مضامین اسطوره ‏ای گیاهان و حیوانات در اوستا و بندهش

جستارهای ادبی (ادبیات تعلیمی)

دوره 15، شماره 2، شهریور 1401، صفحه 197-219   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه محلوجی‏ زاده مهابادی¹؛ حمیدرضا شایگان فر^{* 2}؛ مهرانگیز اوحدی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدتهران ‏شمال، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

²دانشیار و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اوستا و بندهش به عنوان قدیمی‏ ترین متون ایران باستان حاوی اساطیر مختلف از جمله مضامین مربوط به حیوانات و گیاهان است. در اوستا حیوانات به دو دسته اهورایی و اهریمنی یا مفید و مضر تقسیم شده ‏اند و حیوانات اهلی، قابل احترام و یاری گر سروش هستند. اسطورۀ گاو نخستین، که در اساطیر ایران وجود دارد؛ با آفرینش هستی عجین و همراه است. گوشورون، فرشتۀ نگهبان گله‏ ها و جانوران سودمند و در ادبیات پهلوی روانِ گاو نخستین دانسته شده است و اما در مورد گیاهان از جمله مراحل تهیۀ عصارۀ گیاه هوم و کاربرد آن در مراسم مذهبی ریشه در اساطیر دارد. در بندهش هر یک از گیاهان به امشاسپندی تعلق دارد و در مورد انواع گیاهان و رستنی ‏ها بحث می‏شود و نویسنده برخی از ویژگی ‏های گیاهان را اهریمنی می‏ داند. داشتن ویژگی‏های خاص دلیل سروری حیوانات دانسته شده است. نامگذاری ماه ‏های ایرانی با رستنی ‏ها ارتباط دارد و با مباحث مربوط به طبیعت قابل بررسی است. در این پژوهش، با روش تحلیلی- ‏توصیفی مشخص شد گیاهان و حیوانات در اساطیر ایرانی چون اسطوره‌های اقوام دیگر گرامی و مقدس دانسته شده‌اند. آیین ‏هایی چون قربانی، انتساب به ایزدان و امشاسپندان،  شباهت میان انسان و اجزای طبیعت که ریشه در اساطیر دارد و به ادبیات عرفانی هم راه یافته است؛ باعث شده است تا این بن مایه‌ها مقدس شناخته شوند و در مناسک از آن‌ها بهره برده شود.
 

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ گیاه؛ حیوان؛ اوستا؛ بندهش