى، سید محمد مرتضى حسینى،( 1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع

مراجع