بررسی همدید وسیع‌ترین و مستمرترین یخبندان‌های شمال‌غرب ایران

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 44، دی 1401، صفحه 148-161   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بتول زینالی^{* 1}؛ مهدی فروتن²؛ سحر اخوت³

¹استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

²دانشجوی دکتری گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

³دانشجوی کارشناسی ارشد گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

یخبندان یکی از حوادث طبیعی است که رخداد زود‌رس و دیر‌رس آن می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی بشری را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین این پژوهش با هدف پیش‌بینی عوامل جوی رخداد این پدیده با رویکرد محیطی به گردشی انجام گرفته است. برای این کار داده‌های محیطی مربوط به دمای کمینه روزانه سال‌های 2001-2017، برای 9 ایستگاه سینوپتیکی واقع در استان‌های اردبیل، ارومیه و تبریز از سازمان هواشناسی کل کشور اخذ گردید و روز‌های با دمای زیر صفر درجه سانتی‌گراد که 40 درصد پهنه موردمطالعه را دربرگرفته بودند انتخاب شدند و با استفاده از روش خوشه‌ای سلسله‌مراتبی ward که بر روی نقشه‌های میانگین فشار تراز دریا مربوط به روزهای یخبندان اعمال شده بود طبقه‌بندی روز‌های فرین انجام گرفت. به منظور تعیین نماینده هر طبقه با استفاده از اسکریپت‌نویسی در محیط متلب، همبستگی لوند بین نقشه‌های روزهای مختلف هر طبقه ۲ تا ۵ گروهی با ضریب ۵/۰ محاسبه شد؛ و روز‌هایی که ضریب همبستگی 5/0 و بیشترین شباهت را با اکثر روز‌های آن طبقه داشت نماینده گروه معرفی شد. پس از تعیین روز نماینده داده‌های جوی از سایت نووا تهیه گردید و نقشه‌های فشار تراز سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، بردار باد، دمای تراز 500 هکتوپاسکال و ضخامت جو در نرم‌افزار گردس ترسیم گردید. نتایج 4 الگو برای روز‌های یخبندان نشان داد بیش‌ترین سامانه‌های مؤثر بر روی شمال غرب ایران سامانه‌های پرفشار سیبری، کم‌فشار جنب قطبی و پرفشار اروپای شمالی بوده است و مناطق موردمطالعه در قسمت جلوی فراز واقع گشته و چرخندگی منفی هوا شرایط پایداری را به ارمغان آورده است. در بیش‌تر این الگو‌ها باد‌های غربی که در کانال تاوه قطبی حرکت داشته‌اند هوای سرد عرض‌های شمالی را وارد جو مناطق مطالعاتی کرده‌اند و دمای پایین هوا را موجب شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

تحلیل همدید؛ یخبندان؛ رویکرد محیطی به گردشی؛ شمال غرب ایران

مراجع

حسن‌زاده، علی؛ عطایی، هوشمند؛ پروین، نادر؛ گندمکار، امیر. (1398)، بررسی الگو‌های اصلی سینوپتیکی تراز دریا یخبندان‌های بهاره در استان کرمانشاه، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی‌ - ‌پژوهشی، شماره 63، صص 73-55.

سلیقه، محمد. (1396). آب‌و‌هوا‌شناسی سینوپتیک ایران، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران.

عزیزی، قاسم.، اکبری، طیبه.، داودی، محمود.، اکبری، مهری. (1388)، تحلیل همدیدی موج سرمای شدید دی‌ماه 1386 ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 70، صص. 19-1.

علیجانی، بهلول.؛ تقی‌لو، مهدی.؛ افشار‌منش، حمیده. (1389)، تحلیل سینوپتیکی یخبندان شدید دسامبر 2006 و ژانویه 2007 در استان زنجان، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، شماره 10، صص. 127- 113.

علیجانی، بهلول.؛ محمودی، پیمان.؛ ریگی چاهی، اله بخش.؛ خسروی، پرویز. (1389)، بررسی تداوم روزهای یخبندان در ایران با استفاده از مدل زنجیره مارکف، پژوهش‎های جغرافیای طبیعی، شماره 73، صص. 20-1.

