بررسی روابط بین نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت (مطالعه موردی : شهر اراک)

برنامه ریزی و توسعه محیط شهری

مقاله 2، دوره 2، شماره 7، آبان 1401، صفحه 13-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/juepd.2022.694794

نویسندگان

محمدکاظم یاوری¹؛ علیرضا شیخ الاسلامی^{* 2}؛ فرزانه ساسان پور³

¹دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

²استادیار گروه شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

³دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

    فضاهای باز شهری پتانسیل بالایی برای انواع فعالیت های شهری از جمله گذران اوقات فراغت دارند. این موضوع با رشد شهرنشینی و تغییراتی که در سبک زندگی شهروندان رخ داده، اهمیت بیشتری یافته و معرفی نماگرهای تبیین کننده مفهوم کیفیت در این فضاها و چگونگی روابط بین آنها می تواند برای برنامه ریزان شهری اهمیت ویژه ای داشته باشد. پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی - تحلیلی با رویکرد کمی - کیفی است. در این تحقیق با درنظرگرفتن رابطه بین کیفیت فضاهای باز به عنوان هدف و شاخصهای عینی تبیین کننده آن، به عنوان نماگرهای مفهوم کیفیت، یک مدل ساختاری اندازه گیری پیشنهاد شده و چگونگی روابط بین نماگرهای معرفی شده و ضریب تاثیر آنها روی هدف پژوهش، با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های حاصله، از بین نماگرهای 45 گانه ای که در مطالعات تئوریک به عنوان نماگرهای مفهوم کیفیت در فضاهای باز شهری برای گذران اوقات فراغت احصاء گردید، 7 نماگر قدرت تبیین کنندگی لازم را نداشته و حذف شده اند و نماگرهای مفهوم کیفیت به تعداد 38 نماگر رسید. در بررسی روابط و چگونگی تاثیر گذاری و تاثیر پذیری این نماگرهای 38 گانه روی همدیگر ، مشخص گردید، 11 مورد از این نماگرها، با سایر نماگرها همبستگی ندارند. همچنین با بررسی بارعاملی محاسبه شده برای نماگرهای مذکور مشاهده گردید، نماگر «وجود زمین و امکانات بازی و هیجان برای تمامی سنین» با کسب ضریب تاثیر 66/0 ، بیشترین تاثیر را بر کیفیت فضاهای باز دارد. این نماگر جزء یازده شاخصی است که عملکرد مستقل و غیر همبسته دارد. همچنین برخی نماگرها مثل نماگر «ابزار فعالیتهای سرگرمی، ورزش و آمادگی جسمانی»  با ضریب تاثیر 62/0 ، هر چند جزء شاخصهای 11 گانه مستقل نیست اما باز هم ضریب تاثبر بالایی به دست آورده است، این را می توان از این جهت توضیح داد که اهمیت شاخصهای 11گانه مستقل، به دلیل داشتن ضریب تاثیر بالاتر نیست، بلکه این اهمیت به دلیل مستقل بودن و عدم همپوشانی کاستی های احتمالی توسط سایر شاخص ها است، بنابراین مدیران و برنامه ریزان شهری باید نسبت به وضعیت آنها (نماگرهای مستقل) حساسیت بیشتری داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

