متغیرها و معیارهای مؤثر بر پدافند غیرعامل درمواجهه با تهدید ناآرامی‌های اجتماعی در محدودۀ کشور ایران

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 44، دی 1401، صفحه 178-191   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عباس آیاتی فرد¹؛ سیامک نیری فلاح^{* 2}؛ اکرم خلیلی²؛ جلال عظیمی آملی³

¹دانشجوی دکتری معماری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

²استادیار گروه معماری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران

چکیده

تهدیدات روبه گسترش مردم‌محور، جایگاه ویژه‌ای در میان تهدیدات پدافند غیرعامل دارند که نه ازجانب دشمن خارجی بلکه از طرف یکی از ارزشمندترین دارایی‌ها- مردم- واقع می‌شود و سازوکار مقابله با این تهدید پیچیده و حساس است. با پذیرش ضرورت عدم خشونت ورزی در مواجهه با این تهدید، علم میان‌رشته‌ای پدافند غیرعامل با ماهیت غیرنظامی خود یکی از مناسب‌ترین روشها برای مواجهه با ناآرامی‌های اجتماعی ذیل تهدیدات مردم‌محور است. در این راستا، اهداف پنج‌گانۀ تعریف شده در این علم -با اولویت بازدارندگی- ضرورت شناخت جامع و تخصصی متغیرها و ماهیت آنها را بیان می‌دارد و با شناخت متغیرها، امکان پایش و ارزیابی آنها و درنتیجه پیش‌بینی و مدیریت مطلوب بحران فراهم می‌گردد.  هدف کلان این پژوهش، استخراج و اولویت‌بندی متغیرهای کلان مؤثر بر علم پدافند غیرعامل با تأکید بر تهدیدات مردم‌محور، با رویکرد بازدارندگی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. با تاکید بر اهمیت فرآیند تعریف متغیرها، این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با ابزار مطالعه کتابخانه‌ای و مصاحبه به استخراج فهرست اولیۀ متغیرها پرداخته و پس از تدقیق فهرست به کمک پرسشنامۀ نیمه‌باز، به اولویت‌بندی آنها به روش مقایسات زوجی برمبنای نظر نخبگان می‌پردازد. در فرآیند انجام پژوهش، هشت متغیر کلان استخراج گردید که اولویت اول مربوط به متغیرکلان سیاست داخلی بوده و درمیان زیرمجموعه‌های آن، متغیر مشروعیت سیاسی از اولویت بالاتری نسبت به سایر متغیرها برخوردار است. نتایج پژوهش ضمن تاکید بر ارتباط اندام‌وار پدافند غیرعامل با طیف وسیعی از علوم دیگر، بر اهمیت متغیرهای غیرکالبدی در مواجهه با تهدیدات مردم محور شدیداً تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها

پدافند غیرعامل؛ متغیر؛ تهدیدات مردم محور؛ تحلیل سلسله مراتبی

مراجع

اصغریان جدی، احمد (1386)، الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار، چاپ اول، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

بشیریه، حسین (1384)، آموزش دانش سیاسی، چاپ چهارم،  نشر نگاه معاصر، تهران.

بنتلی، ای. ین.، آلن ال.، پال م.، سومک گ.، گراهام ا. (1385)، محیط‌های پاسخ‌ده، مترجم: مصطفی بهزادفر، چاپ دوم، مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.

بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1390)، شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایه سناریو: مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 1: 64- 41.

بوزان، باری ( 1397)، مترجم: پژوهشکده مطالعات راهبردی، مردم دولتها و هراس، چاپ پنجم، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.

پاکزاد، جهانشاه؛ بزرگ، حمیده (1395)، الفبای روانشناسی محیط برای طراحان، چاپ چهارم، انتشارات آرمانشهر، تهران.

جهان‌تاب، محمد (1390)، تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر احساس امنیت، پایان‌نامه دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.

حسینی، سید بهشید؛ کاملی، محسن (1394)، معیارهای پدافند غیرعامل در طراحی معماری ساختمان‌های جمعی شهری، نشریه آرامانشهر، پاییز و زمستان 94. شماره15، صص 159-174.

سازمان پدافند غیرعامل کشور (1398)، سند راهبردی پدافند شهری، ناشر: سازمان پدافند غیرعامل کشور، تهران.

