سجود ملائکه در برابر آدم با نگاه عارفانه عطار و مولوی

فصلنامه علمی متن شناسی حکمی و عرفانی

مقاله 2، دوره 1، شماره 1، خرداد 1401، صفحه 37-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

منصور نیک پناه^*

دانشیار مجتمع آموزش عالی سراوان

چکیده

چکیده

آفرینش انسان و اتفاقاتی که در زمان آفرینش رخ داد از موضوعاتی است که دست‌مایه بسیاری از صاحب نظران و مکاتب فکری و مذهبی گردیده است. در این میان نگاه عرفا به موضوع آفرینش انسان و سجده ملائک در برابر این مخلوق جدید با زاویه دید خاص می‌تواند جلوه های ویژه خود را داشته باشد. در بین این عرفا عطار و مولانا جایگاه برجسته‌یی هم در عرفان و هم ادبیات فارسی دارند. بازتاب خلقت آدمی و سجود در برابر آن از چشم این سرایندگان پوشیده نمانده است. در این مقاله نویسنده بر آن است تا آثار این دو شاعر را از منظر نماز بردن در برابر مخلوق جدید خداوند بررسی و دلایل آن را تنظیم نماید. با نگرشی به کلیه آثار این دو شاعر دلایلی از قیبل: فضلیت وجود دل در وجود انسان به عنوان فرودگاه و قدمگاه خداوند، بعد روحی انسان که سبب شرافت می‌گردد، جان و نفس، و موجودی که امکان تکاملش حتی تا عالم قدس و محضر حق وجود دارد،... بخشی از زمینه‌های است که دو شاعر جهت فضلیت انسان بر انواع دیگر آفریده‌ها بیان نموده‌اند.

مراجع

آیاد، مریم(1396)بررسی تفسیر سوره 54 مائده، پژوهش­های ادب عرفانی، دوره 11، شماره4، پیاپی35: 41-66.

ابن عربی، محمد بن علی (1392 )فتوحات مکیه، مترجم محمد خواجوی، چهارم، تهران: مولی.

----------- (1370)فصول الحکم، تعلیقات بو العلاء عفیفی، دوم، تهران: الزهرا.

----------(1375) رسائل، ویراستار: نجیب مایل هروی، دوم، تهران: مولی.

---------(1372)کتاب الاسراء الی مقام الاسری، پیشگفتار سید جعفر سجادی، اول، تهران: گلشن.

--------(1405)الفتوحات المکیه، تحقیق: عثمان یحیی، دوم، انتشارات: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

جوادی عاملی، عبدا...(1375) انسان شناسی فطری، نشریه حوزه و دانشگاه، ش9.

حافظ، شمس الدین محمد(1393)دیوان حافظ، علامه قزوینی و غنی، اول، تهران: انتشارات زوار.

رازی، نجم الدین(1371)مرصاد العباد، به اهتمام دکتر محمد امین ریاحی، چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.

زرین کوب، عبدالحسین (1367) بحر در کوزه،دوم، تهران: انتشارات علمی.

شاه نعمت ا... ولی(1392) رسائل، علی محمد صابری، اول، تهران: علم.

شبستری، شیخ محمود(1394) گلشن راز، دوم، تهران: خلاق.

شهیدی، سیدجعفر(1391) شرح مثنوی، ششم، تهرا: علمی فرهنگی.

شیرازی, صدرالدین محمد(1366)تفسیر القرآن الکریم،دوم، قم: انتشارات بیدار.

شیرازی، محمد معصوم(1339) طرائق الحقایق، تصحیح محمد جعفر محجوب، اول، تهران: بارانی.

طباطبایی، سید محمد حسین(1378) تفسیر المیزان، ترجمه: صالحی، خامنه، ششم، تهران: امیرکبیر.

ــــ ، ــــــــــــــ (1354) مصیبت نامه، تصحیح تقی حاتمی، تهران: چاپخانه مرکزی.

ــــ ، ــــــــــــــ (1364) دیوان اشعار، چهرام، تهران: انتشارات جاویدان.

ــــ ، ــــــــــــــ (1368)الهی نامه، تصحیح هلموت ریتر، دوم، تهران: انتشارات توس.

ــــ ، ــــــــــــــ (1365)منطق الطیر ، به اهتمام سید صادق گوهرین، چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.

ــــ ، ـــــــــــــ (1366)تذکره الاولیا، تصحیح دکتر محمد استعلامی، پنجم، تهران: انتشارات زوار.

ــــ ، ــــــــــــــ(1361) اسرارنامه، تصحیح سید صادق گوهرین، دوم، تهران: انتشارات زوار.

فروزانفر، بدیع الزمان(1361)احادیث مثنوی، سوم، تهران:انتشارات امیرکبیر.

کاشانی، عز الدین(1367)مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، به تصحیح جلال الدین همایی، سوم، تهران: هما.

ماسینیون، لویی(1366) عرفان حلاج، ترجمه دکتر ضیاء الدین دهشیری، انتشارات بنیاد علوم اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر(1380) تفسیر نمونه، بیست و دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

موحد، محمد علی؛ موحد، صمد(1395) شرح فصوص الحکم، هفتم، تهران: کارنامه.

مولوی، جلال الدین رومی(1356) مثنوی، به تصحیح نیکلسون، چهارم، تهران: امیرکبیر.

------------(1360) دیوان شمس، با مقدمه بدیع الزمان فروزانفر، هشتم، تهران: امیرکبیر.

----------- ( بی تا ) مثنوی ، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون  ، تهران ، علی اکبر علمی .

-----------(1348) فیه ما فیه، تحقیق بدیع الزمان فروزانفر، اول، تهران: امیر کبیر.

ناصح، محمدمهدی(1360) سیمای انسان در تعلیمات و آثار عرفانی تا قرن دهم هجری، رساله دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.

ناصرخسرو(1392) دیوان، به کوشش فروزانفر، اول، تهران: ثالث.

هجویری، ابو الحسن علی بن عثمان(1383)کشف المحجوب، محمود عابدی، چهارم، تهران: سروش.

همایی، جلال الدین(1366) مولوی نامه، اول، تهران: هما.

یثربی، سید یحیی(1391)سیر تکاملی و اصول و مسائل عرفان و تصوف، هفتم، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.