بررسی استعارۀ مفهومی شرم در داستان های علی محمد افغانی (مورد مطالعه: شوهر آهو خانم و بافته های رنج)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 53، مهر 1401، صفحه 169-189   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.694824

نویسندگان

ساناز تقی پوری حاجبی¹؛ کامران پاشایی فخری^{* 2}؛ پروانه عادل زاده²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

نظریۀ استعارۀ مفهومی، برگرفته از زبان­شناسی شناختی نوعی ابزار مفهومی در جهت کشف معنای متن در حوزۀ  عواطف و احساسات است که در درک مفاهیم انتزاعی، نقش مهمی را ایفا می ­کند. در این مقاله یکی از کاربردهای استعاره مفهومی در حوزۀ شرم، در دو داستان «شوهر آهو خانم» و «بافته­ های رنج» علی محمد افغانی به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. شرم از عواطفی است که بشر در طول تاریخ همواره آن را تجربه کرده است و با بررسی استعارۀ مفهومی آن تفاوت و شباهت فرهنگ­ ها در اظهار آن به دست می­آید، در دو اثر افغانی در حدود 57 مورد استعارۀ مفهومی مربوط به شرم یافت شد، که اغلب با استعاره­ های جهانی شرم ـ که توسط کووچش ارائه شده ـ مطابق است، براساس حوزۀ مبدأ 12 اسم نگاشت، با فرآیند­های جهتی، جانورانگاری، طبیعت انگاری، سیال­انگاری، انسان­انگاری و جسم­انگاری در استعاره­سازی دو داستان آمده است. از اقسام سه گانۀ استعارۀ مفهومی:  10 مورد استعارۀ جهتی، 3 مورد استعارۀ هستی ­شناختی ­و 44 مورد آن استعارۀ ساختاری است. به لحاظ مبدأ پربسامدترین حوزۀ آن «آتش» است که به صورت خوشه ­ای با گرما، گلگون شدن، آب شدن، عرق کردن آمده است.

کلیدواژه‌ها

زبان شناسی شناختی؛ استعارۀ مفهومی؛ شرم؛ نگاشت؛ شوهر آهو خانم

مراجع

کتاب‌ها

افغانی، علی محمد (1344) شوهر آهو خانم، تهران: امیر کبیر.

افغانی، علی محمد (1361) بافته‌های رنج، تهران: امیرکبیر.

ساسانی، فرهاد (1383) نظریه معاصر استعاره، استعاره: مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، تهران: سوره مهر.

قاسم‌زاده، حبیب الله (1378) استعاره و شناخت، تهران: فرهنگان.

مجلسی، محمدباقر (1403ق) بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: موسسۀ الوفاء.

مقالات

افراشی، آزیتا، مقیمی‌زاده، محمدمهدی. (1393). استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی. زبان‌شناخت، 5(10)، 1-20.

گلفام ارسلان، یوسفی‌راد فاطمه. (1381). زبان‌شناسی شناختی و استعاره. فصلنامۀ تازه‌های علوم شناختی، 4(3),64-59.

هاشمی، زهره. (1388). نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون. ادب پژوهی، 4(12)، 119-140. 20.1001.1.17358027.1389.4.12.2.2 :Dor.

پایان‌نامه‌ها

صدری، نیره. (1385). بررسی استعاره در ادبیات فارسی از دیدگاه زبانشناسی شناختی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی.

مشعشعی، پانته آ. (1380). استعاره در زبان فارسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی.

یوسفی‌راد، فاطمه. (1382). استعاره در زبان فارسی از دیدگاه معنا‌شناسی شناختی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی.

منابع لاتین

Afrashi, A. (2011). Semantic Analysis of Shame in Persian: A cognitive and Cultural Perspective. Emotion, Cognition, Communication conference, 23-25 June, University of Cyprus and Sorbonne Nouvelle, Nicosia.

Allen, K. (2008). Metaphor and Metonymy: A diachronic approach,UK: wiley-Blackwell, philsoc society.

Graddy, J.E .(2007). Metaphor. in the oxfordhandbook of cognitivelinguistics, ed. Geeraertss and Hubert Cuyckens,oxford:oxford university press.

Kövecses, Z. (2000). Metaphor and Emotion: Language, Culture and Body in Human Feeling. Cambridge: Cambridge University Press.

Kövecses, Z. (2002). Metaphor: A practical introduction. Oxford: Oxford University Press.

Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor.

In Geeraerts, Dirk (Ed).(2006) cognitive linguistic:basic reading (cognitive linguistics research,34). Motion de Gruyter Berlin, Newyork,PP.185_238.

Lakoff, G. and M. Johnson. (2003). Metaphors We live by. Language. Thought and Culture. Chicago: Chicago University Press.