تحلیل و بررسی نسخۀ اساس استاد فروزانفر در تصحیح دیوان کبیر مولوی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 53، مهر 1401، صفحه 314-341   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1898230.1901

نویسندگان

شیرین رزمجو بختیاری¹؛ الهام خلیلی جهرمی^{* 2}؛ محمد یوسف نیری³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

دیوان کبیر مولوی از متون محوری پژوهش‌های عرفانی است. از حدود نیم قرن پیش تا به امروز تمام تحقیقاتی که در زمینۀ غزلیات مولوی انجام شده‌، براساس کلیّات شمس تصحیح استاد فروزانفر بوده‌است؛ امّا از زمان تصحیح این متن تا کنون نقدهایی دربارۀ اصالت متن و شیوۀ تصحیح انجام گرفته‌است. شیوۀ تصحیح استاد فروزانفر و انتخاب نسخۀ قونیۀ 770 به عنوان نسخۀ اساس یکی از مسائلی است که باید به صورت علمی و انتقادی بررسی شود. در مورد نسخۀ مذکور دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. در این پژوهش ضمن آوردن نقدهایی که دربارۀ آن انجام شده‌، به طور دقیق و مفصّل به معرّفی غزل‌هایی پرداختیم که در هیچ یک از نسخ – حتّی در نسخه‌های پرحجم - نیامده‌اند و تنها در نسخۀ قونیۀ 770 (=فذ) آمده‌اند، در بین این غزل‌ها، به غزل‌هایی برخوردیم که مطمئناً از آن مولوی نیستند و هم چنین به غزل‌هایی برخوردیم که نباید آن‌ها را غزلی مستقل به حساب آورد. بررسی این غزل‌ها می‌تواند مبیّن این امر باشد، که نسخۀ قونیۀ 770 (=فذ) نسخة معتبر و اصیلی نیست و برای تصحیح دیوان کبیر مولوی نباید آن را نسخۀ اساس قرار داد.

کلیدواژه‌ها

دیوان‌ کبیر؛ مولوی؛ نسخۀ قونیۀ 770؛ تصحیح؛ فروزانفر

مراجع

کتاب‌ها

انوری، اوحد‌الدّین (1337) دیوان انوری، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

سنایی، مجدود بن آدم (1387) حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

شیخ بهایی، محمّد بن حسین (1388) کشکول، کوشش و مقدّمه و ترجمه صادق برزگر، قم: صبح پیروزی.

عطّار، محمّد بن ابراهیم (1392) دیوان عطّار نیشابوری، به سعی و تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: نشر چرخ.

غزنوی، سید حسن (1362) دیوان سید حسن غزنوی، با مقدّمه و تصحیح مدرّس رضوی، تهران: اساطیر.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1363) کلّیات شمس یا دیوان کبیر، 10 جلدی، تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1389) کلیات شمس تبریزی، نسخۀ قونیه، 2 جلدی، توضیحات، فهرست و کشف الابیات توفیق هـ . سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

مقالات

خلیلی جهرمی، الهام؛ نیّری. م؛ رزمجو بختیاری.ش. (1394). بررسی نسخه‌شناسی و سبک‌شناسی غزل آوازعشق. پرنیان سخن، مجموعه مقاله‌های همایش ملّی بررسی موضوعی کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی، 626-611.

سبحانی، توفیق هـ (1386). دیوان کبیر قونیه و کلیّات شمس استاد فروزانفر. ادب‌پژوهی، 1(2) 115ـ95. Dor: 20.1001.1.17358027.1386.1.2.6.5.

مشتاق‌مهر، رحمان. (1388 الف). نگاهی به حواشی کلّیات شمس بر اساس نسخة مورَّخ 770 به تصحیح دکتر توفیق سبحانی. کتابِ‌ ماهِ ادبیات، (26)91ـ76.

مشتاق‌مهر، رحمان. (1388ب). نگاهی دیگر به نسخة قونیه و تصحیح فروزانفر از کلّیات شمس. ادب‌پژوهی، 3(7و8)، 230ـ207.

مشتاق مهر, رحمان. (1391). تا تصحیح نهایی دیوان کبیر: نسخه قونیه یا تصحیح فروزانفر؟ (بررسی انتقادی چاپ نسخه قونیه). ادبیات عرفانی, 4(6), 143-179. doi: 10.22051/jml.2013.9010.22051/jml. .90.

نیری، محمدیوسف، خلیلی جهرمی، الهام، رزمجو بختیاری، شیرین. (1396). بررسی انتساب شش غزل از دیوان کبیر به مولوی. پژوهش‌ های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 11(3)، 1-18. doi: 10.22108/jpll.2017.83144.0.

نسخ خطی

آستان قدس رضوی، نگهداری شده در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، به شماره 4770.

اسعد افندی، نگهداری شده در کتابخانه اسعد افندی در سلیمانیه، به شمارۀ 2693.

بریتانیا، نگهداری شده در کتابخانه موزة بریتانیا، فیلم 853 دانشگاه تهران. بلدیة استانبول، نگهداری شده در کتابخانه بلدیۀ استانبول، به شمارۀ 17.

چستربیتی، نگهداری شده در کتابخانه مستر چستربیتی، فیلم 4341 دانشگاه تهران.

حالت افندی، جُنگی است مشتمل بر اشعار مولانا و سلطان ولد، نگهداری شده در کتابخانۀ حالت افندی، فیلم 558 دانشگاه تهران.

قره‌حصار، نگهداری شده در کتابخانه گدک احمدپاشا در افیون قره‌حصار، به شماره 1605.

قره‌حصار، نگهداری شده در کتابخانه گدک احمدپاشا در افیون قره‌حصار، به شماره 1587.

قونیۀ کم‌حجم، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 2113.

قونیۀ پرحجم، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 70.

قونیۀ 770، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 68 و 69.

مرحوم حاجی محمّد نخجوانی، نگهداری شده در کتابخانه ملّی تبریز، به شماره 3621.

مرعشی، نگهداری شده در کتابخانة آیت‌الله مرعشی، به شمارۀ 13264.

نافذ پاشا، نگهداری شده در کتابخانۀ نافذپاشا، فیلم شمارۀ 602 دانشگاه تهران.

نورعثمانی، نگهداری شده در کتابخانه حسن عالی بک یوجل، به شمارۀ 12927.