الگوی آموزش خلاق برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی (با تاکید بر پایه ششم ابتدایی)

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 45، شهریور 1401، صفحه 197-228   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

فریبا فخاری مبارکه¹؛ علاالدین اعتماد اهری^{* 2}؛ افسانه صابر گرگانی³

¹دانشجوی دکتری رشته برنامه‌ریزی درسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

²‎ ‎استادیار، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

³استادیار، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران‏

چکیده

هدف از این پژوهش، طراحی یک مدل آموزش خلاق برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی با تأکید بر پایه ششم ابتدایی است، به نحوی که مؤلفه‌های کلی و جزیی آن شناخته شود و بتوان در ساختار نظام آموزشی از آن بهره برد. روش این پژوهش از منظر هدف کاربردی و از منظر شیوه گردآوری داده‌ها توصیفی و پیمایشی و از نظر عملیاتی آمیخته – اکتشافی است. در این راستا در مرحله اول مؤلفه‌های آموزش خلاق در متون مستند موجود شناسایی شد و پس از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با 20 تن از خبرگان به صورت کدگذاری سه‌مرحله‌ای به صورت مقوله‌های اصلی و فرعی درآمد و سپس از طریق پرسشنامه محقق‌ساخته به صورت پیمایشی با نمونه آماری 384 نفر مطابق جدول گریج، نظر کارشناسان و خبرگان و صاحب‌نظران دریافت شد. یافته‌ها نشان داد که مؤلفه‌های اصلی رهبری و مدیریت آموزشی، تقویت زیرساخت آموزش، روش‌های تدریس و رویکردهای یادگیری و یاددهی، محیط آموزش، محتوای کتب و شیوه ارزشیابی اساس الگوی آموزش خلاق در دوره آموزش ابتدایی پایه ششم ابتدایی است، همچنین معلوم شد که رهبری و مدیریت آموزشی از نفوذ بالا و تاثیرپذیری کمی نسبت به سایر مؤلفه‌ها برخورداربوده و هیچ متغیری در این الگوی خودمختار نبود. به بیان دیگر می‌توان چنانچه عزم اجرای برنامه آموزش خلاق با هدف پرورش خلاقیت در دوره ابتدایی وجود داشته باشد، زیرساخت‌ها و زمینه‌های لازم برای این امر فراهم شود تا معلمان به عنوان اصلی‌ترین رهبران آموزشی بتوانند به کمک مدیران مدارس و خانواده‌های دانش‌آموزان نسلی خلاق و توانمند برای مواجهه با جهان پیچیده پیش رو، تربیت نمایند.

کلیدواژه‌ها

آموزش خلاق؛ آموزش ابتدایی؛ خلاقیت؛ رویکردهای آموزشی خلاق

مراجع

احدی، مریم؛ رضایی، نورمحمد ؛ دلاور، علی و پادروند، نادر.(1392). آموزش خلاقیت به دانش‌آموزان و تأثیر آن برسطح مؤلفه‌های سیالی، ابتکار، انعطاف و بسط. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3 (1)، 1-18.

احمدی‌نیک، حمید. (1396). ساختار سازمانی، کنفرانس بین المللی مدیریت، کسب و کار و حسابداری.

اعظمی، محمود؛ جعفری، علیرضا و کریمی، ناهید. (1391). بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی در افزایش خلاقیت کودکان دبستان، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،2 (3)، 27-44.

اکبری مبارکه، بتول؛ اباذری، زهرا؛ رحمتی، نرگس و میرحسینی، زهره. (1395). اثربخشی آموزشی تصویری کتاب فارسی بر افزایش خلاقیت و مرلفه‌های آن در دانش‌آموزان، مطالعه موردی، فصلنامه تعلیم و تربیت، 130، 59 -79.

ایمانی، محمدنقی؛ شریفی، علی اصغر ؛ منصوری لطف‌علی، عقیل. (1398). طراحی مدلی جهت توسعه معنویت در سازمان آموزشی، رهبری و مدیریت آموزشی، 13(1) 247-260.

باقری، نیلوفر و ربیعی، زهره. (1400). اثربخشی مداخله بسته مغز برتر بر تمرکز، حافظه و خلاقیت دانش‌آموزان مقطع دبستان شهر اصفهان، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 10(4)، 63-86.

باقری‌فر، علی؛ ابراهیمی شاهرودی، زهرا؛ سرابندی، مریم ؛ برهان‌زهی، زهرا. (1394). مقایسه رهبری و مدیریت در سازمان‌ها، دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.

بختیاری، ابوالفضل و زهرا عالمین(1392). فرهنگ خلاقیت، شیوه‌های پررورش خلاقیت دانش‌آموزان، تهران: انتشارات آوای نور.

پیرخالقی، علیرضا. (1383). نگاهی به سنجش خلاقیت دانش‌آموزان از منظر تحولی و گونه‌ای، مقالات اولین همایش ارزشیابی تحصیلی.

جهانی، جعفر؛ دارابی عمارتی، عابدین؛ مرزوقی، رحمت‌اله؛ شفیعی سروستانی، مریم (1397). توسعه الگوی آموزشی ریزوماتیسم و تأثیرآن در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی در درس علوم تجربی، فصلنامه ابتکارو خلاقیت در علوم انسانی. 9(3)، 147-188.