اوقات فراغت؛ فضاهای باز شهری؛ نماگرهای کیفیت؛ اراک

مراجع

1. Amin A., Ivani H., & Iqbal S. ع. . (2021). Redesigning the visual and physical dimensions of the urban space according to the preferences of people and professionals (Case study: North House-Kabul). Journal of Urban Planning and Engineering, 2 (1), 69–100. (in Persian)
2. Carp F. Zawadski R. T. , Shokrkon H., (1976). Dimension of urban envirimental quality; Enviroment and Behaviore, vol. 8, No. 2, pp:239-264.
3. Ebrahimi, Ghorban Ali, Razeghi, Nader, Muslimi Petroudi, Roghayeh. (2014). Leisure time and social factors affecting it: (Case study of 15-64 year olds in Joibar city). Applied Sociology, 22 (4), 71-98. (in Persian)
4. Falahat, M., and Kalami, M. (2008). The impact of urban open spaces on the quality of citizens' leisure time. Urban Management, 6 (22), 85-97.
5. Gholami, Mohammad, Amininejad, Gholmarreza and Khodakarem Karam Benari (2022). Measuring and evaluating the indicators of an elderly-friendly city (Study: Barazjan City), Urban Environment Policy Quarterly, Year 2, Number 5, Shiraz, pp. 17-30.
6. Golkar Kourosh (2000), Constituent components of urban design quality, Sefeh Scientific-Research Journal, No. 32, pp. 38-65. (in Persian)
7. Golkar Kourosh (2014), Creating a Sustainable Place: Reflections on Urban Design Theory, Tehran, Shahid Beheshti University, Printing and Publishing Center.
8. Gorman, G.E. and Clayton, P., (2005), Qualitative Research for the Information Professionals, London: Facet Publishing.
9. Haghi, M., and Karimi Moshaver, M., and Zulfi Gol, S. (2017). Landscape quality assessment of urban public spaces (Case study: Imam Square of Hamadan). Environmental Science, 43 (3), 529-541. (in Persian)
10. Jalali Nasab Mohammad Ali, Fahimi Amir Hossein, Nashanifam Shokouh, (2016). Case study: Arak city parks. Urban and Rural Management 15 (42): 227-248. (in Persian)
11. Kline, P. (1994). An Easy Guide to Factor Analysis. Abingdon-on-Thames: Routledge.
12. Kline, R. B. (1998). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford Press.
13. Loukaitou-Sideris, A. (1995). Urban Form and Social Context: Cultural Differentiation in the Uses of Urban Parks. Journal of Planning Education and Research, 14(2), 89–102. https://doi.org/10.1177/0739456X9501400202.
14. Meshkini, Abolfazl, Moazen, Sohrab, Nowruzi, Mustafa. (2015). Assessing the quality of urban environment in small towns of East Azerbaijan province. Journal of Urban Ecology Research, 6 (12), 17-32. (in Persian)
15. Mohammadi, M., and Changluai, Y. (2013). Evaluation of quality components of urban space on the desirability of tourist pedestrian routes (case study of prioritization of pedestrian tourism routes in Isfahan). Architecture and Urban Planning of Iran, - (5), 15-32. (in Persian)
16. Nazaripour, Hamid, Tavousi, Taghi. (1400). Assessing the thermal comfort of public open space with emphasis on strengthening social relations in urban neighborhoods (Case study: Ghods alley, Zahedan). Urban Social Geography, 8 (1), 287-306. (in Persian)
17. Nejad Ebrahimi, Ahad; Farshchian, Amirhossein; Khoshrokh, Peyman; (2016), investigating the theoretical framework of urban space and the effects of existing forces in the formation of the city (aesthetic analysis). Green architecture winter 2016 - number 9 (10 pages - from 61 to 70). (in Persian)
18. Peng Y, Peng Z, Feng T, Zhong C, Wang W., (2021). Assessing Comfort in Urban Public Spaces: A Structural Equation Model Involving Environmental Attitude and Perception. International Journal of Environmental Research and Public Health. 18(3):1287.
19. Praliya, S., Garg, P. (2019). Public space quality evaluation: prerequisite for public space The Journal of Public Space, 4(1), 93-126, DOI 10.32891/jps.v4i1.667.
20. Shahfahad, Kumari, B., Tayyab, M. et al. ,(2019). Assessment of public open spaces (POS) and landscape quality based on per capita POS index in Delhi, India. SN Appl. Sci. 1, 368. https://doi.org/10.1007/s42452-019-0372-0.
21. Study protocol for the World Health Organization project to develop a Quality of Life assessment instrument (WHOQOL). (1993). Quality of life research : an international journal of quality of life aspects of treatment, care and rehabilitation, 2(2), 153–159.
22. Van Poll, R. (1997). The perceived quality of the urban residential environment. AMulti-attribute evaluation. Ph-thesis, Groningen: University of Groningen.
23. Ma, X., Tian, Y., Du, M., Hong, B., & Lin, B. (2021). How to design comfortable open spaces for the elderly? Implications of their thermal perceptions in an urban park. The Science of the total environment, 768, 144985. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.144985
24. Zolfi Gol, Sajjad and Karimi Moshaver, Mehrdad. (2019). Extraction of sensory function of behavioral sites in urban spaces using spatial monitoring, case study: Bu Ali Sina Tomb Square, Hamadan. Urban Studies, 8 (30), 97 - 108. (in Persian)
25. https://www.pps.org/