کهن‌الگوی اشخاص در ساقی‌نامة ظهوری وسعادت‌نامة استرآبادی بر اساس نظریة یونگ

مطالعات نقد ادبی

دوره 17، شماره 52، شهریور 1401، صفحه 133-153   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زینب نوروزعلی¹؛ احمد خیالی خطیبی^{* 2}؛ علی اصغر حلبی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

نقد کهن‌الگویی از رویکردهای جدید نقد ادبی است که بر اساس آرای روان‌شناس معروف سوئیسی کارل گوستاو یونگ بنا شده است. در این نوع نقد به مطالعه و بررسی کهن‌الگوهای اثر پرداخته و نشان می‌دهند که چگونه ذهن شاعر و نویسنده، این آرکی‌تایپ‌ها را که محصول تجربه‌های مکرر بشر است و در ناخوداگاه جمعی او به ودیعه گذاشته شده جذب و آنها را به شیوه‌ای سمبلیک و تمثیلی به نمایش گذاشته است. این مقاله تلاش می‌کند با محور قراردادن انگارة شخصیت به جست‌وجوی بعضی از انواع آن در سعادت‌نامه و ساقی‌نامه پرداخته و نشان دهد که چگونه شاعران توانایی چون استرآبادی و ظهوری توانسته‌اند در بیان و اندیشة والای خود از این کهن‌الگو بهره گرفته‌اند و از این منظر به تفسیر ابیات آنها پرداخته و به این سوال پاسخ دهد که آیا شناختی نسبت به انگارة اشخاص داشته‌اند یا سهوا در آثارشان استفاده شده و بسامد هر یک از انگاره‌ها در ساقی‌نامه و سعادت‌نامه چگونه است. به‌نظر می‌رسد با وجود عدم شناخت دانش کهن‌الگویی به معنای نوین، ظهوری‌ و استرآبادی شناخت عمیق و دقیقی از انگاره‌های کهن‌الگویی داشته و آنها را با استفاده از عنصر خیال در آثار خود به‌طور ویژه‌ای به‌کار برده‌اند. همچنین در این دو اثر انگاره‌های اشخاص مذهبی ـ ‌ملی بر سایر انواع برتری داشته و انگارة جوینده فقط مختص شاعر است که جستجو کرده و در نهایت به عرفان رسیده است. نتیجة پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای به شیوة تحلیلی ـ ‌توصیفی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ خود‌آگاه و ناخود‌آگاه؛ انگاره‌های کهن‌الگویی؛ اشخاص کهن‌الگویی

مراجع

استرآبادی، ملانظام.(1391). دیوان اشعار نظام‌الدین اسـترآبادی، تحقیق و تصحیح ابراهیمی، شایسته. بیک‌وردی‌لو، مرضیه. تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

همو. دستور معما، کتابت سدة 12، دانشکدة الهیات، تهران، دانشگاه تهران، ش 1/555.

همو. دیوان اشعار نظام‌الدین اسـترآبادی، نسخة خطی‌ شمارة‌ ٢٥١٤‌/١کتابخانۀ ملی.

رسول‌پور سمیه؛ یوزباشی عطیه.(1399). «مطالعة تطبیقی قوة خیال در اسطورة گیل‌گمیش و افسانة اسکند بر طبق نظریة یونگ»، فصل‌نامة علمی‌پژوهشی مطالعات ادبیات تطبیقی. دورة 14.شمارة56.

سخنور، جلال.(1379). نقدادبی معاصر، تهران، رهنما‌.

ظهوری ترشیزی، نورالدین محمد.(1394). ساقی نامه، تصحیح علی اصغر باباسالار و سیده پرنیان دریاباری، تهران، دانشگاه تهران.

گرین، ویلفرد. مورگان، لی‌. لیبر‌، ارل. ویلینگهم، جان.(١٣٨٥). مبانی نقد‌ ادبی‌، ترجمۀ فرزانه‌ طاهری‌، چاپ چهارم، تهران، نیلوفر.

میرصادقی‌،جمال.(1382). داستان‌نویس‌های‌ نام‌آور معاصر ایران، تهران، اشـاره.

میس کارولین.(1395). گالری کهن‌الگوها، ترجمة سیمین موحد، تهران، هیرمند.

یونگ، کارل‌ گوستاو‌.(1389). انسان و سمبول‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران، جامی.

نوروزعلی زینب؛ خیالی‌خطیبی احمد؛علی‌اصغرحلبی.(1399). حضور عناصر چهارگانه و زبان نمادین در سعادت‌نامة استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری ترشیزی، شفای دل، دورة4، شمارة6.

همو.(1399). تطبیق کهن‌الگوهای صورمثالی در سعادت‌نامة استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری ترشیزی، فصل‌نامة علمی پژوهشی دهخدا، دورة58.