تحلیل چهره رستم بر اساس شاهنامه در کاشیکاری دوران قاجار

باستان شناسی ایران

دوره 12، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 100-125   

نوع مقاله: علمی

شناسه دیجیتال (DOI): AOI-2110-1124

نویسنده

فتانه رحیمی^*

گروه تاریخ و باستان شناسی،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی،تهران،ایران

چکیده

از شاخص­ترین شخصیت­های ادبیات حماسی ایران پس از اسلام،  رستم در شاهنامه فردوسی بود که در قرن چهارم هجری سروده شد. بخش قابل توجهی از کتاب ارزشمند شاهنامه به شمایل نگاری، مشخصات ظاهری، روحیات و فداکاری­ها و مبارزات رستم اختصاص یافته است. محبوبیت رستم در بین اقوام مختلفی که در طول تاریخ بر ایران سلطه یافتند کاملاً مشهود بود به طوری که در مکاتب مختلف نگارگری و نقوش کاشی­کاری و دیگر هنرها  توسط هنرمندان با مشخصات خاصی نقش می­شده است. اینکه این نقوش چقدر از ابیات شاهنامه نشأت گرفته یا از بستر فرهنگی حاکم بر زمان بوده، پرسشی است که با بررسی شمایل نگاری نقوش رستم در نگارگری و کاشی­کاری اسلامی پاسخ داده خواهد شد. از آنجا که پس از اسلام کاشی­کاری با بستری گسترده و متنوع در حوزه­های مختلف رشد کرد و نقوش آن مستقیماً برگرفته از فرهنگ اقوام  هم عصرش بود. شیوه گردآوری اطلاعات در مقاله حاضر مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای و بررسی تصاویر کاشی­ها و سفال­های دوره اسلامی است. با توجه به بررسی­های صورت گرفته می­توان دریافت که خصوصیات ظاهری و چهره رستم در دوران­های مختلف پس از سرودن شاهنامه دست­خوش تغییرات بسیاری شده است. دورۀ قاجاریه را می­توان اوج تصویر نمایی نقش رستم با سبکی یکسان بر روی هنر کاشی­کاری دانست که هم در بین درباریان یا بین عامۀ مردم در قهوه خانه­ها به کار رفته است و در این بین به برخی از داستان­های رستم مثل نبرد رستم با سهراب، اشکبوس یا دیوسپید بیشتر مطلوب نظر بوده است. 

کلیدواژه‌ها

دورۀ قاجار؛ چهره ی رستم؛ شاهنامه؛ کاشیکاری