چراغ‌چشم، عباس. (1386). بررسی تأثیر شیوه‌های تدریس مبتنی بر تکنیک‌های خلاقیت در آموزش و یادگیری دانش‌آموزان، دوفصلنامه تربیت اسلامی. 3(5)،7-36.

حسینی، افضل السادات. (1382). بررسی تأثیر برنامه آموزشی خلاقیت بر دانش، نگرش و مهارت معلمانف نوآوری‌های آموزشی. 2(5)، 53-64.

حسینی، افضل‌السادات (1394). ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، چاپ هفتم. مشهد: شرکت به‌نشر.

حقی،پیمان. (1399). اثربخشی آموزش با روش قصه گویی بر هوش کلامی، گنجینه لغات و خلاقیت کودکان پسر مقطع ابتدایی، سومین همایش بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان.

خانی‌نژاد، فریبا. (1393). تأثیرارزیابی توصیفی بر خلاقیت دانش‌آموزان، پژوهش‌های برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، 4(2)، 17-26.

دراپو،پتی. (1396). برانگیختن خلاقیت دانش‌آموزان، روش‌‌های عملی برای ارتقای تفکر خلاق و حل مسئله، مترجمان علی سعیدی و ابوالقاسم بهجت، مشهد: نشر به‌نشر.

رابنسون،کن و آرونیکا، لو. (1399). مدارس خلاق، ترجمه ابوالفضل بختیاری و صحافی، مفاخری و مرعشی. تهران: انتشارات  تیک و آوای نور.

ربیعی فرادنبه، نیلوفر، مقتدایی، لیلا، جمشیدیان، عبدالرسول. (1400). بررسی رابطه بین رهبری تحول‌آفرین و اشتیاق شغلی با نقش میانجی خلاقیت هیجانی در بین معلمان مدارس ابتدایی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 11(3)، 139-166.

رجبی باغدار، احمد؛ کرمی، مرتضی؛ کارشکی، حسین و مهرام، بهروز. (1395). طراحی الگو برای برنامه درسی مبتنی بر پرورش خلاقیت در دوره ابتدایی اموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.

رنجبر، مریم. (1399). تأثیر هنر در آموزش و یادگیری و بروز خلاقیت در دانش‌آموزان، سومین همایش بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان.

روشن، عبدالمجید. (1395). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی پایه ششم ابتدایی با تأکید بر خلاقیت کودکان، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت اقتصاد و علوم انسانی.

زین‌آبادی، حسن‌رضا .(1389). الگوی تأثیر سبک رهبری تحولی بر اعتماد پیروان به مدیران: آزمون اثرات مستقیم و سبک غیرمستقیم. مشاوره شغلی و سازمانی،2(5).

سوداگر، اسما. (1399). بررسی تأثیرگذاری سواد اطلاعاتی معلمان بر رشد خلاقیت دانش‌آموزان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش شهرستان هامون، پنجمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش، محمودآباد.

صفایی، نصرت؛ زارعی، اقبال و سماوی، عبدالوهاب. (1400). طراحی و الگوبخشی برنامه درسی مبتنی بر مهارت‌های تفکر خلاق برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی، فناوری‌های آموزش. 15 (3)،579-590.

طاهونه‌ئی،زهره و عبدالهی، داود. (1399). پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان با تأکید بر نقش خلاقیت در سیستم آموزش، سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و علوم انسانی.

عابدینی بلترک، میمنت؛ منصوری، میمنت و یونسی، سمیه. (1393). تبیین جایگاه خلاقیت در کتاب‌های درسی دروه ابتدایی، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.

عصاره، علیرضا؛ احمدی، غلامعلی و شهمیر، سامیه .(1392). تحلیل محتوای کتاب‌های علوم دوره راهنمایی با توجه به مراحل و اصول آموزشی خلاقیت پلسک، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 3(1)، 127-154.

قائدامینی، سمیه؛ قائدامینی، سمیرا؛ انصاری، علی. (1394). آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی،اولین کنفرانس بین المللی مدیریت، اقتصاد، حسابداری و علوم تربیتی

قبادی، لیلا؛ حبیبی کلیبر، رامین؛ فرید، ابوالفضل و مصر آبادی، جواد. (1400)، تأثیرآموزشی مؤلفه‌های هوش موفق بر خلاقیت و عمکارد تحصیلی دانش‌آموزان دوره ابتدایی، ابتکار وخلاقیت در علوم انسانی.11(1)، 45-64.

گشتاسبی، رضا؛ اوجی نژاد، احمدرضا و قلتاش، عباس. (1392). تأثیر روش تدریس حل مسئله بر تفکر خلاق دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی شهر رامجرد، همایش ملی تغییر برنامه درسی دوره‌های تحصیلی آموزش و پرورش.

محمدی، لیلا. (1397).نقش روش‌های تدریس در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان ابتدایی، اولین همایش بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان.

