ظرائف بلاغی سبک و اسالیب شرط در قرآن کریم بررسی موردی أداة «إنْ، لو و إذا»

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 1، دوره 13، شماره 50، شهریور 1401، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1933669.2582

نویسندگان

حمدالله جعفرپور¹؛ علی رضائی‌کهنموئی^{* 2}؛ محمدعلی ربی‌پور³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قران و حدیث ، واحد خوی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، خوی ، ایران

²استادیار گروه علوم قران و حدیث ، واحد خوی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، خوی ، ایران (نویسنده مسئول ) [e-mail]

³استادیار گروه علوم و حدیث، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران

چکیده

اسالیب شرط از نظر معنا در بر دارندة سببیّت و توقّف یکی بر دیگری می‌باشد که فعل شرط و جواب و ادوات شرط ارکان اساسی آن است این ادوات شانزده‌گانه به اول جملات شرطی که با دو فعل مضارع یا ماضی و یا یک مضارع و ماضی و یا برعکس بوده وارد می‌شوند و جمله دوم اکثراً متوقّف بر جملة شرط می‌باشد در بحث جملات شرطی و انواع ادوات متفاوت و هم‌چنین چرائی کاربرد نوع خاصی از افعال اهمیّت خاصی به چشم می‌خورد در مقاله حاضر تلاش بر این است تا ظرائف بلاغی «إن، اذا و لو» را در کاربردهای قرآن کریم آشکار نماییم بنابراین ظرائف بلاغی جملات شرطی با «اذا» از جهت حتمیت و «إن» از جهت شک و احتمال و نیز «لو» که امتناع وقوع جواب شرط به خاطر امتناع شرط است مطالعه شده است و نیز نشان داده شده است گاهی فعل شرط می‌تواند به معنای ماضی و حال بکار رود و «اِن» هر چند اغلب در مفهوم شک و احتمال است گاهی از آن تعبیر به قطعیت می‌شود و قتی که در معنای توبیخ، کنایه، تغلیب و جاهل گرفتن مخاطب عالم و تجاهل باشد و گاه در امور محال بکار می‌رود همین‌طور «لو» به صورت امتناعی و غیرامتناعی در قرآن آمده است و «اذا» غیرجازم بوده و ظرف زمان آینده است که گاه فعل شرط آن در تقدیر می‌باشد و در امور قطعی الوقوع بکار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

ظرائف؛ بلاغت؛ أداة؛ اسلوب شرط

مراجع

قرآن کریم

اسکندری المالکی، ناصرالدین احمد بن محمد بن منی، (1977)، الإنصاف فیما تضمنه الکشاف من الاعتزال، چ 1، بیروت: دارالفکر.

خطیب قزوینی، (1424 ق)، الایضاح فی علوم البلاغة، چ 1، به کوشش محمد عبدالقادر فاضلی، بیروت، بی‌نا.

الصعیدی، عبدالمتعال، (1426 ق)، بغیة الإیضاح، چ 1، بیروت: مکتبة الآداب.

الخفاجی، احمد بن محمد عمر، (1069 ق)، البیضاوی مع حاشیة الشهاب المسماه عنایة القاضی و کفایة الراضی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

عکبری ابوالبقاء، (2012 م)، التبیان فی إعراب القرآن، تحقیق علی محمد البجاوی، کتابخانه علم راه.

ــــــــــــــ ، (1998 م)، التبیان فی إعراب القرآن، به حاشیه محمدحسین شمس‌الدین، چ 1، بیروت: دارالکتب العلمیه.

ابن ابی الاصبع المصری، (1995 م)، تحریر التجیر، تحقیق خفی محمد شرف، چ 1، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1998 م)، تفسیر ابن کثیر، چ1، دارالکتب العلمیه.

ابن عاشور، محمد، (1964 م)، التحریر و التنویر فی تفسیر القرآن، چ 1، بیروتک مؤسسة التاریخ العربی.

ابن کثیر، اسماعیل، (1988 م)، تفسیر القرآن العظیم، چ 8، بی‌جا: دارالحدیث.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1397 ش)، تفسیر نمونه، چ 42، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مراغی، احمد بن مصطفی، (1946 م)، تفسیر مراغی، چ 1، قاهره: مطبعه مصطفی البالبی المجلسی و پسران.