سلمانی، محمد؛ کاظمی، نسرین و مطوف، شریف (1395)، شناسایی و تحلیل تأثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال‌شرقی تهران، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی،سال سوم، شماره2

زیاری، ک. (1396)،  مکتب‌ها، نظریه‌ها و مدل‌های برنامه و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه تهران.

فکوهی، ناصر (1394)، صدو یک پرسش از فرهنگ، چاپ اول، انتشارات طاعتی، تهران.

کاتوزیان، ناصر (1400)، مقدمه علم حقوق، چاپ سیزدهم، انتشارات گنج دانش، تهران.

مشهدی، حسن (1395)، ارزیابی تهدیدها؛ آسیب‌پذیری و ریسک در زیرساخت‌های حیاتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر.

ناجی, سعید، (1385)، نقدی بر آموزش روش تحقیق در نظام آموزشی کشور، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال12، ش47.

وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت امور مسکن و ساختمان، مقررات ملی ساختمان(1395)، مبحث21، نشر توسعه ایران.

هاشمی فشارکی، سیدجواد. (1397)، مبانی طراحی محله‌ی امن و پایدار. چاپ اول. ناشر: مرکز مطالعات پژوهشی  بعثت وابسته به سپاه محمد رسول‌الله(ص)، تهران.

Bielai, S., Morozov, I., & Tylchyk, V. (2018), The innovative approach to the crisis situations monitoring of the social and economic origin that endanger the security of Ukraine. Baltic Journal of Economic Studies, 4(3), 15-21.

Burton, I. Kates, R. W and White, G. F. (1999), The environment as hazard, Oxford university press, New York.

Byun, G., & Ha, M. K. (2019), An analysis of crime safety evaluation indicators in urban outdoor public space by using AHP. Journal of the Architectural Institute of Korea Planning & Design, 35(5), 11-20.

Buzan, B.G. (2007) , People, states and fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era. ECPR press.

Braziel, R. (2006), Impact of Homeland Security Communities of Learning: Developing a Strategy for Training and Collaboration, Ph.D. Thesis, Naval Postgraduate School, Monterey, California.

Catherine A. Luther , Carolyn Ringer Lepre , Naeemah Clark. (2017), Diversity in U.S. Mass Media,   Wiley Blackwell.

Chander, M., Jain, S.K. and Shankar, R. (2013),  Modeling of information security management parameters in Indian organizations using ISM and MICMAC approach, Journal of Modelling in Management, Vol. 8 No. 2, pp. 171-189. https://doi.org/10.1108/JM2-10-2011-0054

  Haines, S . (2000), The Systems Thinking Approach to Strategic Planning and Management. 1st edition.CRC Press. 

Herbert Lionel Adolphus Hart. (1959), The Concept of Law. Oxford University Press.

Jacobs, J. (1961), The death and life of great American cities. Random House LLC.

Kim, J. H., & Barnett, G. A. “A Structural Analysis of International Conflict: From a Communication Perspective”. International Interactions, 33(2), 135–165.2007. http://doi.org/10.1080/03050620701277764

Kaur, B., Ahuja, L., & Kumar, V. (2021), Developing a Conceptual Model for Crime Against Women using ISM & MICMAC. Recent Advances in Computer Science and Communications (Formerly: Recent Patents on Computer Science), 14(4), 1308-1320.

Kronfeld, M. J. (2018), The construction and prioritization of threats in the post-Cold War era and the evolution of American national security policy (Doctoral dissertation, Rutgers University-Graduate School-Newark).

Long, J. (1978), Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. Van Nostrand Reinhold.

 Mankiw, N. G. (2020), Principles of Economics. nine editions. Harcourt.

Mead, Margaret. (1959), People and Places. Bantam Pathfinder Editions.

Meiss, P. V. (2000), Elements of Architecture: From Form to Place.  Routledge.

Nye, J.S. (2011), The Future of Power. Public Affairs.

Rapaport, A. (1982), The Meaning of the Built Environment, a nonverbal communication approach, the university of Arizona press Tucson.

Satty, T. L. (1980), The Analytic Hierarchy Process, New York.

Turner, H. (2016), Passive urban defense.  England, Oxford: Oxford press.