علیجانی، بهلول؛ محمودی، پیمان؛ کلیم، دوست محمد. (1395)، اقلیم‌شناسی روز‌های ذوب‌ - ‌یخبندان ایران، فصلنامه علمی‌ - ‌پژوهشی فضای جغرافیایی، شماره 56، صص 32-19.

فتاحی، ابراهیم.؛ صالحی پاک، تهمینه. (1388)، تحلیل الگوهای سینوپتیکی یخبندان‎های زمستانه ایران، جغرافیا و توسعه، شماره 13، صص. 136-127.

محمدی، حسین. (1388). آب‌و‌هوا‌شناسی کشاورزی (اصول و کاربرد‌های مطالعات آب‌و‌هوا در کشاورزی)، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.

محمدی، حسین.؛ عزیزی، قاسم.؛ خوش‌اخلاق، فرامرز.؛ رنجبر، فیروز. (1394)، روند روز‌های یخبندان در ایران (1982-2012)، جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، شماره 46، صص. 136-119.

محمودی، پیمان.؛ خسروی، محمود.؛ مسعودیان، سید ابوالفضل.؛ علیجانی، بهلول. (1392)، اطلس اقلیم‌شناسی و ویژگی‎های آماری یخبندان‎های ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، صص. 66-55.

مسعودیان، سید ابوالفضل.؛ دارند، محمد. (1392)، تحلیل همدید یخبندان‌های فراگیر و بادوام ایران، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 2، ص 140-129.

منتظری، مجید.؛ مسعودیان، سید ابوالفضل. (1389)، شناسایی الگو‌های فرا‌رفت دمایی ایران در سال‌های سرد، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 74، صص. 94-79.

نوحی، کیوان.؛ مژده، پدرام.؛ صحراییان، فاطمه.؛ کمالی، غلام‌علی. (1386)، بررسی و تحلیل تاریخ آغاز و خاتمه یخبندان‎های تابشی - فرارفتی در استان آذربایجان غربی و شرقی، پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، شماره 75، صص. 85-79.

ویسی، محمد. (1387). تحلیل سینوپتیکی دوره‎های یخبندان در استان کردستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد آب‌و‌هوا‌شناسی، دانشگاه تهران.

هژبرپور، قاسم.؛ علیجانی، بهلول. (1386). تحلیل همدید یخبندان‌های استان اردبیل، جغرافیا و توسعه، شماره 5، صص. 106-89.

Anagnostopoulou, CH., Tolika, K., Lazoglou, G., Maheras, P. 2017. The Exceptionally Cold January of 2017 over the Balkan Peninsula: A Climatological and Synoptic Analysis, Atmosphere Vol. 8. Pp. 1-14.

Garsia, I.P. 1996. Major cold air out breaks effecting coffee8 citrus plantations in the eastern an northwestern Mexico, atmosfera Vol. 9. Pp. 47-66.

Gillies, R.R., Wang, Sh.Y., and Booth, M.R. 2012. Observational and Synoptic Analyses of the Winter Precipitation Regime Change over Utah, Journal of Climate Vol. 25. Pp. 4679–4698.

Kassomenos, P.H.A., Flocass, S.L., and Petrakis, M. 1997. A study of forst events in areas characterized by the absence of observattions . Meteorology and atmospheric phyics Vol. 62. Pp. 249-256.   

Medelin, M., and Beltrand, G. 2005. Spatial interpolation based mapping of the spring forst hazard in the champagne vineyards , Meteorological applications Vol. 12. pp. 51-56.       

Muller, G.V. 2003. Surface circulation associate whit forst in the wet pampas international journal of climatology Vol. 23. Pp. 943-961. 

Pezza, A.B., and Ambrizzi, T. 2005. Dynamical conditions and synoptic tracks associated with different types of cold surge over tropical South America, International Journal of Climatology, Volume25, Issue2, Pages 215-241.

Schultz, D.M., Braken, W.E., Bosart, L.F. 1998. Planetary- and Synoptic-Scale Signatures Associated with Central American Cold Surges Vol.26. Pp. 5-27.

Tait, A., and Zhang, X. 2003. Mapping forst occurrence using satellite data journal of applied meteorology Vol. 42. Pp. 193-203.

Yarnal, Y. 1984. The effect of weather map scale on the results of A synoptic climatology, Journal of Climatology Vol. 4. Pp. 481-493.