دسوقی، (بی‌تا)، حاشیه دسوقی، ضمن شروح التلخیص، بیروت، دارالسرور.

شیخ‌‌زاده، (بی‌تا)، حاشیه محی‌الدین شیخ‌زاده علی تفسیر بیضاوی، بیروت: دارالتراث العربی.

انصاری، ابوعبدالله، (1996 م)، الجامع لأحکام القرآن، چ 3، قاهره: دارالحدیث.

هاشمی، احمد، (1370 ش)، جواهرالبلاغة، چ 3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

سبکی، بهاءالدین، (2015 م)، عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح، تحقیق، عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالسرور.

سمین حلبی، احمد بن یوسف، (1996 م)، عمدة الحفاظ فی تفسیر اشرف الألفاظ، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب.

سمین حلبی، احمد بن یوسف (بی‌تا)، الدرالمصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق، شیخ علی محمد معوض و همکاران، بیروت: دارالکتب العلمیه.

تفتازانی، سعدالدین، (1937 م)، شروح التلخیص، بیروت: دارالسرور.

زمخشری، ابوالقاسم جارالله، (1407 ق)، الکشاف، بیروت: بی‌نا.

الشرتونی، رشید، (1973 م)، مبادی العربیة، بیروت: دارالمشرق.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، (1380 ش) مجمع البیان، تهران: دانشگاه تهران.

تفتازانی، سعدالدین، (791 ق)، المطول فی شرح تلخیص المفتاح، قم: انتشارات داوری.

زجاج، (2004 م)، معانی القرآن و إعرابه، قاهره: دارالحدیث.

انصاری، ابن هشام، (1410 ق)، مغنی اللبیب، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).

راغب اصفهانی، (1392 ش)، المفردات، ترجمة حسین خداپرست، بی‌جا: نشر نوید آلام.

طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1378 ش)، المیزان، ترجمه سیدمحمد باقر موسوی همدانی، چ 5، تهران: اسماعیلیان و امیرکبیر.

سیوطی، جلال‌الدین، (بی‌تا)، لبات النقول فی اسباب النزول، تصحیح احمد عبدالشافی، چ 1، بیروت: درالکتب العلمیه.

نجات، فاطمه، (1383)، پایان‌نامه تعبیر جملات شرطی در قرآن بر پایه ادات شرط، تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

آقاجانی، مریم، (1389 ش)، پایان‌نامه بررسی نحوی جملات شرطی قرآن، تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

قربانی مادوانی، زهره، (1400 ش)، فصلنامة مطالعات قرآنی، سال دوازدهم، شماره 45، جیرفت.

محمدی‌نژاد پاشاکی، احمد و همکاران، (1399 ش)، نشریه پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره 11، شماره 43، بی‌جا

 

The Holy Quran

Iskandari Al-Maliki, Nasser al-Din Ahmad ibn Muhammad ibn Mani, (1977), Al-Insaf Fima guarantees the discovery of Al-Atzal, Ch 1, Beirut: Dar al-Fikr.

Khatib Qazvini, (1424 AH), Al-Idhah in the science of rhetoric, Ch 1, by the efforts of Mohammad Abdul Qadir Fazeli, Beirut, Bina.

Al-Saidi, Abdul Muttaal, (1426 AH), Baghiya Al-Idah, Ch. 1, Beirut: Maktab al-Adab.

Al-Khafaji, Ahmad Ibn Muhammad Omar, (1069 AH), Al-Bayawi with the margin of the meteor shower, the care of the judge and the sufficiency of the land, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya.

Akbari Abu al-Baqa, (2012), Al-Tibyan Fi Arab Al-Quran, research by Ali Mohammad Al-Bajawi, Library of Road Science.

ــــــــــــ, (1998 AD), Al-Tibyan Fi Arab Al-Quran, by Mohammad Hussein Shamsuddin, Ch 1, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiyeh.

Ibn Abi Al-Asba Al-Masri, (1995 AD), Tahrir al-Tajir, Mohammad Sharaf's secret research, Ch 1, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya.

