تحلیل توزیع مکانی میزان تاب آوری شهر در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر سیل(مطالعه موردی: شهر قائمشهر)

جغرافیای طبیعی

مقاله 5، دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 67-85   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

حمزه بهروزی¹؛ محمد رضا زندمقدم^{* 2}؛ سعید کامیابی²

¹دانشجوی دکتری،گروه جغرافیا و برنا‌مه‌ریزی شهری، واحدسمنان ،دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان، ایران

²دانشیارگروه جغرافیاوبرنامه ریزی شهری،واحدسمنان ،دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان، ایران

چکیده

با توسعه شهرنشینی،شهرها به مراکز توجه تبدیل شده اند و تقاضا برای منابع طبیعی و توجه به تأثیرات محیطی جهانی آنها افزایش یافته است.فعالیت های شهرسازی و برنامه ریزی شهری موجب افزایش فشار بر طبیعت و تضعیف تاب آوری آن شده است که اغلب پیامدهای مخربی برای شهرها و ساکنان آن درپی داشته است.هدف ازاین پژوهش مدل سازی میزان تاب آوری شهر در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر سیل درشرایط بحرانی می‌باشد.روش بکار رفته دراین پژوهش,بهره گیری از نرم افزارGIS به منظور تعیین نقاط دارای تاب آوری بیشتر و استفاده از روش های الگوریتم ژنتیک(GA)و هوش ازدحامی ذرات(PSO)وبرنامه نویسی آنهادرمحیط MATLAB می باشد,تا با‌‌ استفاده ازآن مهمترین مولفه‌های تاب‌آوری شهرو راهکارهای موثر در تقویت تاب‌آوری مشخص گردند.پژوهش حاضر طی2مرحله صورت گرفته که در مرحله اول,ابتدا با استفاده ازمدلAHP میزان تاب آوری نقاط شهری در برابر سیل تعیین گردید و پس از آن با ترکیب همه مولفه های ذکر شده نقشه نهایی مخاطره تهیه شد.در مرحله دوم جهت تعیین مهمترین مولفه‌های تاب‌آوری شهر این بار32 شاخص از مولفه های تاب آوری براساس4 معیار(کالبدی–فضایی،اقتصادی،اجتماعی،نهادی)تدوین و با استفاده از روش الگوریتم ژنتیک مورد بررسی قرار گرفت که در نهایت5 نقطه از شهر به ترتیب(استادیوم شهید وطنی ، پارک ولیعصر ، فضای سبز نساجی)،به عنوان مناطق دارای تاب‌آوری بیشتر انتخاب و اولویت‌بندی شدند.سپس به منظور تایید و مقایسه یافته های تحقیق توسط الگوریتم ژنتیکGAاز روش PSO بهره گرفته شد.درمرحله پایانی پیشنهادمی گرددکه افزایش میزان تاب آوری شهرقائمشهردرمرحله اول نیازمند تقویت و اصلاح ساختارهای محیط طبیعی و سپس حفظ و نگهداشت محیط ایمن است.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ الگوریتم ژنتیک؛ سیل؛ PSO؛ MATLAB3

مراجع

1- احمدزاده کرمانی، امین زاده گوهریزی. ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه (مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد). هویت شهر 2020 مارس 20؛ 14 (1): 33-44.

2- احمدزاده کرمانی، حمید و بهرام امین زاده گوهر ریزی، ۱۳۹۹، ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه (مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد)، هویت شهر

3- باقر نژاد، الناز، عزیزی، محمدمهدی، توزیع فضایی تاب‌آوری در برابر سوانح در سطح محلات کلان‌شهر تهران، فصل­نامه مدیریت شهر، شماره 42، سال چهاردهم، تابستان 1399

4- حسینی سیاه گلی، مهناز؛ حیدری فر، محمد رئوف و سلیمانی راد،اسماعیل، سنجش مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری نمونه موردی کلان‌شهر کرمانشاه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال هفتم، شماره 28، زمستان 1397.

