ارزیابی قابلیت‌های محیطی در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری در بستر فضاهای شهری (نمونه موردی پیاده‌راه شهر زنجان)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 12، شماره 45، اردیبهشت 1402، صفحه 150-171   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهرداد دانش دوست¹؛ کوروش افضلی^{* 2}؛ افسون مهدوی²

¹دانشجوی دکتری گروه شهرسازی واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

²استادیار گروه شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

چکیده

شکل‌گیری قرارگاه رفتاری با تکیه بر قابلیت‌های محیطی، تداعی اصالت بخشیدن به شیوه‌های جدید ارزیابی کیفیت عینی است. براساس چنین هدفی، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی مبتنی بر پیمایش میدانی قابلیت‌های محیطی در شکل‌گیری الگوهای رفتاری در پیاده‌راه شهر زنجان است. جامعه آماری تحقیق حاضر شهروندان رهگذر و کسبه‌ای است که به اهداف مختلف حضور داشته و تعداد آنها نامعلوم می‌باشد. برحسب فرمول کوکران و با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، 340 نفر به عنوان نمونه مورد پرسش‌گری قرار گرفته‌اند. بدین ترتیب برای شناخت قابلیت‌های فیزیکی-کالبدی پیاده‌راه و تاثیرات ذهنی- ادراکی شهروندان از آزمون آماری تی‌تک نمونه‌ای درنرم افزارSPSS وجهت نمایش حرکات جمعیتی از نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. به منظور تعیین الگوهای رفتاری افراد، چهار نوع الگوی مشاهده شده برروی عابران پیاده اتخاذ شد و رصدها دریک زمان مشخص ساعات صبح وعصر درمیان مردان و زنان در نظر گرفته شد. یافته‌ها نشان داد که میزان رضایت از قابلیت‌های فیزیکی- کالبدی و ادراکی-شناختی متفاوت بوده است. متغیرهای نشانه، بو و تناسب بصری به ترتیب با میانگین 71/3 ، 18/3 و 10/3 بیشترین تاثیر و متغیرهای حس مکان، قلمرو، محصوریت و مبلمان به ترتیب با میانگین 06/12، 12/2 ، 36/2 و 48/2 کمترین تاثیر را در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری داشته‌اند. همچنین حرکات جمعیتی نشان داد که در معابر منتهی به پیاده‌راه، فعالیت پیاده‌روی و صحبت کردن بیش از سایر فعالیت‌ها مشاهده گردیده است. در میان مردان بیشترین دوره تناوب رفتار در ساعات عصر و در میان زنان در ساعات صبح رخ داده است. بدین ترتیب یکی از مهمترین ارکان شکل‌گیری الگوهای رفتاری موفق در فضاهای شهری به ویژه پیاده‌راه‌ها، توجه به جذابیت قابلیت‌های محیطی فضا می‌باشد.  

کلیدواژه‌ها

قابلیت‌های محیطی؛ قرارگاه رفتاری؛ فضای شهری؛ پیاده‌راه شهر زنجان

مراجع

آمارنامه شهری زنجان.(1397). فصل سوم : مدیریت شهری، مدیریت برنامه ریزی و توسعه،شهرداری زنجان، صص 39-84.

احمدی، معصومه؛ فرهادی، مریم. (1395). عرصه‌ی کار فردی در کارگاه طراحی معماری به عنوان یک قرارگاه رفتاری کارآمد، فصلنامه آموزش مهندسی ایران، 18(72)، 137-159.

انصاری، مجتبی؛ جمشیدی، سمانه؛ الماسی‌فر، نینا.(1389). بررسی حس قلمرو و رفتار قلمرویابی در پارک‌های شهری مطالعه موردی: پارک ساعی، نشریه معماری و شهرسارزی آرمان‌شهر، 3(4)، 38-48.

امین‌زاده، بهناز؛ افشار، دخی.(1382). طراحی و الگوهای رفتاری: پیشنهادی برای بهسازی پارک‌های شهری، مجله محیط شناسی، دوره 29، شماره 30، صص 43-60.

بختیارنصرآبادی، آمنه؛ بختیارنصرآبادی، حسنعلی؛ بختیارنصرآبادی، احمد.(1390). تحلیلی بر فضای شهری مردم‌‌را و رابطه‌ی آن با رفتار شهروندی، جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 22، شماره 3، پاییز، صص 114-101.

پاکزاد،جهانشاه. (1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول، تهران.

حسینی‌بیلوئی، زهرا؛ شیخ‌اعظمی، علی؛ دریاباری، سیدجمال‌الدین.(1398). ارزیابی ارتقاء کیفیت محیطی قرارگاه‌های رفتاری در بافت‌های فرسوده با تاکید بر تعاملات اجتماعی(نمونه موردی: محله سنگ سیاه شیراز)، چهارمین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی.