Ibn Kathir, Ismail Ibn Umar, (1998), Tafsir Ibn Kathir, Ch 1, Dar al-Kitab al-Almiyeh.

Ibn Ashour, Muhammad, (1964 AD), Tahrir and Enlightenment in the Interpretation of the Qur'an, Ch 1, Birutak, Institute of Arab History.

Ibn Kathir, Ismail, (1988 AD), Tafsir Al-Quran Al-Azeem, Ch 8, Bija: Dar al-Hadith.

Makarem Shirazi, Nasser et al., (2015), Tafsir Nomoneh, Ch 42, Tehran: Islamic Library.

Maraghi, Ahmad Ibn Mustafa, (1946 AD), Tafsir Maraghi, Ch. 1, Cairo: Mustafa Al-Balbi Al-Majlisi and Sons Press.

Desouki, (Bita), Desoqi margin, while explaining, Beirut, Dar al-Sarwar.

Sheikhzadeh, (Bita), Margin of Mohieddin Sheikhzadeh Ali Tafsir Beizawi, Beirut: Dar Al-Tarath Al-Arabi.

Ansari, Abu Abdullah, (1996), Al-Jami 'for the rules of the Qur'an, Ch. 3, Cairo: Dar al-Hadith.

Hashemi, Ahmad, (1991), Jawahar al-Balaghah, Ch 3, Qom: Islamic Propaganda Office Publications.

Sabki, Baha'uddin, (2015), The Bride of the Afraha in the Explanation of the Summary of the Key, Research, Abdul Hamid Hindawi, Beirut: Dar al-Sarwar

Samin Halabi, Ahmad Ibn Yusuf, (1996 AD), Main Preservation in the Interpretation of Ashraf Al-Al-Faz, research by Muhammad Basel Ayoun Al-Sud, Beirut: Dar al-Kitab.

Samin Halabi, Ahmad Ibn Yusuf (Bita), Al-Dar Al-Musun Fi Uloom Al-Kitab Al-Maknoon, Tahqiq, Sheikh Ali Mohammad Moawad et al., Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiyeh.

Taftazani, Saad al-Din, (1937), Explanatory notes, Beirut: Dar al-Sarwar.

Zamakhshari, Abu al-Qasim Jarallah (1407 AH), Al-Kashaf, Beirut: Bina.

Al-Shartouni, Rashid, (1973), Arab Principles, Beirut: Dar Al-Mashreq.

Tabarsi, Abu Ali Fazl Ibn Hassan, (2001) Al-Bayan Assembly, Tehran: University of Tehran.

Taftazani, Sa'ad al-Din, (791 AH), Al-Matul Fi Sharh Talehis Al-Muftah, Qom: Davari Publications.

Zajaj, (2004), The Meanings of the Qur'an and the Arabs, Cairo: Dar al-Hadith.

Ansari, Ibn Hisham, (1410 AH), Mughni Al-Labib, Qom: Public Library of Ayatollah Marashi Najafi.

Ragheb Esfahani, (2013), Al-Mufradat, translated by Hossein Khodaparast, Bija: Navid Alam Publishing.

Tabatabai, Seyed Mohammad Hossein, (1999), Al-Mizan, translated by Seyed Mohammad Baqer Mousavi Hamedani, Ch 5, Tehran: Ismailian and Amirkabir.

Suyuti, Jalal al-Din, (Bita), Labat al-Naqool fi Asbab al-Nazool, edited by Ahmad Abdul Shafi, Ch.

Nejat, Fatemeh, (2004), Thesis on the Interpretation of Conditional Sentences in the Qur'an Based on Conditional Instruments, Tehran: Faculty of Literature and Humanities.

Aghajani, Maryam, (2010), Thesis on the Syntactic Study of Conditional Sentences of the Quran, Tehran: Faculty of Literature and Humanities.

Madani Ghorbani, Zohreh, (1400 AD), Quarterly Journal of Quranic Studies, Twelfth Year, No. 45, Jiroft.

Mohammadinejad Pashaki, Ahmad et al., (1999), Journal of Quranic Studies, Volume 11, Number 43, Bija.