منسوجات ساسانی و اوایل اسلام

باستان شناسی ایران

دوره 12، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 126-148   

نوع مقاله: علمی

شناسه دیجیتال (DOI): AOI-2207-1152

نویسندگان

جواد رحمانی¹؛ مجید ساریخانی^{* 2}

¹دانشجوی کارشناس ارشد باستان شناسی.

²استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد

چکیده

پارچه های ساسانی یکی از محصولاتی بودند که بسیار تبادل می شدند و علاوه بر ارزش تجاری، ارزش دیپلماتیک و سیاسی زیادی به عنوان هدایای سلطنتی داشتند. عصر ساسانی دوره اوج و تعالی هنر پارچه بافی و بویژه پارچه های ابریشــمین و توســعه صنعت بافت آنهاســت ولی این نکته را نیز باید اذعان داشت که یکی از دلایل مهم ارزش آنها، وجود نقوش بدیع و خلاقیت در آفرینش طرح ها و نقوشــی بود که بر روی کارگاه های پارچه بافی ســایر کشورها تاثیر گذاشته بود. همین مبادلات، از روش هــای مهاجرت نقــوش و طرح های ساســانی به اقصی نقــاط جهــان آن روزگار بود، نقوش حیوانی، گیاهی، هندســی و صحنه های شــکار شــاهی که عموما در نقوش دایره ای شکل مدالیون ها محصور شده بودند. این محصولات یکی از محورهای اصلی اقتصادی را تشــکیل می دادند که همزمان تولید و تجاری ســازی را تحت کنترل در می آورد و تبادلات تجاری بین شرق و غرب راه ابریشم را در اختیار خود می گرفت و سبب می شد که بر روی مراکز و کارگاه های بافندگی شرق(تا چین) و غرب بیزانسی و قرون وسطایی(تا اسپانیا و حتی انگلیس) تاثیرزیادی بگذارند.یکی از شاخصه های مهم منسوجات ساسانی، نقوش تزئینی بکار رفته در آن است که تاثیرعمیقی بر هنر دوره های مختلف تاریخی بعد از خود گذاشته است.از این جمله می توان به دوره های سامانی، اوایل اسلام، آل بویه و ...اشاره کرد. در این پژوهش،با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات اسنادی، و با استناد به منابع کتابخانه ای و تصویری، به معرفی نقوش و عناصر تزئینی مشترک به کار رفته در منسوجات ساسانی و اوایل اسلام پرداخته و تأثیرپذیری نقوش منسوجات اوایل اسلام از نقوش هنری ساسانی بررسی می شود. بیشترین مضامین و نقوشی که به عنوان نقوش تزئینی در منسوجات اوایل اسلام (دوره آل بویه) استفاده شده اند، در واقع همان نقوش دوره ساسانی است اما منسوجات این دوره در مقایسه با دوران ساسانی نقوش تزئینی و جزئیات بیشتری داشتند و فضای منفی کمتری در سطح پارچه دیده می شود.

کلیدواژه‌ها

نقوش؛ پوشاک ساسانی؛ صنعت نساجی؛ آل بویه