شهر و رمان؛ مطالعه ای جامعه شناختی پیرامون شکل گیری رمان فارسی در فضای شهری ایران

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 12، شماره 43، شهریور 1401، صفحه 99-130   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2022.695110

نویسندگان

خیام عباسی^{* 1}؛ شبنم حاتم پور²

¹استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.(نویسنده مسؤول)

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

چکیده

این پژوهش با رهیافت جامعه‌شناسی رمان و در چارچوب روش‌شناختی پارادایم کیفی (روش اسنادی)  انجام شده است. نمونه‌های مورد مطالعه نیز با تکنیک نمونه‌گیری هدفمند و با استفاده از روش‌شناسی کیفی انتخاب شده‌اند. پرسش محوری پژوهش این است که آیا بین شهرنشینی در ایران با شکل‌گیری رمان فارسی مناسبتی وجود داشته است یا خیر؟. مبانی تئوریکی تحقیق اقتباسی است از تئوری‌های جامعه‌شناسانۀ مارکس، زیمل، گلدمن و لوکاچ؛ تئوری‌هایی که هر دو مفهوم محوری تحقیق (رمان و شهر) را بررسی کرده‌اند. برای بررسی موضوع، نُه رمان مشهور از میان رمان‌های معاصر انتخاب شدند. معیار انتخاب این نُه نمونه، بازنمایی و انعکاس دو پدیدۀ شهر و رمان در آن‌ها بوده است. نتایج نشان می‌دهند که به میانجی عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بین گسترش شهرنشینی (به‌خصوص پس از آغاز حکومت پهلوی اول و دوم) از یک­طرف، و شکل‌گیری و تکامل رمان فارسی از طرف دیگر، مناسبت و هم‌راستایی وجود داشته است.

کلیدواژه‌ها

جامعه ­شناسی رمان؛ رمان فارسی؛ مدرنیته؛ شهر؛ شهرنشینی

مراجع

ارشاد، فرهنگ. (1391). کندوکاوی در جامعه‌شناسی ادبیات، تهران: نشر آگه.

ارشاد، فرهنگ. (1400). درآمدی بر جامعه­شناسی ادبیات، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

اریک هوگلاند. (1400). زمین و انقلاب در ایران، ترجمۀ فیروزه مهاجر، تهران: نشر شیرازه.

افغانی، علی­محمد. (1357). شوهر آهوخانم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

آدورنو، تئودور، گلدمن و دیگران (1381)، درآمدی بر جامعه­شناسی ادبیات، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نشر چشمه.

آرین­پور، یحیی. (1387). از صبا تا نیما، جلدهای اول و دوم، تهران: انتشارات زوّار.

آگبرن و نیمکف. (1381). زمینۀ جامعه­شناسی، اقتباس امیرحسین آریان­پور، تهران: نشر گستره.

آندره برنیک. (1393). رمان؛ زبان و روایت از سروانتس تا کالوینو، ترجمۀ فرزانه قوجلو، تهران: نشر نیکا.

بزرگ علوی، مجتبی. (1389). چشمهایش، تهران: انتشارات نگاه.

پیرزاد، زویا. (1380). چراغ­ها را من خاموش می­کنم، تهران: نشر مرکز.

تام­کمپ. (1379). الگوهای تاریخی صنعتی شدن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی.

جان.ام. دان. (1382). عصر روشنگری، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: انتشارات ققنوس.

حاتم­پور، شبنم. (1399). از نفت تا داستان: بررسی تأثیر صنعت نفت بر داستان­نویسی جنوب، تهران: انتشارات زعیم.

حیدریان، محمود. (1396). باستان­شناسی ایران در آغاز شهرنشینی، جزوۀ درسی گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهر کُرد، بی­جا.

داویدار. (1358). پویایی جامعه از دیدگاه اقتصادی، ترجمه ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.

دستغیب، عبدالعلی. (1386). پیدایش رمان فارسی، شیراز: نشر نوید.

دیوید لاج، جان هلپرین و دیگران. (1394). نظریه­های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: نشر نیلوفر.

روانی­پور، منیرو (1368)، اهل غرق، تهران: انتشارات خانه آفتاب.

زیمل، جورج. (1372). کلان­شهر و حیات ذهنی، ترجمۀ یوسف اباذری، نامۀ علوم اجتماعی، دورۀ جدید، شمارۀ 3، 53-66.

ژان هیپولیت. (1371). مقدمه بر فلسفه حق هگل، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر آگه.

ساروخانی، باقر. (1383). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سپانلو، محمدعلی. (1387). نویسندگان پیشرو ایران، تهران: انتشارات نگاه.

شارع پور، محمود. (1389). جامعه­شناسی شهر، تهران: سمت.

غفاری­فرد، عباسقلی. (1383). تاریخ اروپا از رنسانس تا قرون معاصر، تهران، انتشارات جامی.

فرای، نورتروپ. (1363). تخیّل فرهیخته، ترجمۀ سعید ارباب­شیرانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فروند، ژولین. (1383). جامعه­شناسی ماکس­‌وبر، ترجمۀ ع. نیک­گهر، تهران: توتیا.

گیدنز، آنتونی و بردسال، کارن. (1387). جامعه­شناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.

لارنسون و سوئینگ­وود. (1399). جامعه­شناسی ادبیات، ترجمۀ شاپور بهیان، تهران: سمت.

 لوک فرتر. (1378). لویی آلتوسر، ترجمۀ امیر احمدی‌آریان، تهران: نشر مرکز.

لوکاچ، جورج. (1379). نقد، نویسنده و فرهنگ، ترجمۀ اکبر معصوم­بیگی، تهران: نشر دیگر.

لوکاچ، جورج. (1392). رمان تاریخی، ترجمۀ شاپور بهیان، تهران: نشر اختران.

لوکاچ، گئورگ. (1380). نظریۀ رمان، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: نشر قصه.

مارکس، کارل. (1400). دست­نوشته­های اقتصادی و فلسفی 1848، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: آشیان.

ماکس وبر. (1369).  شهر در گذر زمان، ترجمۀ شیوا کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.

محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیقی کیفی، ضد روش، جلد دوم، تهران: جامعه‌شناسان.

محمود، احمد. (1352). همسایه­ها، تهران: امیرکبیر.

مرعشی، نسیم. (1395). پاییز فصل آخر سال است، تهران: نشر چشمه.

مشفق  کاظمی، مرتضی. (1340(الف))، تهران مخوف، ج اول، تهران: سازمان چاپ و پخش کتاب ابن­سینا.

مشفق  کاظمی، مرتضی. (1340(ب))، تهران مخوف، ج دوم، تهران: سازمان چاپ و پخش کتاب ابن­سینا.

مصباحی پور ایرانیان، جمشید. (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

نولان، پاتریک و لنسکی، گرهارد. (1380). جامعه­های انسانی، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.

نیکی.آر.کدی. (1387). ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمۀ مهدی حقیقت­خواه، تهران: انتشارات ققنوس.

هنری.و.لیتل­فیلد. (1373). تاریخ اروپا، ترجمۀ فریده قرچه­داغی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.