قاعده شروط و کاربرد آن در حقوق خانواده

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 68، شهریور 1401، صفحه 145-169   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.694920

نویسندگان

سیدابوالقاسم نقیبی^{* 1}؛ سیدمحمدرضا آیتی²؛ طوبی فیروزپور³

¹دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

²استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانش آموخته دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحدتهران، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

قاعده شروط ازجمله قواعد فقهی است که مبنای برخی از قوانین و مقررات درزمینه حقوق خانواده حاکم بر کشور است. بر اساس این قاعده زوجین باید به شروط صحیحی که در متن عقد نکاح درج‌ شده است ملتزم باشند. فقیهان درزمینه اعتبار شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی اختلاف ‌نظر دارند. در این مقاله بر اعتبار شرعی شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی تأکید شده است. اعتبار شروط الحاقی در مهر، خاستگاه قرآنی دارد. در این نوشتار ضمن نقد ادله قول عدم مشروعیت، مبانی فقهی مشروعیت شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی به عقد نکاح ارائه‌شده است و اعتبار برخی از شروط مورد سنجش فقهی و حقوقی قرارگرفته است.

کلیدواژه‌ها

قاعده فقهی؛ قاعده شروط؛ شرط ابتدایی؛ شرط بنایی؛ شرط ضمن عقد؛ شرط الحاقی

مراجع

قرآن کریم. ترجمه: مهدی الهی قمشه ای، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.

ابن ابی جمهور، محمد بن علی. (1403ق). عوالی اللئالی. قم: انتشارات سیدالشهدا.

ابن منظور، محمد بن مکرم. (1363ق). لسان العرب. قم: نشر ادب حوزه.

امامی، حسن. (1368). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.

انصاری، مرتضی.  (1415ق). فرائد الاصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

انصاری. (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.

انصاری، مرتضی. (1427ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

بحرانی، یوسف. (1408ق). حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: انتشارات مؤسسه النشر الاسلامی.

بروجردی، مرتضی. (1365ق). مستند العروه الوثقی، تقریرات سید ابوالقاسم خویی. قم: داراحیاء التراث الاسلامیه.

تقوایی، عباس؛ حائری، محمد حسن؛ خداشناس، معصومه. (1395). «نقد و تحلیل شرط مخالف کتاب و سنت و آثار آن بر عقود». فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 12(۴۳).

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). حقوق خانواده. تهران: گنج دانش.

حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.

حسینی  مراغی، میرفتّاح. (1417ق). العناوین. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.

حکیم ، محسن . (1410ق). منهاج الصالحین. نجف: مطبعه الآداب.

حکیم، محسن. (1404ق). مستمسک العروه الوثقی. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.

حلی، ابومنصورحسن بن یوسف. (1413ق). قواعد‌الاحکام‌فی‌معرفه‌الحلال و الحرام‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

حلی ـ،حسن بن یوسف(بی‌تا)، تحریر الاحکام، مشهد:مؤسسه طوس.

حلی، حسن بن یوسف (1387ق)،ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم:چاپخانه و انتشارات علمیه.

حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413ق)، مختلف الشیعه، بیروت: دارالاسلامیه.

حلی، محمد بن حسن (فخرالمحققین)، 1387، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: موسسه اسماعیلیان.

حلی، نجم‏الدین، جعفر بن حسن،(محقق حلی)(1409)، شرائع‏الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسهی اسماعیلیان.

خراسانی، محمد کاظم (آخوند خراسانی)،(1366ق)، کفایه الاصول، تهران: انتشارات اسلامیه.

زبیدی، محمد بن محمد(1414ق)، تاج العروس، بیروت:دار مکتبه الحیاه.

سیستانی، علی(1414ق)، منهاج الصالحین، قم: مکتبه آیت العظمی سیستانی.

شهیدی، مهدی، (1387)، آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد.

صفایی، حسین و امامی، اسدالله(1372)، مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1378ق)،حاشیه بر مکاسب، قم:مؤسسه اسماعیلیان.

طوسی (1351ق)،المبسوط فی فقه الامامیه، تهران:مکتبه المرتضویه.

طوسی (1407ق)،الخلاف، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

طوسی (1412ق)،النهایه و نکتها، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.

طوسی، محمد بن حسن(1401ق)، تهذیب الاحکام، بیروت:دارالصعب و دارالتعارف.

عاملی، محمد (شهید اول)(1360ق)، القواعد و الفوائد، نجف:مکتبه المفید، مطبعه الآداب.

فاضلی ، عزالدین حسن(فاضل آبی)(1408ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع ،قم:مؤسسه‌ ‌النشر ‌الاسلامی‌.

کاتوزیان (1383)قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.

کاتوزیان، ناصر(1385)،دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران: نشر میزان.

کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق)، الفروع من الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مامقانی، عبدالله(1350ق)، تنقیح المقال، نجف: بی‌نا.

مجلسی،محمد باقر(1410ق)،بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم‌السلام)‌، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر‌.

محقق حلی، جعفر بن محمد، (1409ق)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.

محقق داماد (1365) ، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران:نشر علوم اسلامی.

محقق داماد (1390)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی،تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

محقق داماد،  مصطفی(1385)، قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: انتشارات سمت.

محقق کرکی، علی بن حسین(1411ق)، جامع المقاصد، قم:مؤسسه آل البیت(ع).

موسوی بجنوردی، حسن (1419ق)،القواعد الفقهیه، نجف:مطبعه الآداب.

موسوی خمینی (1366) ، استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.

موسوی خمینی (1378)،صحیفه نور، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.

موسوی خمینی (1421ق)،کتاب البیع، تهران:مؤسسه النشر الاسلامی.

موسوی خمینی، روح‌الله(1390)، تحریرالوسیله، قم:دفتر انتشارات اسلامی.

موسوی خویی، ابوالقاسم(بی‌تا)، مصباح الفقاهه (مقرّر: محمدعلی توحیدی)، قم: انتشارات داوری.

نائینی، میرزا محمدحسن(1357ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب (خوانساری، موسی بن محمد، تقریرات درس نائینی)،  تهران:مطبعه المرتضوی.

نجفی، محمدحسن(1365ق)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام،تهران: دارالکتب الاسلامیه.

نراقی، ملا احمد(1417ق)، عواید الایام، قم:مکتبه بصیرتی.