بررسی تاثیر عنصر رنگ بر کیفیت منظر شهری در نواحی مرکزی ایران با تکیه بر دیدگاه‌ کاربران محیط (مورد واکاوی: محورهای مسجد حکیم و محمدباقر صدر شهر اصفهان)

دو فصل‌نامه فضای زیست

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، شهریور 1401، صفحه 113-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرتضی لطفی پور سیاهکلرودی^{* 1}؛ نرگس حمزه²؛ الناز السادات نایبیه³

¹دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.

²کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، واحد تهران شرق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

رنگ عنصری حائز اهمیت و تاثیرگذار در تقویت هویت شهر، خوانایی محیط، سرزندگی فضاهای شهری و القای حس مکان و حس وحدت در فضاهای شهری است. رشد سریع شهرنشینی در کشورهای درحال‌توسعه و به‌‌ویژه ایران، چشم‌اندازهای شهری را تغییر داده و به‌تبع آن موجب شده است تا در به­ کارگیری اصول رنگ شناسی در مناظر شهرها دقت لازم صورت نگیرد. هدف تحقیق حاضر ارائه معیارهایی جهت بهره‌برداری بهینه از پتانسیل عنصر رنگ در افزایش مطلوبیت منظر شهری مطابق با انتظارات استفاده‌کنندگان از محیط است. تحقیق حاضر مبتنی بر این فرضیه است که انطباق طیف‌های رنگی به‌کاررفته شده در محیط شهری بر انتظارات و ذهنیات رنگی کاربران فضا بر ارتقای کیفیت و مطلوبیت منظر شهری موثر می‌باشد. روش تحقیق توصیفی‌-‌تحلیلی است که مبتنی بر راهبرد پیمایشی است و روش تحلیل داده‌ها نیز از نوع کمی می‌باشد. گردآوری اطلاعات به دو روش اسنادی و مطالعات پیمایشی صورت ‌گرفته است و انجام محاسبات آماری در سه بخش تعیین حجم نمونه، بخش توصیفی و بخش استنباطی به‌صورت مجزا ارائه داده شده‌اند. در پرسشنامه‌های ارائه‌شده از آزمون ناپارامتری من‌-‌ویتنی استفاده شده و اطلاعات با استفاده از نرم‌افزارهایExcel 16  وSpss 22  در سطح معناداری 0.05 مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. فرآیند مطالعات از طریق شناخت بستر طرح و داده‌های آماری و همچنین مقایسه و تحلیل کد رنگی دو محور مطالعاتی در شهر اصفهان (محور مسجد حکیم در محله حکیم در بافت قدیم و محور محمدباقر صدر در بافت جدید شهر) انجام شده‌‌ است و یافته‌های پژوهش در قالب ارائه اصول و کدهای رنگی برای ترکیب رنگی منظر شهری مبتنی بر اصول زیبایی ­شناسانه ارائه گردیده‌اند. این یافته‌ها در زمینه فرهنگی شهر نشان می­ دهند آن دسته از طیف‌های رنگی که تداعی‌کننده نمادهای مذهبی این محدوده هستند و بین استفاده‌کنندگان در فضا، حس تعلق ‌خاطر و هویت دینی را ایجاد می‌کنند، از کیفیات بالاتری برخوردار خواهند بود.