محمدی، ندا؛ عصاره، علیرضا؛ امام جمعه، محمدرضا و رضایی، عیسی. (1392). تحلیل محتوای کتاب‌های آموزش هنر دروه راهنمای از دیدگاه الگوی خلاقیت گیلفورد، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. 3(1)، 92-112.

منطقی، مرتضی(1391). بررسی تأثیر خلاقیت بر دانش‌آموزان پیش‌دبستانی و دبستانی، پژوهش‌های برنامه درسی. 2(91)، 1-28.

مهرجو، غلامحسین(1389). بررسی مقایسه‌ای تأثیر ارزشیابی توصیفی و ارزشیابی کمی بر میزان خلاقیت دانش‌آموزان پایه چهارم و پنجم شرق گیلان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آراد تنکابن.

مهری، داریوش؛ ابوالقاسمی، محمود؛ محجوب، عشرت‌آبادی، حسن و مهدوی نیک، مرتضی. (1392). بررسی رابطه سبک‌های مدیریت رهبری مدیران با خلاقیت در معلمان مدارس پسرانه ابتدایی شهر پل‌دختر، فضلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 3(2)، 187-209.

مومنیان، لیلا؛ رحیمیان، حمید؛ عباس‌پور، عباس؛ فرخی، نورعلی و سهرابی اسمرود، فرامرز. (1398). تبیین عوامل شکل‌دهنده و استقرار رهبری خلاق مدیران: رویکرد داده بنیاد، راهبردهای آموزش در علوم پزشکی.12(4)، 107-123.

همتی، نسرین و عبدالهی، داود. (1399). بررسی رابطه آموزش مجازی با تسهیم یادگیری و خلاقیت در دانش‌آموزان اول ابتدایی، سومین کنفرانس بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و علوم انسانی.

 

Amabile, T. M. (1998). How to kill creativity. Harvard Business Review on breakthrough thinking, 1-29.

Amabile, T. M., & Gryskiewicz, N. D. (1989). The creative environment scales: Work environment inventory. Creativity research journal, 2(4), 231-253.

Amabile, T. M., Collins, M. A., Conti, R., Phillips, E., Picariello, M., Ruscio, J., & Whitney, D. (2018). Creativity in context: Update to the social psychology of creativity. Routledge.

Clipa, O. & Juravle, V. (2017). Early Childhood Education Project, Research & Development in Science of Education, The European Proceedings of Social & Behavioural Sciences, EpSBS.  Edu World 2016, 7th International Conference.

Cremin, T., Glauert, E., Craft, A., Compton, A. and Styliandou, F. (2015). Creative little scientists: exploring pedagogical synergies between inquiry-based and creative approaches in Early Years science. Education 3-13, 43(4) pp. 404–419.

Drapeau, P. (2014). Sparking student creativity: Practical ways to promote innovative thinking and problem solving. ASCD.

Falconer, E. G., Cropley, D. H., and Dollard, M. F. (2018). An Exploration of Creativity in Primary School Children, International Journal of Creativity and Problem Solving, 28:2, pp. 7-25.

Gilford, J. (1959). The model of the intellect was propagated by J Gilford. Creativity Criteria for: Gilford, Wollach, Mednik, Sternberg. The American Psychologist, 14(8).

Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. London: Routledge.

Hattie, J. (2012). Know they impact. Educational leadership. 70(1).18-23.

Litwin, G. H., & Stringer, R. A. (1968). Motivation and organizational climate.

Kyritsi, K. (2021). Creativity in primary schools: An analysis of a teacher’s attempt to foster childhood within the context of the Scottish Curriculum for Excellence. Improving Schools, 24(1), 47-61. https:// doi.org/10.1177/1365480220968332.

Oldham, G. R., & Cummings, A. (1996). Employee creativity: Personal and contextual factors at work. Academy of management journal, 39(3), 607-634.

Samiee, A., Shahtalebi, B., & Abedi, A. (2020). A Comparative Study of Creativity Education Programs for Japanese, Korean and Singapore Primary School Students: Lessons for Iran. Iranian Journal of Comparative Education. 2(4), 425-451.

Samiee, A., Shahtalebi, B., & Abedi, A. (2022). A Comparative Study of Creativity Education in Primary Schools of England &Finland: Lessons for Iran. Iranian Journal of Comparative Education, 5(2), 1813-1830 http://journal.cesir.ir/.

Shkabarina, M. A., Verbytska, K., Vitiuk, V., Shemchuk, V., & Saleychuk, E. (2020). Development of Pedagogical Creativity of Future Teachers of Primary School by Means of Innovative Education Technologies.  Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala, 12(4), 137-155.

Sternberg, R. J. (Ed.). (1999). Handbook of creativity. Cambridge University Press.

Torrance, E. P. (1993). Understanding creativity: where to start? Psychological inquiry, 4(3), 232-234.

Zhang, Q., Siribanpitak, P., Charoenkul, N. (2018). Creative leadership strategies for primary school principals to promote teachers’ creativity in Guangxi, China. Kasetsart Journal of Social Sciences. 1-7.https://doi.org/10.1016/j.kjss.2018.08.007. http://www.elsevier.com/locate/kjss.