پدیدارشناسی قهرمان، در حمزه‌نامه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 18، شماره 69، دی 1401، صفحه 107-75   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.695624

نویسندگان

علیرضا صیادنژاد^{* 1}؛ فاطمه نمازی²

¹استاد یار دانشگاه ادیان و مذاهب قم

²دانشجوی دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

اسطوره، زبانی برای بیان احساسات و خواست‌های جمعی هر ملتی است که از الگوهای واحد و مشترکی پیروی می‌کنند. حمزه‌نامه، یکی از اسطوره‌های ایرانی‌‌ ـ ‌اسلامی است که در قالب متنی ادبی ارائه شده تا خواسته‌های درونی جامعة اسلامی را با بهره‌گیری از فرهنگ ایرانی با زبانی نمادین بیان نماید. در این متن ادبی، کهن‌الگوی قهرمان که ریشه در روان انسانی دارد، در قالب شخصیت تاریخی حمزه‌ابن‌عبدالمطلب تجلی یافته است تا حقایق پنهان در روان جامعه را به ‌زبان بیاورد. پژوهش حاضر به ‌منظور یافتن عوامل و نیازهای جامعة اسلامی قرن هشتم، تلاش دارد تا با بهره‌گیری از مبانی روانشناسی و جامعه‌شناسی عصر حاضر و دیدگاه‌های اسطوره‌پژوهانی همچون میرچا ‌الیاده و جوزف‌کمبل، با رویکردی تاریخی‌ ـ تطبیقی، این متن ادبی را بازخوانی، تحلیل و به ‌گونه‌ای پدیدارشناسی نماید. حاصل چنین پژوهشی، رسیدن به این حقیقت است که به ‌دلیل تنوع فرهنگی، ملی و اقلیمی جامعة اسلامی آن دوره، تهدید انسجام درونی جامعه بسیار زیاد است؛ ضمیر ناخودآگاه جامعه اسلامی ‌ـ ‌ایرانی برای حل این مشکل، لباس‌های فاخر فرهنگ ایرانی را بر تن قهرمانی سامی‌نژاد با خُلق و خُوی اسلامی می‌کند تا بقای خود را تضمین نماید.

کلیدواژه‌ها

حمزه‌نامه‌؛ ‌پدیدارشناسی‌؛ قهرمان؛ ‌اسطوره‌های ایرانی؛ اسطوره‌های اسلامی

مراجع

ابراهیمی، معصومه. 1392. «بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی». دوفصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه. س1. ش2. صص82ـ53.

ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله. 1412ه.ق. الاستیعاب فی معرفة الأصحاب. تحقیق علی‌محمد البجاوی. چ1.بیروت: دارالجیل.

الیاده، میرچا. 1393. اسطوره و واقعیت. مانی صالحی علامه. تهران: پارسه.

ــــــــــ . 1382. اسطوه، رؤیا، راز. رویا منجم. تهران: فکر روز.

ــــــــــ . 1389. رساله در تاریخ ادیان. جلال ستاری. چ1. تهران: سروش.

ــــــــــ . 1394. نمادپردازی امر قدسی و هنر. محمدکاظم مهاجری. چ1. تهران: پارسه.

باستید، روژه. 1392. دانش اساطیر. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

بتلهایم، برنو. 1368. کاربردهای افسون. کاظم شیوارضوی. تهران

برگسن، هانری. 1358. دو سرچشمه اخلاق و دین. حسن حبیبی. چ1. تهران: شرکت انتشار.

بهار، مهرداد. 1376. جستاری در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.

پادماگریان، آلکساندر. 1374. حماسه جاوید دالوران ساسون. گیورگیس آقاسی. تهران: وحید.

پراپ، ولادیمیر. 1374. ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

جعفری، اسداله و مهناز رحمانیان. 1395. «نگاهی بر شخصیت، قهرمان و ضد قهرمان در ادبیات داستانی». نشریه زیبایی شناسی ادبی. شماره28.

جعفری، حسن. 1387. «دین و اسطوره: بررسی فلسفی نظریه میرچا الیاده پیرامون اسطوره»، پژوهشنامۀ ادیان. س2. ش4. صص74ـ47.

حسام‌پور، سعید. 1384. «نقش عیاری در فرهنگ و تمدن ایران». مجله مطالعات ایرانی. ش8. صص74ـ53.

حسینی کازرونی، سیّداحمد و همکاران. 1395. «بررسی باورهای اساطیری مشترک در حماسه دالوران ساسون و قصه حمزه پهلوان» همایش بین‌المللی شرق شناسی، فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی. س1.

