تبیین ارزش های زیست محیطی «در پرتو مطالعه مؤلفه های زیبایی شناسی شهری ناظر به قواعد فقه شهری»

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 68، شهریور 1401، صفحه 120-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.694915

نویسندگان

راحله فدوی¹؛ مهدی محمدزاده^{* 2}؛ علی محمدیان³

¹دانشجوی دکترای هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

²استاد، گروه هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

³استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

چکیده

منظر شهری و زیباسازی آن یکی از عوامل مهم در ایجاد تصویر ذهنی مثبت و ارتقای تجربه زیباشناختی شهروندان هر جامعه محسوب می­شود. درهم­آمیختن فنون طراحی منظر با ارزش­های زیست محیطی و اکولوژیک، از جدیدترین تدابیر و راهکارهای نیل به توسعه پایدار در عصر حاضر است. جستار حاضر با هدف شناسایی میزان دغدغه و توجه تعالیم اسلامی در رویارویی با مفاهیم یادشده، با الگویابی از مؤلفه­ها و رویکردهای مطرح در زیبایی­شناسی شهری به تشریح قواعد فقه شهری پرداخته و گستره کارایی آن را مورد ارزیابی و تبیین زیبایی­شناسانه قرار داده است.  روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و با مراجعه به منابع کتابخانه­ای سامان یافته و با توجه به ماهیت میان رشته­ای موضوع به تطبیق و ترکیب نظریات مطرح در دو حوزه زیبایی­شناسی و فقه شهری پرداخته است. لازم به ذکر است که مقصود از فقه شهری، سلسله آموزه­های شرعی و قواعد فقهی ناظر به آداب و بایسته­های شهرنشینی می­باشد که حسب تتبع جستار حاضر از دل میراث مکتوب فقهی قابل شناسایی، استخراج و تطبیق با موضوع مزبور است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد که با بهره­گیری از قواعد موجود در میراث مکتوب فقهی از قبیل قاعده سلطنت، اتلاف، تسبیب و لاضرر، و در آمیختن آن­ها با روش­ها و رهیافت­های زیبایی­شناسانه، می­توان به کارآمدی و اثرگذاری بیشتر این موازین در مدیریت مکان و منظر شهری نائل آمد. همچنین یافته­های تحقیق بیانگر آن است که دغدغه توجه به محیط زیست و رویارویی انسان با فضای شهری از جمله مباحثی است که مورد توجه فقها قرار گرفته است. در این راستا بحث حفظ حریم و امنیت اخلاقی و روانی شهروندان از جمله امتیازات فقه شهری است که باید مورد عنایت بوده و در مدیریت شهری مبنای عمل قرار گیرد..

کلیدواژه‌ها

زیبایی‌شناسی؛ زیبایی‌شناسی زیست محیطی زیبایی شناسی شهری؛ طراحی شهری؛ قواعد فقه شهری

مراجع

احسایى، ابن ابى جمهور (1405). عوالی اللئالی العزیزیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.

احمری، حسین (1392). مطالعه تطبیقی خسارت عدم النفع در فقه امامیه و قوانین ایران و کنوانسیون 1980 وین. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 32.

اراکی، محسن (1397). سلسله جلسات درس خارج "فقه شهری". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir

اردبیلى، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

اشکوری، سید علی (1384). نقش دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 2.

بجنوردى، سید حسن بن آقا بزرگ موسوى (1419). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.

بروجردى، آقا حسین طباطبایى (1412). قاعدة لا ضرر و الاجتهاد و التقلید (الحاشیة على الکفایة). قم: مؤسسه انصاریان.

 پورتئوس، جی. داگلاس (1389). زیبایی شناسی محیط زیست: نظریه­ها، سیاست­ها و برنامه­ریزی. ت، محمدرضا مثنوی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى ( 1419). رسائل فقهى. تهران: مؤسسة منشورات کرامت.

تبریزى، جعفرى، محمد تقى (1418). منابع فقه. تهران: موسسه نشر کرامت.

حبیبی، امین (1396). رویکردهای نوین در پژوهش زیبایی شناسی منظر. باغ نظر، 1، 49، 72-65.

حسینی فاطمه سادات و دیگران (1394). بررسی فقهی و حقوقی جبران ضرر معنوی در قذف. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 41.

خمینى، سید روح اللّه (1425). تحریر الوسیله. ت، اسلامى، على، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

خوانسارى، موسى بن محمد نجفى (1373). رسالة فی قاعدة نفی الضرر. تهران: المکتبة المحمدیة.

دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى (1414). رسائل فقهیة (للشیخ الأنصاری). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.

سبزوارى، محمد باقر بن محمد مؤمن (1423). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

شاهرودى، محمد ابراهیم جناتى (1374). ادوار فقه و کیفیت بیان آن. تهران: موسسه کیهان

شماعی علی، جهانی رحمان (1390). بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله ای (مطالعه موردی، منطقه 7 تهران). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 2، شماره 6، 82-73.

• شیرازى، ناصر مکارم (1427). استفتائات جدید. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
• شیرازى، ناصر مکارم (1427)، دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
• صدر، شهید، سید محمد باقر (1420). قاعدة لاضرر و لاضرار. قم: دارالصادقین للطباعة و النشر.
• طاهرى، حبیب الله (1418). حقوق مدنى. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
• طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
• قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1413). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
• کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى (1418). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى ره.
• کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
• کریمی مشاور، مهرداد (1392). رویکردها و روش­ها در زیبایی­شناسی شهری. باغ نظر، دوره 10، شماره 24، ص 56-47.
• کریمیان،حسن (1389). نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت، آرامش روحی. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 74، ص 132-119.
• گابستر، پل.اچ. جوآن آی، ناسائور، دنیل و گری فرای (1389). منظر اشتراکی؛ نسبت زیبایی­شناسی با اکولوژی. ت، پدیده عادلوند و رضا قشقایی. مجله منظر، شماره13، ص 41-36.
• گلکار، کورش (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت شهری صفه. شماره 32، ص 65-38.
• گلکار، کورش (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، شماره4، ص 114-95.
• گلکار، کورش (1389). از تولد تا بلوغ شهری. صفه، شماره 36، ص 23-9.
• گوهری، عباس (1390). مسؤولیت مطلق تخریب محیط‌ زیست از دیدگاه فقهی. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 24.
• گیدنز، آنتونی؛ با همکاری کارن بردسال (1386). جامعه شناسی. ت، حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
• مبلغی، احمد (1396). کرسی نقد " قواعد فقهی شهرسازی اسلامی". منتشر شده در سایت شبکه وسائل به نشانی: http://Vasael.ir
• مصطفوى، سید محمد کاظم (1421). مائة قاعدة فقهیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
• مطهرى، شهید مرتضى (1376). فقه و حقوق (مجموعه آثار). قم: صدرا.
• مومنی، عابدین و دیگران (1396). قاعده جاودانگی احکام و تحول زمان. پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، شماره 48.
• نجف‌آبادى، حسین على منتظرى (1409). مبانی فقهی حکومت اسلامی. قم: مؤسسه کیهان.
• نجیب اوغلو، گل­رو (1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی. ت، مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
• هاشمی شاهرودى، سیدمحمود و دیگران ( 1426). فرهنگ فقه مطابق. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.
• هُلُد، رناتا (1378). در جستجوی تعریف هنر معماری در دورۀ اسلامی. ترجمه فرزین فردانش، فصلنامه رواق، شماره۴ ، ص ۲۵-۳۴.
• محقق داماد (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.