حسین‌زاده دلیر، کریم؛ موسوی، میرسعید؛ بایرام زاده، پاشاچینی.(1401). بررسی تأثیر فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان (نمونه موردی: خیابان امام «ره»-ارومیه)، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(2)، 37-53.‎

رستم‌زاده، یاور؛ رنج‌آزمای آذری، محمد؛ نادری، مجید؛ ابافت‌یگانه، منصور؛ محمودی‌نژاد، هادی.(1389). روش‌های ارزیابی رفتارهای شهروندی در فضاهای شهری در رویکرد فراتحلیل، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 12، شماره 3، پاییز، صص 175-190.

سربندی‌فراهانی، معصومه؛ بهزادفر، مصطفی؛ عباس‌زادگان، مصطفی؛ الوندی‌پور، نینا.(1393). کیفیات محیطی موثر در قرارگاه رفتاری در فضاهای سبز و باز محلی، مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره 5، صص 101-116.

فقیرزاده، جواد؛ ابی‌زاده، سامان؛ پرویزی، رضا؛ دانش‌شکیب، مریم.(1400). طراحی فضای شهری سرزنده با رویکرد ارتقای قرارگاه رفتاری (مطالعه موردی: خیابان میرابوالقاسمی رشت)، دانش شهرسازی، دوره 5، شماره 1، بهار، صص 65-47.

لنگ، جان.(1383).آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، مترجم علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

لطیفی، امین؛ سجادزاده، حسن.(1393). ارزیابی تاثیر مولفه­های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک­های شهری (مطالعه موردی: پارک مردم همدان)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره 11، تابستان، صص5-20.

Ahmad, N., & Mehmood, R. (2015). Enterprise systems: Are we ready for future sustainable cities. Supply Chain Management. https://doi.org/10.1108/SCM-11-2014- 0370.

Alexander, C., Ishikawa, S., & Silverstein, M. (1977). A pattern language. Berkeley(California): Center for Environmental Structure, Oxford University Press, New York.

Altman, I. (1975). The environment and social behavior: Privacy, personal space, territory,crowding. New York: Brooks/Cole Pub. Co.

Alitajer, S., & Molavi Nojoumi, G. (2016). Privacy at home: Analysis of behavioral patterns in the spatial configuration of traditional and modern houses in the city of Hamedan based on the notion of space syntax. Frontiers of Architectural Research, 5(3),341–352. https://doi.org/10.1016/j.foar.2016.02.003.

Askarizad, R., & Safari, H. (2020). The influence of social interactions on the behavioral patterns of the people in urban spaces (case study: The pedestrian zone of Rasht Municipality Square, Iran). Cities, 101, 102687.

Barker,R:(1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studing the environment of Human Behavior: Stanford University.

Carr, S., Mark, F., Leanne, R., & Stone, A. M. (1992). Public space. Massachusetts:Cambridge University Press.

Chen, Y., Jiao, J., Mao, J., & Wu, H. (2017). Understanding Pedestrians’ Travel Behavior in Large Chinese Cities, A Case Study of Shanghai Central City. Transportation research procedia, 25, 2287-2296.

Dharmawan, V., & Rachmaniyah, N. (2020, April). Spatial behavior pattern of visitors in City Park Case study: Flora and Bungkul Park, Indonesia. In IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (Vol. 821, No. 1, p. 012006). IOP Publishing.

Ekici, B. (2004). Perceptions of different socio-economic status groups living in Ankara (Master's thesis, Middle East Technical University).

Farkisch, H., Ahmadi, V., & Che-Ani, A. I. (2015). Evaluation of neighborhood center attributes on resident’s territoriality and sense of belonging a case study in Boshrooyeh, Iran. Habitat International, 49, 56-64.

Gehl, J. (1987). Life between buildings, translated by J. Koch, New York.

Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajewski, T., & Xu, J. (1993). Natural movement: Or,configuration and attraction in urban pedestrian movement. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 20(1), 29–66. https://doi.org/10.1068/b200029.

Hollands, R. G. (2008). Will the real smart city please stand up? City, 12(3), 303–320. https://doi.org/10.1080/13604810802479126.

Hadavi, S., & Kaplan, R. (2016). Neighborhood satisfaction and use patterns in urban public outdoor spaces: Multidimensionality and two-way relationships. Urban Forestry & Urban Greening, 19, 110–122.

Hadavi, S. (2017). Direct and indirect effects of the physical aspects of the environment on mental well-being. Environment and Behavior, 49(10), 1071–1104.

Jacobs, J. (1961). The death and life of great American cities. Harmonds worth: Penguin.

Jens, K., & Gregg, J. S. (2021). How design shapes space choice behaviors in public urban and shared indoor spaces-A review. Sustainable Cities and Society, 65, 102592.

Ismagiloiva, E., Hughes, L., Rana, N., & Dwivedi, Y. (2019). Role of smart cities in creating sustainable cities and communities: A systematic literature review. ICT unbounded, social impact of bright ICT adoption311–324. https://doi.org/10.1007/978-3-030-20671- 0_21.

Khalili, A., & NayyeriFallah, S. (2018). Role of social indicators on vitality parameter to enhance the quality of women’s communal life within an urban public space (case: Isfahan’s traditional bazaar, Iran). Frontiers of Architectural Research, 7(3), 440–454.https://doi.org/10.1016/j.foar.2018.06.001.

Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge. Massachusetts: The M.I.T press.

