واکاوی و نقد مستندات مشروعیت الحاقیه ماده 1082 قانون مدنی با استناد به قاعده الخراج بالضمان

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 68، شهریور 1401، صفحه 195-220   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.694922

نویسندگان

شهلا مولوی^{* 1}؛ فائزه مقتدایی²؛ فرحناز افضلی قادی³

¹دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، تهران، ایران

چکیده

در تاریخ هشتم مردادماه 1376 ماده واحده‌ای مشتمل بر دو تبصره به ماده 1082 ق.م. الحاق گردید. به موجب تبصره یک این ماده واحده «چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تاًدیه نسبت به سال وقوع عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می­گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد». اگر چه تصویب این ماده واحده نشان از قانونی بودن مفاد آن دارد ولی مشروعیت آن در بین فقها به دلیل نبود نص و شُبهه ربا، موضوعی اختلافی است. در مشروعیت این قانون بعضاً به قواعدی همچون ضمان ید، لاضرر و لزوم رعایت عدالت و عموماتی همچون اوفوا بالعقود مبنی بر التزام به تعهد به عنوان مبانی فقهی این ماده قانون استناد شده‌است. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی ضمن واکاوی و نقد این مستندات، مشروعیت آن با استناد به قاعده الخراج بالضمان که روایتی منقول از پیامبر اکرم (ص) می­باشد و مفهوماً منافع را از آن کسی می­داند که در قبال مبیع ضامن است به اثبات می­رسد. این قاعده در کلیه عقود دِینی از جمله عقد نکاح قابل انطباق است. بدیهی است اتکاء به منابع فقهی، اصل اولیه در هر قاعده و قانون می­باشد.

کلیدواژه‌ها

تقویم مهریه؛ خراج؛ ضمان؛ مهریه‌های پولی؛ تدارک خسارت

مراجع

قرآن کریم.

ابن اثیر، مجد الدین بن محمد جزری (1421ق). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر (چاپ اول). بیجا: دار ابن الجوزی.

ابن اثیر، مجد الدین بن محمد جزری (1399ق). النهایه فی غریب الحدیث. بیروت: المکتبه العلمیه.

ابن حزم اندلسی، ابو محمد علی بن احمد بن سعید (بی تا). المحلی والاثار. بیروت: دارالفکر.

ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب: تصحیح جمال الدین میر دامادی (چاپ سوم). بیروت: دارالفکر.

ابی داود، سلیمان بن اشعث (بی تا). سنن ابی داود. قاهره: دارالحدیث.

آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1359ق). تحریر المجله. قم: مکتبة النجاح.

البوزنو، محمد صدقی بن احمد و الغزی، ابوالحارث (1421ق). موسوعه القواعد الفقهیه. بیروت.

الحر العاملی، محمد بن الحسن (1414ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (چاپ دوم). قم: موسسه آل البیت.

النجفی الخوانساری (1418ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب: تقریرات درس آیت الله میرزا محمد حسین نایینی. قم: موسسه النشر الاسلامی.

امام خمینی (ره)، سیدروح الله (1389). صحیفه امام (چاپ پنجم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

امام خمینی(ره)، سیدروح الله (1421ق). البیع ج1و 2و4و5 ، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

امام خمینی(ره)، سید روح الله ( 1385ق). الرسائل، قم: نشر اسماعیلیان.

امامی، سید حسن (1377). حقوق مدنی (جلد اول، چاپ نوزدهم). تهران: انتشارات اسلامیه.

امامی، سیدحسن (1372). حقوق مدنی (جلد اول و دوم). تهران: انتشارات اسلامیه.

امامی، سیدحسن، (1366). حقوق مدنی (جلددوم، چاپ سوم). تهران: انتشارات اسلامیه.

الاملی، محمد تقی (1413ق). المکاسب و البیع (تقریرات درس آیت الله میرزامحمد حسین نائینی). قم: موسسه النشرالاسلامی.

انصاری ، شیخ مرتضی (1374ق). فرائدالاصول. قم: انتشارات مصطفوی.

انصاری، شیخ مرتضی (1439ق). المکاسب (چاپ دهم، جلد 5و 6). قم: المجمع الفکر الاسلامی.

انصاری،­­ حمید؛ د­هکردی، مجتبی (1393). مبانی فقهی تقویم مهریه به نرخ روز. مجله پژوهش های فقهی، دوره 10، شماره 2.

بکتاش، محمدکاظم (1391). مشروعیت درآمدزایی ریسک و مخاطره در بازارهای مالی از دیدگاه فقه امامیه. مجله معرفت اقتصاد اسلامی، شماره اول.

بیهقی، أبوبکر أحمدبن الحسین بن علی (1424ق). سنن کبری (چاپ دوم). بیروت: دار الکتب العلمیه.

تقی زاده، علی (1389). ضمانت مهریه. فصلنامه پژوهش های حقوق، سال دوازدهم، شماره 29.

جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه. لبنان: دار العلم للملایین.

جعفری، جمیله؛ مهدوی، سیدمحمدهادی (1394). بررسی فقهی ضمان از دست رفتن فرصت. فصلنامه علمی-پژوهشی فقه و حقوق، دوره 11، شماره41.

حسینی مراغه‌ای، میرعبدالفتاح (1387). عناوین ضمان. ترجمه محمد جواد شریعت باقری. تهران: نشر میزان.

حلی، حسن بن یوسف (1415ق). تذکره الفقها المکتبه المرتضویه لاحیاءالاثار الجعفریه. تهران.

حیدر، علی (1431ق). درر الحکّام شرح. مجله الأحکام. عمان: دارالثقافه.

خراسانی، محمد بن کاظم (1432ق). کفایه الاصول. قم: موسسه نشر اسلامی.

دارالقنطی، ابوالحسن علی بن عمر (1424ق). سنن دارالقنطی. بیروت.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1418ق). معجم مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه.

زبیدی، محمدمرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر (بی تا). الاشباه و النظائر فی الفروع. بی جا: دارالفکر.

شریف مرتضى، على بن حسین (1417ق). مسائل الناصریات. تهران: مؤسسة الهدى.

شیخ الشریعه اصفهانی، فتح الله (1406 ق). رساله لا ضرر. قم: موسسه نشر اسلام.

صدر، محمد باقر (1429ق). اقتصادنا. قم: دارالکتب الاسلامیه.

طوسی، محمد بن الحسن (1422ق). خلاف (چاپ سوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.

فاضل تونی، عبدالله (1412ق). الوافیه فی اصول الفقه؛ تحقیق حسین رضوی. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

فاضل لنکرانی، محمد جواد. شرح مکاسبfazellankarani.ir .

فیومی، احمد بن محمد مقری (1405ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. قم: منشورات دارالهجره.

کاتوزیان، ناصر (1358). دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اعمال حقوقی-ایقاع. تهران: شرکت سهامی انتشار.

لطفی، اسدالله (1379). ضمان قهری. تهران: انتشارات مجد.

محقق داماد، سیدمصطفی (1389). قواعد فقه مدنی. تهران: انتشارات سمت.

محقق داماد، سیدمصطفی (1382). حقوق خانواده (چاپ دهم). تهران: مرکز نشراسلامی.

موسوی بجنوردی، سید محمد (1390). فقه مدنی (چاپ دوم). تهران: انتشارات مجد.

نائینی، محمدحسین (1418ق). منیه الطالب تقریرات خوانساری. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

نائینی، محمدحسین (1421ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام (جلد 23 و 40). بیروت: دار احیاء التراث العربی.