5- جانباز قبادی گرا. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 2011 اوت 23; 22 (2): 23-40.

 https://gep.ui.ac.ir/article_18492.html?lang=fa

6- رضایی، محمدرضا. (1392)، ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی (مطالعه موردی: زلزلۀ محله‌های شهر تهران).

7- زندمقدم، محمدرضا، سجاد بازدار، سعید کامیابی. 1398. پهنه‌بندی و رویکرد فضایی بر مدیریت بحران با تأکید بر آسیب‌پذیری اجتماعی فیزیکی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی استان ایلام). جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 409-420.

8- صالحی پور میلانی، زمانی، و صدوق. "ارزیابی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری شهر رزن در برابر زلزله." مدیریت مخاطرات محیطی 8.3 (2021): 267-282.‌

9- فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا. (1392)، بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، پاییز 1392.

10- فیروز پور ک. دستاوردهای حقوق بین الملل در احقاق حق بر سلامت در کودکان معلول. مجله تحقیقات حقوقی. 2021 اوت 23؛ 20 (46): 325-46.

https://jlr.sdil.ac.ir/article_132624.html?lang

11- کاظمی، داوود، عندلیب، علیرضا. (۱۳۹۴). تدوین مدل مفهومی جهت سنجش تاب‌آوری سازمانی شهر ِ کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی ِ علوم و تکنولوژی ِ استانبول – ترکیه.

12- مودودی ارخودی، برومند، اکبری. تبیین تاب‌آوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیل. خطرات محیطی طبیعی 2020 مه 21؛ 9 (23): 151-72.

https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=755061

13- ملکی، سعید؛ سعید امان پور؛ علی شجاعیان و سیده معصومه رضوی، ۱۳۹۹، بررسی و سنجش میزان تاب‌آوری در ابعاد کالبدی و اجتماعی در برابر زلزله، مطالعه موردی شهر ایذه، فصل­نامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری.

 

14- Anne Tiernan, Lex Drennan, Johanna Nalau, Esther Onyango,Lochlan Morrissey & Brendan Mackey, A Review Of Themes In Disaster Resilience Literature And International Practice Since 2012, Journal Of Policy Design And Practice, (2018).

15- Ainuddin, S. Routray, Jayant Kumar (2012): Community Resilience Framework For An Earthquake Prone Area In Baluchistan,International Journal Of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.

16- Denis J Parker, (2020): Disaster Resilience – A Challenged Science, Journal Of Environmental Hazards

17- Folk, C. (2006): Resilienc: The Emergence Of Perspective For Social-Ecological Systems Analyses, Global Environmental Change.

18- Laura A. Bakkensen Cate Fox‐Lent Laura K. Read Igor Linkov, Validating Resilience And Vulnerability Indices In The Context Of Natural Disasters, © (2016): Society For Risk Analysis

19- Mayunga, Joseph S (2007): Understanding And Applying The Concept Of Community Disaster Resilience: A Capital-Base Approach, A Draft Working Paper Prepared For The Summer Academy For Social Vulnerability Are Resil-Ience Building, Munich, Germany. 22 – 28

20- Mcmanus, Et Al, (2008): Organisational Resilience In New Zealand. University Of Canterbury.

21- Mcmanus, S. Dalziell, E. (2004): “Resilience, Vulnerability And Adaptive Capacityimplications For System Performance”.

22- Manyena, S. B. (2006): The Concept Of Resilience Revisited‟.

23- Mitchell, T. Harris, K. (2012): Resilience:A Risk Management Ap - Proach, Background Note, ODI. 1,15

24- Summers JK, Harwell LC, Smith LM, Buck KD. Measuring Community Resilience To Natural Hazards: The Natural Hazard Resilience Screening Index (Nahrsi)—Development And Application To The United States. Geohealth. (2018 Dec); 2 (12):372-94. Https://Pubmed.Ncbi.Nlm.Nih.Gov/32159008/

25- Timmerman, P, (1981): Vulnerability, Resilienc And The Collapse Of Society: A Review Of Model And Possible Climatic Application, Institute For Environmental Studies University Of Torento Canada.