بررسی عاشقانه‌ها در شعر فارسی و عربی (بررسی موردی: لیلی و مجنون نظامی)

مطالعات نقد ادبی

دوره 17، شماره 52، شهریور 1401، صفحه 247-260   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

شهرام عدالتی شاهی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

در ادب فارسی برای بیان مضامین غنایی و عاشقانه در کنار قالب غزل، استفاده از منظومه‌ های عاشقانه رواج دارد.  داستان سرایی از انواعی است که بسیار زود در شعر فارسی مورد توجّه قرار گرفت. در پایان قرن ششم نظم داستان‌ های عاشقانه توسط  نظامی گنجوی به حدّ  کمال خود رسید. وی چند داستان معروف زمان خود را به نظم درآورد و هنرنمایی‌های این شاعر چنان ماهرانه بود که اکثر سرایندگان  منظومه‌های عاشقانه، دانسته یا ندانسته، تحت تأثیر سبک  و شیوۀ داستان‌پردازی او قرار گرفته‌اند. یکی از منظومه‌های درخشان او  لیلی و مجنون است که منشأ آن را در ادبیات  عرب باید جستجو کرد. این داستان بارها به زبان‌های مختلف مورد تقلید شاعران قرار گرفته است. دنیای شرق از زمان­های دور داستان غم انگیز لیلی و مجنون را در ادبیات خود می شناخته است، این داستان در طول سال ها الهام بخش ده­ها تن از شاعران بزرگ در آفرینش منظومه های خیال انگیز بوده و هم اکنون نیز در آثار شاعران، نویسندگان، نمایشنامه نویسان و موسیقی دانان ملل مختلف شرق انعکاس دارد بی تردید اصل و ریشه این داستان به عرب ها تعلق دارد و سابقه­ی آن به اواخر قرن هفتم میلادی باز می­گردد .

کلیدواژه‌ها

داستان؛ لیلی و مجنون؛ عاشقانه؛ نظامی گنجوی

مراجع

إبن­حجر.(1327). تهذیب التهذیب، حیدرآباد.

إبن­سراج، أبومحمد.(1958). مصارع العشاق، دارالبیروت.  

إبن­عبدربه.(1293). عقدالفرید، چاپ بولاک.

إبن­قتیبه دینوری، أبومحمد عبداله.(1964). الشعر و الشعراء، بیروت، دارالثقافه. 

أبوالمحاسن.(1852). یاد مجنون، چاپ لیدن.  

احمد نژاد، کامل.(1378). لیلی و مجنون با مقدمه کراچکوفسکی، تهران، زوار.

اصفهانی، أبوالفرج.(1928). الاغانی، قاهره، دارالکتب المصریه.

بروکلمان، کارل.(1902). تاریخ ادبیات عربی.

بغدادی، عبدالقادر.(1299). خزانه الادب، چاپ بولاک.

حافظ شیرازی، شمس الدین محمد.(1367). دیوان، تصحیح سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، سازمان انتشارات جاویدان.

حسینی، سید محمد.(1372). مجنون و لیلی عربی و لیلی و مجنون نظامی، مندرج در مجموعه مقالات کنگره بین المللی نهمین سده تولد نظامی گنجوی، به اهتمام منصور ثروت، انتشارات دانشگاه تبریز.

حموی، یاقوت.(1873). معجم البلدان، نسخه وستنفلد، لایپزیک.

سمعانی.(1853). کتاب الأنساب، نسخه مارگلیوت، موسسه شرق شناسی در آکادمی علوم اتحاد شوروی.

غلامرضایی، محمد.(1370). داستان های غنایی منظوم از آغاز شعر دری تا ابتدای قرن هفتم، تهران، انتشارات فردابه.

قالی.(1926). امالی، قاهره، دارالکتب المصریه.

کتبی.(1283). فوات الوفیات، چاپ بولاک.

مبرد.(1892). الکامل، نسخه لایپزیک.

مولوی، جلال الدین محمد.(1366). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران، انتشارات مولی.

النووی(1842). معجم الأعلام، نسخه وستنفلد.

نیکلسون، رینولد آلین.(1868). تصحیح و تفسیر مثنوی.

والبی، أبو بکر.(1922). حکایت قصه مجنون، قاهره.

وشاء.(1886). الموشی، نسخه لیدن.

الیافعی.(1317). مرآة جنان، حیدرآباد.

یوسفی، غلامحسین.(1386). چشمه روشن، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات علمی.