خانلری، پرویز. 1396. شهر سمک. چ4. تهران: آگاه.

خدامی افشاری، رشید و همکاران. 1398. «بررسی تطبیقی حمزه‌نامه با حمزه‌البهلوان: منشا قصه، شخصیت اصلی، محتوا و گونه». نشریه ادبیات تطبیقی. س11. ش21. صص46ـ27. 

خواجوی‌کرمانی، محمودبن‌ علی. 1395. سام‌نامه. مصحح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

دیناثر پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمه محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی. تهران: رشد.

دینورى، ابوحنیفه احمدبن داود. 1371. اخبار الطوال. محمود مهدوى دامغانى. تهران: نى.

ستاری، رضا و مرضیه حقیقی. 1395. «ژرف ساخت اسطوره ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش42. صص151ـ107.

شعار، جعفر. 1347. حمزه‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.

شوشتری‌مهرین، عباس. 1379. گات‌ها(سرودهای) زرتشت. چ2. تهران: فروهر.

صفا، ذبیح‌الله. 1379. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

طاهری اوروند، صفی‌الله، شهرزاد نیازی و محبوبه خراسانی. 1400 «بررسی مقایسه‌ای ابیات استشهادی در حمزه‌نامه و حسین کرد». فصلنامة علمی زبان وادبیات فارسی. 12. ش3 (پیاپی27). صص93ـ71.

علیزاده، عبدالرضا، حسین اژدری‌زاده و مجید کافی. 1383. جامعه شناسی معرفت. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.

غلامحسین غلام‌حسین‌زاده، حسن ذوالفقاری و فاطمه فرخی.1389. «ساختارشناسی بن‌مایه‌های حمزه‌نامه (با تکیه بر بن مایه های عیاری، عاشقانه، شگفت انگیز و کرامت)». نشریه نقد ادبی. س3. ش12ـ11. صص232ـ205.

فردوسی، ابوالقاسم. 1960م.  شاهنامه. تصحیح یوگنی ا. برتلس. مسکو: اکادمی علوم اتحاد شوروی.

کاپلستون، فردریک. 1375. تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه. ج7. ترجمه داریوش آشوری. تهران: سروش.

کاسیرر، ارنست. 1387. ﻓﻠﺴﻔﻪ صورت‌های ﺳﻤﺒﻠﻴﻚ‌ . ﻳﺪالله موقن. ﺗﻬﺮان: ﻫﺮﻣﺲ.

کریستوفر، ووگلر. محمد گذرآبادی،  1387. سفر نویسنده. تهران: هرمس.

کلود، لوی‌ اشتراوس‌، 1380 اسطوره و تفکر مدرن، ترجمه‌ فاضل‌ لاریجانی‌، علی‌ جهان‌ پولاد، تهران، فرزان روز.

کمبل، جوزف، 1373قهرمان هزارچهره، شادی خسروپناه، چ1، مشهد، گل آفتاب.

کمبل، جوزف، 1380قدرت اسطوره، عباس مخبر، تهران، مرکز.

محجوب، محمدجعفر. 1383. ادبیات عامیانة ایران، بـه کوشـش حـسن ذوالفقـاری. چ2. تهران: چشمه.

نسرین شکیبی ممتاز و مریم حسینی. 1392. «تولد قهرمان در اسطوره‌ها، افسانه‌ها، داستان‌های عامیانه و قصه‌های پریان». دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س1. شماره 1.

وندیداد. 1376. به ‌کوشش هاشم رضی. تهران: فکر روز.

هینلز، جان، 1384 شناخت اساطیر ایران، ژاله آموزگار، تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1386. انسان و سمبول‌هایش. محمود سلطانیه. تهران: جامی.

 

English Sources

Eliade, Mircea,( 1963 Myth and Reality, Translated from the French by Willard R. Trask, New York and Evansto.

Eliade, Mircea, (2005)The Myth of the Eternal Return of cosmos and history, Harper Torchbooks Harper & Brothers, Publishe'rs, New York.

New York: Oxford University Press.

.Levi-Strass, Claude,( 1972) The Structural Study of Myth, Myth: A Symposium, Thomas A. Sebeok(ed.), Bloomington, Indiana University Press.

a.Malinowski, Bronislow (1962) Myth in Primitive Psychology in Magic, Science and Religion and other Essays.

.Von Franz, Marie Louise (1996) The Interpretation of Fairy Tales, Boston and London: Shambhala.