بررسی مؤلفه‌های هیچ‌انگاری در ارتباط با ادب غنایی در شعر معاصر مورد مطالعه: اشعار نصرت رحمانی، فریدون مشیری و نادر نادرپور

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 44، آبان 1401، صفحه 76-88   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عبدالکریم کریمی¹؛ فرزانه سرخی^{* 2}؛ فریدون طهماسبی²؛ بهزاد خواجات³

¹دانشجوی دوره دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

²استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

³استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران.

چکیده

در نهاد ادبی شعر معاصر با گسست از ادبیات کلاسیک و تغییرات فرهنگی اجتماعی در سبک فکری، مضامین تازه با گرایش به مکتب‌های غربی، مورد توجه قرار گرفت. هیچ‌انگاری (نیهیلیسم) و رمانتیسم یکی از گرایش‌های فکری بود که با تحولات اجتماعی‌ سیاسی جامعه، گسترش یافت و به‌ویژه در دهة سی شمسی بعد از کودتا، از موتیف‌های اصلی شعر شد. شعر غنایی در ادبیات ادامه داشت اما شاعران رمانتیک با تکیه بر اصل آزادی بیان رمانتیسم، بی‌پروا و به دور از اخلاق، صرفاً به زندگی دنیایی اهمیت دادند و در قالب رمانتیسم سیاه، در بن‌بست‌های زندگی شخصی و اجتماعی به هیچ‌انگاری روی آوردند و از شعر غنایی رایج دور شدند. در این مقاله، مؤلفه‌های هیچ‌انگاری که همسو با رمانتیسم سیاه است و از شعر غنایی کلاسیک متفاوت شده است، در شعر سه شاعر معاصر: نادرپور، رحمانی و مشیری مورد بررسی قرار گرفته است، روش مطالعه و بررسی منابع، کتابخانه‌ای است. نگارش مقالة توصیفی‌تحلیلی با انتخاب نمونه‌های شعری است. نتایج بررسی نشان می­دهد: شاعران در برهه‌‌ای از تاریخ زندگی خود به‌ویژه دهة سی که جامعه درگیر تنش‌های حاصل از کودتای 28 مرداد است به اندیشه‌های هیچ‌انگاری روی آوردند. گرایش به یأس و مرگ‌اندیشی در زندگی، لذت‌جویی و اروتیک، میخانه رفتن و مستی، علاقه به افیون، مهمترین مؤلفه‌های رمانتیکی هیچ‌انگاری است که در اشعارشان دیده می‌شود و در تقابل با شعر غنایی کلاسیک با هدف بیزاری از هستی، خوشباشی گذرا و سرخوردگی اجتماعی سروده شده است. در مقایسه شاعران نیز شعر نصرت رحمانی در این موتیف، سرآمد است.

کلیدواژه‌ها

هیچ‌انگاری؛ شعر معاصر؛ ادب غنایی؛ رمانتیسم؛ رحمانی؛ مشیری؛ نادرپور

مراجع

اخوان لنگردوی، مهدی (1380). خدا غم را آفرید، نصرت را آفرید، زندگی و شعر نصرت رحمانی. تهران: ثالث.

حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1372). دیوان، براساس نسخه تصحیح شده علامه محمد قزوینی. با ترجمه احوال حافظ از علی اکبر دهخدا. تهران: پیام عدالت.

حسین‌پور جافی، علی (1387). جریان‌های شعری معاصر فارسی از کودتا(1332) تا انقلاب اسلامی (1357). تهران: امیرکبیر.

رحمانی، نصرت (1392). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.

روزبه، محمدرضا (1386). ادبیات معاصر ایران (شعر). تهران: روزگار.

زرقانی، سیّد مهدی (1391). چشم‌انداز شعر معاصر ایران، جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم. تحریر دوم. تهران: ثالث.

زمانی، کریم (1382). بر لب دریای مثنوی معنوی. 2 جلدی. تهران: قطره.

سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1389). کلیّات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.

شفعیی‌کدکنی، محمدرضا (1383). ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت). تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع الزمان (1382). طریق عشق (شرح غزلیاتی چند از حافظ). به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار. تهران: اساطیر.

کوشش، رحیم؛ مدرسی، فاطمه؛ نوری، زهرا (1396). بررسی تحول ادب تعلیمی در جریانهای شعر معاصر در ارتباط با تحولات اجتماعی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 9 (34)، 87 ـ57.

لنگردوی، شمس (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج. 2. تهران: مرکز.

مشیری، فریدون (1388). بازتاب نفس صبحدمان، کلیات اشعار. 2 ج. تهران: چشمه.

نادرپور، نادر (1382). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.

نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1384). لیلی و مجنون. با تصحیح و حواشی حسن وحیدی دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.