کلیدواژه‌ها

منظر شهری؛ رنگ؛ زیبایی‌شناسی؛ اصفهان

مراجع

• اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1390). حس وحدت سنت عرفانی در معماری ایران. ترجمه: حمید شاهرخ. اصفهان: خاک.
• امین­زاده، بهناز. (1387). نورپردازی شهری و نقش آن در طراحی منظر شفابخش. مجموعه مقالات نخستین همایش و نمایشگاه بین‌المللی نورپردازی شهری، تهران: سازمان زیباسازی با همکاری گروه شهرشناسی دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 87-78.
• ایتن، جان (1392). رنگ. ترجمه: محمدحسین حلیمی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• ایوبی، رضا و قلعه­نویی، محمود و تدین، بهاره. (1398). ارزیابی نظام رنگی منظر بافت‌های تاریخی با رویکرد ادراک زیباشناختی منظر شهری؛ مورد پژوهشی: محله حسن­ آباد اصفهان. فصلنامه علمی مرمت و معماری ایران، 9(19)، 99-79.
• پاکزاد، جهانشاه. (1382). عناصر و کیفیت‌های منظر یک فضای شهری. آبادی، 3(38)، 125-115.
• پاکزاد، جهانشاه و عین­الهی، کاوه (1395). پالت رنگی، تکنیک طراحی منظر رنگی شهرها. معماری و شهرسازی آرمان­شهر، 9(17)، 172-163.
• تدین، بهاره. (1392). بررسی نقش رنگ در ارتقای کیفیت فضای شهری (با رویکرد ادراک محیطی؛ نمونه مطالعاتی: خیابان سپه اصفهان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان.
• چرخچیان، مریم و اینانلو، رویا. (1393). شناخت هویت رنگ در مفاهیم معماری و شهرسازی اسلامی - ایرانی. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار. مشهد: مؤسسه بین‌المللی مطالعات معماری و شهرسازی مهراز شهر، 7-1.
• حبیب، فرح. (1385). هماوایی نور و رنگ در فضای شهری ایرانی. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، (27)، 34-27.
• حسینیون، سولماز. (1391). رنگ در شهر، از دیدگاه طراحی شهری. شهرداری­ها، 4(39)، 19-14.
• داوری­نژاد مقدم، مسعود و شعبانی، منصوره. (1392). روان­شناسی رنگ و کاربرد آن در شهر. نشریه علمی مطالعات در دنیای رنگ، 3 (4)، 35-25.
• رضایی، محسن. (1389). گزارش تصویری/ رونمایی نقاشی دیواری لاله اسکندری. بازیابی شده اردیبهشت 9، 1389، از https://www.mehrnews.com/news/1073610.
• زاد ولی خواجه، شاهرخ و قادری، مریم. (1392). جایگاه رنگ در طراحی عناصر و فضاهای شهر اسلامی (مطالعه موردی: اصفهان). دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
• غلامی، علی و کهزادی سیف‌آباد، عمران. (1395). تاثیر روان‌شناختی رنگ و نور در فضاهای شهری. نخستین کنفرانس ملی معماری شهرسازی جغرافیا و محیط­ زیست، قم: دبیرخانه کنفرانس.
• قلعه­ نویی، محمود و تدین، بهاره. (1389). تهیه طرح جامع رنگی، تلاشی برای مدیریت رنگ­ها در شهر نمونه مطالعاتی: خیابان سپه اصفهان. مدیریت شهری، 8(26)، 257-241.
• کاظمی، الهام و درسخوان، رسول و کاظمیان، پرنا و کریم پورچورسی، فاطمه. (1392). بررسی نقش رنگ در فضاهای شهری و تاثیر آن بر درک انسان‌ها نمونه موردی: خیابان شریعتی شهر تبریز. همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد: موسسه آموزش عالی خاوران.
• کالن، گوردن. (1392). گزیده منظر شهری. ترجمه: منوچهر طبیبیان. تهران: دانشگاه تهران.
• گلکار، کوروش. (1385). مفهوم منظر شهری. آبادی، 18(53)، 47-38.
• لوشر، ماکس. (1395). روان‌شناسی رنگ‌ها. ترجمه: ویدا ابی­زاده، تهران: درسا.
• محمودی ده‌ده بیگلو، کوروش و شکیبامنش، امیر. (1390). اصول و مبانی رنگ ­شناسی در معماری و شهرسازی. تهران: طحان.
• منصوری، سید امیر. (1389). نسبت هویت با سیمای شهر. ماهنامه فنی تخصصی دانش نما، سال نوزدهم، 3(180-179)، 154-150.
• نوایی، حمید. (1389). نقش رنگ در مفاهیم اجتماعی امروز. ماهنامه منظر، 2(10)، 13-10.
• وحدت، سلمان و سجادزاده، حسن و کریمی مشاور، مهرداد. (1394). تبیین ابعاد موثر بر منظر خیابان در جهت ارتقای خوانش منظر فضاهای شهری. مطالعات شهری کردستان، 4(15)، 36-17.

