بررسی تطبیقی ساختار روایی و محتوایی دو قصّۀ عامیانه (داراب‌نامه و بختیارنامه)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 53، مهر 1401، صفحه 270-293   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1929651.2256

نویسندگان

خاطره بختیاری هفت لنگ¹؛ مسعود معتمدی^{* 2}؛ منیژه زارعی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

چکیده

قصّه‌های عامیانه یکی از انواع ادبی به شمار می‌آید که برگرفته از یک سنّت کهن در داستان‏پردازی است که داستان‏پرداز مقوله‏های گوناگونی را در آن به کار می‌گیرد تا علاوه بر سرگرم‎کنندگی، خصوصیّات، روحیّات و آرزوهای مردم ایران و همچنین تاریخ اجتماعی آنان را به تصویر بکشد. دو قصّۀ عامیانۀ دل‎انگیز و خواندنیِ داراب‌نامۀ طرطوسی و بختیارنامۀ دقایقی مروزی از این نوع هستند. از آنجایی که قصّه‌های بلند عامیانه، ظرفیّت پژوهشی بالایی دارند؛ پژوهش حاضر، به بررسی و مقایسۀ ساختار روایی و محتوایی این دو داستان اختصاص یافته است. در این پژوهش، که به شیوۀ تحلیلی-توصیفی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده، پس از بررسی و تحلیل روایی و محتوایی دو اثر، این نتایج به دست آمده است که ساختار روایی داراب‎نامه نسبت به بختیارنامه از استحکام و جذابیّت بیشتری برخوردار است. همچنین از نظر محتوایی، داراب‎نامه، حضور فرهنگ طلایی و باستانی ایران زمین است، امّا در بختیارنامه، بیشتر با فرهنگ اسلامی روبرو هستیم.

کلیدواژه‌ها

ساختار روایی؛ ساختار محتوایی؛ قصّه‌های عامیانه؛ داراب‌نامه؛ بختیارنامه

مراجع

کتاب‌ها

آربری، آرتورجان (1371) ادبیّات کلاسیک فارسی، ترجمۀ اسدالله آزاد؛ مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

آسابرگر، آرتور (1380) روایت در فرهنگ عامیانه-رسانه و زندگی روزمرّه، ترجمۀ محمّد لیراوی، تهران: سروش.

اسماعیلی، حسین (1380) مقدّمۀ ابومسلم‎نامۀ ابوطاهر طرطوسی، تهران: قطره.

انوشه، حسن (1380) دانشنامۀ ادب فارسی، دورۀ 5 جلدی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

جلالی مقدّم، مسعود (1372) آیین زروانی: مکتب‌ فلسفی‌ـ عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان، تهران: گوته.

خزائل، حسین (1390) فرهنگ ادبیّات جهان، دورۀ 6 جلدی، تهران: کلبه.

داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

دقایقی مروزی، محمّدبن‌علی (1345) راحه الأرواح فی سرور المفراح (بختیارنامه)، به اهتمام ذبیح‌الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.

دقیقیان، شیرین‌دخت (1371) منشأ شخصیّت در ادبیّات داستانی، تهران: بهار.

روشن، محمّد (1382) بختیارنامه؛ بازنویسی لمعه السّراج لحضره التّاج و راحه الأرواح فی سرور المفراح، تهران: اهل قلم.

زرّین‎کوب، عبدالحسین (1382) ارسطو و فن شعر، تهران: امیرکبیر.

ستّاری، جلال (1368) افسون شهرزاد؛ پژوهشی در هزار افسان، تهران: توس.

سلیمانی، محسن (1365) تأمّلی در باب داستان، تهران: حوزۀ هنری.

طرسوسی، ابوطاهر (1374) داراب‎نامه طرسوسی، به کوشش ذبیح‌الله صفا، 2 جلدی، تهران: علمی و فرهنگی.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فیستر، مانفرد (1387) نظریّه و تحلیل درام، ترجمۀ مهدی نصرالله‌زاده، تهران: مینوی خرد.

مک‌کی، رابرت (1383) داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه‌نویسی، مترجم محمّد گذرآبادی. تهران: هرمس.

موریسن، جرج و دیگران (1380) ادبیّات ایران از آغاز تا امروز، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره.

نفیسی، سعید (1344) تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، جلد 1، تهران: فروغی.

هنوی، جونس (1375) بختیارنامه، ترجمۀ سعید ارباب شیرانی، درج در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایره‎المعارف اسلامی.

مقالات

حرمتی، حمیده و آذر برزین، الهام. (1398). تحلیل انگاره اسطوره‌ای پیکرگردانی در افسانه‌های عامیانۀ آذربایجان. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، 11(40)، 119-138.

ذبیحی، رحمان، پیکانی، پروین. (1395). تحلیل کهن‌الگوی سفر قهرمان در داراب‌نامه طرسوسی براساس الگوی جوزف کمپبل. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 12(45)، 91-118.

عبداللّهیان، حمید. (1381). داستان و شخصیّت‎پردازی در داستان. مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 49(2)، 409-425.

عزیزی‌فر، امیرعباس. (1394). بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در داراب‌ نامه طرسوسی. متن شناسی ادب فارسی، 7(4)، 101-118.

غفوریان، ‌هانیه. (1388). ادب غنایی در حماسة فردوسی. نامۀ پارسی، (50-51)، 86-94.