توصیف ساحت های اباحی و معنوی معشوق در تغزلات قصاید مدحی حکیم سنایی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 53، مهر 1401، صفحه 244-269   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.694828

نویسندگان

حسین سلیمی^{* 1}؛ بشیر علوی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

²مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی فرهنگیان، بوشهر، ایران.

چکیده

دیوان حکیم سنایی غزنوی با بیش از سیزده هزار بیت، مشتمل است بر سروده‌هایی در قالب‌های قصیده، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، مسمط، غزل، قطعه و رباعی. سرودن تغزل و گرایش به مجادله‌های عاشقانه و جاذبه‌های آن، گاه‌ و بی­گاه، شاعر را به خود مشغول می‌دارد. مقدمۀ قصاید مدحی سنایی که به توصیف معشوق پرداخته است، هرچند که ازلحاظ شمار ابیات، یکدست نیست و غالباً بین 7 تا 29 بیت است ولی جایگاهی درخور در قصاید مدحی وی به خود اختصاص داده است. در این مقاله سعی شده است ضمن معرفی اجمالی جنبه‌های مختلف توصیف معشوق از قبیل؛ ساحت اباحی و معنوی یا گزارشگر صورت و تشبیهات حسی و عقلی و...، سیمای معشوق سنایی با تأکید بر تحول فکری شاعر، بررسی و تحلیل شود؛ بنابراین، ابتدا مهم‌ترین و ویژه‌ترین رویکردهای سنایی در ترسیم سیمای معشوق، استخراج و در هشت گروه، دسته‌بندی‌ شده است. سپس با مطالعه و بسامد یابی واژه‌ها و ارائۀ نمودار، اهمیت، چگونگی کاربرد، جایگاه آن‌ها و نحوۀ تحول فکری در تصویرآفرینی سنایی از سیمای معشوق، در تغزلات قصاید مدحی وی تحلیل‌شده است. حضور مشخصه‌های سبک خراسانی و رگه‌هایی از تحولی که بعدها چراغ راه شاعران درزمینۀ پرداختن به معشوق می‌شود، از برجستگی‌های تغزلات قصاید مدحی سنایی است که در این پژوهش به آن پرداخته می‌شود. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی با ارائه نمودارهای آماری است.

کلیدواژه‌ها

توصیف؛ تغزل؛ قصیده؛ معشوق؛ سنایی

مراجع

کتاب‌ها

ابو محبوب، احمد (1380) در های و هوی باد، تهران: ثالث.

اسکلتن، رابین (1375) حکایت شعر، برگردان مهرانگیز اوحدی، تهران: نشر میترا.

براهنی، رضا (1371) طلا در مس، تهران: نشر نویسنده.

پورنامداریان، تقی (1380) در سایه آفتاب، تهران: سخن.

تفتازانی، مسعود بن عمر (1330) المطول، قم: مکتبة الدورة. ح

افظ، شمس‌الدین محمد (1383) دیوان حافظ، تهران: پیام عدالت.

عطار نیشابوری، فریدالدین (1362) دیوان عطار، به اهتمام تقی تفضلی، تهران: علمی فرهنگی.

فتوحی، محمود، علی‌اصغر محمدخانی (1385) شوریده‌ای در غزنه، تهران: سخن.

فرخی سیستانی (1363) دیوان فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.

ستاری، جلال (1374) عشق صوفیانه، تهران: نشر مرکز.

سنایی غزنوی (1375) دیوان حکیم سنایی غزنوی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372) صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386) زمینه‌های اجتماعی شعر، تهران: اختران- زمانه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1382) سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.

لاهیجی، شهلا، کار، مهرانگیز (1371) شناخت هویت زن ایرانی در گستره پیش ‌از تاریخ، تهران: روشنگران.

مدی، ارژنگ (1371) عشق در ادب فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

محجوب، محمد (1350) سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: انتشارات دانشسرای عالی.

مقالات

دری، زهرا، داستانگو، مهرناز. (1390). سیمای صحابه در شعر سنایی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 3(9)، 22-46.

جلالی پندری. یدالله. (1387). سنایی و غزل‌های قلندرانه. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی بزرگداشت سنایی، دانشگاه الزهراء، دی‌ماه.

کرمی، محمدحسین، مرادی، محمد. (1389). بررسی سیمای معشوق در غزلیات انوری. پژوهشنامه ادب غنایی، 8(15)، 99-118. doi: 10.22111/jllr.2010.948.