 

• Chun, Jong Han. (2007). Study on the Analyzing Street ScapeColor Focused on INSODONG, Seoul. International Association of Societies of Design Research. Hong Kong: The Hong Kong Polytechnic University.
• Codoner, A. Garcia. & Verdu, Jorge LIopis. & Barchino, Ana.Torres. & Guillen, Ramon. Villaplana. & Serra LIuch, Juan. (2009). Color as a Structural Variable of Historical Urban Form. Color research and application, 34(3): 253–265
• Hee Young, Jeong. (2010). A Case Study on Urban Street Environmental Color Planning Method for Improving the Image of City Environment. Seoul: Ewha Womans University.
• Itten, John. (2010). The Elements of Color (M.H. Halimi, Trans). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publishing Co.
• Kil Hong, Kim. (2012). A Study about City Colors and Their Harmony Method. Seoul: Seoul national university.
• Kodama, Akira. (2007). The problems of environmental color design in Japan. Nishi Azabu, Minato-ku, Tokyo, Japan. Ergonomics Journal, 33(6): 763-774.
• Mirzafarjouyan, Zahra. (2020). Yazd, largest mud brick city in world, Retrieved March 21, 2020, from https://en.mehrnews.com/news/156485.
• Nussaome, Yann. (2011). Urban Landscape: Quiddity and Perception. Manzar Monthly Magazine.3 (16). 16-21.
• O'Connor, Zena. (2006). Environmental color mapping using digital technology. Australia: The University of Sydney, New South Wales.
• Porter, Tom. (1997). Environmental color mapping. Urban Design International, 2(1):23- 31.
• Swirnoff, Lois. (2013). Dimensional Color, Design Scince Collection. Los Angeles, California, USA: Springer Science & Business Media
• URL 1: tebyan. (2009). Photo Gallery of Abyaneh. Retrieved Novamber 18, 2009, from https://english.tebyan.net/newindex.aspx?pid=108089.
• URL 2: mehrnews. (2011). Heavy traffic on the highways of Tehran, Retrieved May 09, 2011, from https://www.mehrnews.com/news/1307438/.
• URL 3: farsnews. (2015). Immaterial Or spiritual, Retrieved October 21, 2015, from https://www.farsnews.ir/news/13940729000182.
• URL 4: Isfahancity. (2013). Lighting, Retrieved July 11, 2013, from http://isfahancity.blogfa.com/category/57.
• URL 5: Seeiran. (2014). Talesh City, Retrieved Novamber 17, 2014, from https://seeiran.ir/.
• URL 6: PersianSeven. (2013). Color in animated synthetic elements, Retrieved February 17, 2013, from http://forum.persianseven.ir/t263502.html.
• URL 7: mashreghnews. (2018). Lighting at night, Retrieved July 19, 2018, from https://www.mashreghnews.ir/news/875941.
• URL 8: Eghtesadonline. (2015). Comparison of polluted and clean air in Tehran, Retrieved December 30, 2015, from https://www.eghtesadonline.com/n/WXj.
• URL 9: mrezanode. (2013). The landscape of Masuleh, Retrieved March 28, 2013, from http://mrezanode.blogfa.com/1392/01.
• URL 10: Asriran. (2010). Medina of Yazd in the middle of Iran, Retrieved March 28, 2010, from https://www.asriran.com/ar/news/21479/.
• URL 11: Researchgate. (2019). Historic core of Yazd, Retrieved June 10, 2019, from https://www.researchgate.net/publication/334067512.
• Van Dusseldorp, F.B.M. (2010). 12 colour propositions for urban planning. Nederland: Stichting Kleur Buiten.
• Vasiljević Tomić, Dragana. & Marić, Igor. (2011). Color in the City: Principle of Nature-climate Characteristic. Facta Universitatis, Architecture and Civil Engineering, 9(2), 315 – 323.