Lang, J. (1987). Creating architectural theory, the role of behavioral science in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold.

Lang, J. (1994). Urban design, American experience. New York: Van Nostrand Reinhold.

Lang, J., & Moleski, W. (2016). Functionalism revisited: Architectural theory and practice and the behavioral sciences. Routledge.

Mehta, V. (2007). Lively streets; determining environmental characteristics to support social behavior. Journal of Planning Education and Research, 27(2), 165–187. https://doi.org/10.1177/0739456X07307947.

Marcus, C., & Francis, C. (1998). People places: Design guide lines for urban open spaces. NewYork. NY: Van Nostrand Reinhold.

Molt, W. (2016). Hanoi public transport—Transformation by management using action research and behavior setting theory. Journal of Traffic and Transportation Engineering, 4, 320-338.

Moore, G. T. (1986). Effects of the spatial definition of behavior settings on children's behavior: A quasi-experimental field study. Journal of environmental psychology, 6(3), 205-231.

Penn, A., Desyllas, J., & Vaughan, L. (1999). The space of innovation: Interaction and communication in the work environment. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 26(2), 193–218. https://doi.org/10.1068/b4225.

Ramezani, S., & Hamidi, S. (2010). Privacy and social interaction in traditional towns to contemporary urban design in Iran. American Journal of Engineering and Applied Sciences, 3(3), 501–508. https://doi.org/10.3844/ajeassp.2010.501.508.

Rapoport, A. (1984). Culture & the urban order. The city in cultural context. Boston: Allen and Unwin.

Rismanchian, O., & Bell, S. (2014). Evidence-based spatial intervention for the regeneration of deteriorating urban areas: A case study from Tehran, Iran. Urban Design International, 19(1), 1–21. https://doi.org/10.1057/udi.2013.6.

Smith, W. R., Moore, R., Cosco, N., Wesoloski, J., Danninger, T., Ward, D. S., ... & Ries, N. (2016). Increasing physical activity in childcare outdoor learning environments: the effect of setting adjacency relative to other built environment and social factors. Environment and behavior, 48(4), 550-578.

Schneider, S. M. (1990). Wasps' nests and wolf packs: A note on extending behavior setting theory to non-human social groups. Journal of Environmental Psychology, 10(4), 371-376.

Shanahan, D. F., Franco, L., Lin, B. B., Gaston, K. J., & Fuller, R. A. (2016). The benefits of natural environments for physical activity. Sports Medicine, 46(7), 989–995.

Sennette, R. (1974). The fall of public man. New York: W. W. Norton & Company (Reissue edition).

Safari, H., & FakouriMoridani, F. (2017). Syntactical analysis of the accessibility and sociability of a square in the Kuala Lumpur City Center. Frontiers of Architectural Research, 6(4), 456–468. https://doi.org/10.1016/j.foar.2017.06.005.

Simonofski, A., Vallé, T., Serral, E., & Wautelet, Y. (2021). Investigating context factors in citizen participation strategies: A comparative analysis of Swedish and Belgian smart cities. International Journal of Information Management, 56, 102011.

Vácha, T., Přibyl, O., Lom, M., & Bacúrová, M. (2016). Involving citizens in smart city projects: Systems engineering meets participation. 2016 Smart Cities Symposium Praguehttps://doi.org/10.1109/SCSP.2016.7501027.

Volker, ¨ S., Matros, J., & Clabsen, T. (2016). Determining urban open spaces for healthrelated appropriations: A qualitative analysis on the significance of blue space. Environmental Earth Sciences, 75(13), 1067.

Wei, W. (2015). Street, behavior, art: Advocating gender rights and the innovation of a social movement repertoire. Chinese Journal of Sociology, 1(2), 279-304.

Whyte, W. H. (1980). The social life of small urban spaces. Washington D.C: The Conservation.

Wicker, A. W. (2012). Perspectives on behavior settings: With illustrations from Allison’s ethnography of a Japanese hostess club. Environment and Behavior, 44(4), 474-492.

Yeganeh, M., & Kamalizadeh, M. (2018). Territorial behaviors and integration between buildings and city in urban public spaces of Iran’s metropolises. Frontiers of Architectural Research, 7(4), 588–599. https://doi.org/10.1016/j.foar.2018.06.004.

Yigitcanlar, T., Kamruzzaman, M., Foth, M., Sabatini-Marques, J., da Costa, E., & Ioppolo, G. (2019). Can cities become smart without being sustainable? A systematic review of the literature. Sustainable Cities and Society, 45, 348–365. https://doi.org/10.1016/j. scs.2018.11.033.

Yigitcanlar, T., Foth, M., & Kamruzzaman, M. (2019). Towards post-anthropocentric cities: Reconceptualizing smart cities to evade urban ecocide. Journal of Urban Technology, 26(2), 147–152. https://doi.org/10.1080/10630732.2018.1524249.

Zerouati, W., & Bellal, T. (2019). Evaluating the impact of mass housings' in-between spaces' spatial configuration on users' social interaction. Frontiers of Architectural Research, 8(2), 1–20. https://doi.org/10.1016/j.foar.2019.05.005.