تحلیل مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی واقع‌گرایی اخلاقی نزد ابن‌سینا

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 44-59   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلی حیدریان¹؛ انشاءالله رحمتی^{* 2}؛ جمشید جلالی شیجانی³

¹دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد، گروه فلسفه و حکمت اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین آراء ‌‌ابن‌سینا در زمینه مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی اخلاق واقع‌گرا است. واقع‌گرایی در اخلاق به معنای عینیت‌پذیری گزاره‌های اخلاقی است. مسئله اصلی تحقیق صورت‌بندی آراء ‌‌ابن‌سینا ضمنِ اصول واقع‌گرایی است، اینکه آیا گزاره‌های اخلاقی ذیل آراء مشهوره از همان اصولی تبعیت می‌کنند که در مبحث واقع‌گرایی در اخلاق مطرح شده است؟ نزد ‌‌ابن‌سینا واقع‌گرایی اخلاقی بر اساس نفس الامری بودن محمول‌های اخلاقی نظیر حُسن و قبیح تعریف می‌شود. در این نگرش حُسن و قبیح برای نفس- به عنوان موجودی که اعتلاء و سعادت آن امری واقعی است- تبیین شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که نزد ‌‌ابن‌سینا ارتباط میان موضوعات اخلاقی و محمول‌های اخلاقی نظیر حسن و قبیح بر اساس شهرت گزاره‌های اخلاقی و آراء عقلاء قوم تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

معرفت‌شناسی؛ هستی‌شناسی؛ واقع‌گرایی اخلاقی؛ ابن‌سینا

مراجع

 

ابن سینا. (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبداللّه‏ نورانی. مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مگ گیل با همکاری دانشگاه تهران.

ابن‌سینا (1360). دانشنامه علایی. تهران: کتابخانه فارابی.

ابن‌سینا (1371). المباحثات. قم: بیدار.

ابن‌سینا (1373ق). عیون الحکمه مع شرح عیون الحکمه. شرح امام فخر رازی. تهران: موسسه الصادق للطباعه و النشر.

ابن‌سینا (1375). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا. نگارش و ترجمه حسن ملکشاهی‌. تهران‌: سروش، ج1-2.

ابن‌سینا (1379). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. تصحیح محمدتقی دانش پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ابن‌سینا (1404ق). الشفاء. تحقیق سعید زائد. قم: انتشارات مکتبه آیه‌الله مرعشی، ج3.

ابن‌سینا (1405ق). منطق المشرقیین. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی النجفی المرعشی.

ابن‌سینا (1413ق). الاشارات و التنبیهات. شرح نصیرالدین طوسی. تحقیق سلیمان دنیا. بیروت: موسسه النعمان.

‌‌ابن‌سینا (2005م). رساله فی ما تقرر عنده من الحکومه، کتاب فی النفس علی سنه الاختصار. تقدیم، ترجمه و تحقیق ادوارد کرنیلیوس فندیک. بیروت: داربیبلیون.

بوچورف، پانایوف (1380). واقع‌گرایی اخلاقی. ترجمه اکبر حسینی. معرفت، شماره 4.

پورصالح امیری، ملیحه (1393). تبیین مشهورات در منطق ابن‌سینا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه. دانشگاه الزهراء.

جوادی، محسن (1391). واقع‌گرایی اخلاقی ابن‏سینا، حکمت عملی شیخ‌الرئیس. همدان: بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‏سینا.

خادمی، عین‌الله؛ شفاعی تکلیمی، لیلا (1392). گزاره‌های اخلاقی از منظر ابن‌سینا. در: اولین همایش ملی اسلام و ارزش‌های متعالی با تأکید بر اخلاق، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.

ذبیحی، محمد (1391). فلسفه مشاء: با تکیه بر اهمّ آراء ابن‌سینا. تهران: سمت.

ذوالحسنی، فرزانه (1390). نظریه آراء محموده و مبانی و پیامدهای آن در اندیشه ابن‌سینا. رساله دکتری. استاد راهنما محمد سعیدی‌مهر. دانشگاه تربیت مدرس.

ربانی گلپایگانی، علی (1370). درآمدی بر علم کلام. قم: انتشارات دارالفکر.

شمس‌آبادی، مجید (1396). تحلیل معرفت‌شناختی گزاره‌های عملی در فلسفه ابن‌سینا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه. دانشگاه امام صادق (ع).

طباطبایی، محمدحسین (1362). نهایه الحکمه. قم: موسسه النشر الاسلامی.

طوسی، نصیرالدین (1361). اساس الاقتباس. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

فارابی (1408ق). المنطقیات. تحقیق و مقدمه از محمدتقی دانش پژوه. قم: مکتبة آیه‌الله المرعشی.

قاضی خانی، رفیده؛ مسعودی، جهانگیر (1397). معرفت‌شناسی حسن و قبح از منظر ابن‌سینا. حکمیت سینوی، شماره 60.

مسعودی، جهانگیر (1394). راهبرد اصلی در حل معمای واقع‌گرایی اخلاقی در دیدگاه اخلاقی ابن‌سینا. پژوهش‌های فلسفی کلامی، دوره 16، شماره4، ص7-24.

مصباح یزدی، محمدتقی (1384). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. نگارش حسین شریفی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

وینچ، پیتر (1372). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه. تهران: سمت.

هولمز، رابرت (1385). مبانی فلسفه اخلاق. ترجمه مسعود علیا. تهران: ققنوس.

Alexander of Aphrodisias. (2001). On Aristotle s Topics. Translated by J. Ithaca. New York: Cornell University Press.

Aristotle (1958). Topics. Edition by W.D. Ross. Oxford University Press

Dancy, J. (1993). Moral Reasons. Blackwell, Oxford Uk & Cambridge USA.