سنت قرآن پژوهی سیاسی‌اجتماعی در ایران معاصر (شیخ هادی نجم آبادی و اسدالله خرقانی)

سیاست‌پژوهیِ اسلامی‌ایرانی

دوره 1، شماره 2، تیر 1401، صفحه 47-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید محسن آل سیدغفور^{* 1}؛ منا حمیدی‌نسب²

¹استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

هدف این پژوهش جریان‌شناسی چگونگی ساختارهای تعاملی فکری سیاسی‌‌اجتماعی و بازشناسی مؤلفه‌‌های آلترناتیو نظم گفتمانی دین و سیاست در تطور نظام اندیشگی ایران، است. نگارش تاریخی سنت «اسلام نواندیش» صورت‌بندی نظام دانایی و ارتباطش با دیگر سنت‌های فکری-‌سیاسی محور اصلی این پژوهش است. پرسش اصلی این نوشتار بر این مطلب است که رویکرد نواندیش‌‌گرای اسلامی در رابطه تعاملی منابع اصیل و مبارزه با انحطاط فکری مسلمانان در جامعه سیاسی چگونه بوده است؟ و این سنت چه تحولاتی در دوره پهلوی اول به خود دیده و در این دوران، چه ارتباطی (تضاد، سایش و گفت‌وگوهایی) با سایر سنت‌ها نظیر سنت اسلام فقاهتی، تجربه کرده است؟ روش پژوهش در این مقاله توصیفی-‌تحلیلی است. طرح و پاسخ این پرسش‌‌ها مستلزم شناخت و بازفهم تاریخ ایران و تاریخ اندیشه‌ سیاسی ایران جدید است. سنت اسلام نواندیش آوردگاه تلاش و تقلای سه سنت باستانی، اسلامی و غربی است. در این سنت مفاهیم و آموزه‌‌های ایرانی‌-اسلامی که در هاله‌ای از تقدس آسمانی و ماورایی آرمیده‌‌اند با سنت غربی که برداشت زمینی از آنها دارد درهم‌آمیخته شده و بازخوانی مجددی از اسلام ارائه می‌‌شود. این سنت، از سویی حوزه‌‌ی سیاسی را از تقدس آسمانی تهی ساخته و حوزه عمومی را متعلق به مردم می‌داند و از دیگر سوی علم را نه‌تنها در تنافی و تغایر با دین ندانسته که مقصد آن دو را یکی می‌انگارد. بر این اساس، این نوشتار به بررسی سنت قرآن‌پژوهی سیاسی با مطالعه نظریات دو اندیشمند شیخ هادی نجم‌آبادی و اسدالله خرقانی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

اسدالله خرقانی؛ اسلام نواندیش؛ سنت؛ شیخ هادی نجم‌آبادی؛ قرآن‌پژوهی؛ نظام سیاسی

مراجع