هستی‌شناسی میم‌ها از ‌منظر نظریه‌ی سه‌جهان پوپر

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 11، شماره 24، تیر 1402، صفحه 115-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمدرضا مرادیان علی آبادی¹؛ هادی صمدی^{* 2}؛ علیرضا منصوری³؛ رضا عزیزی نژاد⁴

¹دانشجوی دکترا فلسفه علم، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

²استادیارگروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی- واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار گروه فلسفۀ علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران؛

⁴استادیار گروه بیوتکنولوژِی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

آراء متفاوتی درباره­ی شأن هستی­شناختی میم­ها وجود دارد. دسته‌ای از پژوهشگران از­جمله بلکمور (Blackmore) و دنت(Dennett)  میم‌ها را موجوداتی در­سطح فرهنگ درنظر می‌گیرند و دسته‌ی دیگر آن‌ها، از­جمله لینچ (Lynch)و برادی (Brodie)­ میم­ها را هستوندهایی ذهنی می‌دانند و برخی از­جمله گترر (Gatherer) و بنزون (Benzon)وجودی فیزیکی برای آن­ها قائل هستند. برخی از منتقدان از­جمله بوید و ریچرسون (Boyd and Richerson)و طرفداران نظریه­ی هم­تکاملی ژن-فرهنگ وجود میم را انکار می‌کنند و به­طور کل وجودی برای آن­ها قائل نیستند. این مناقشه‌ها و اختلاف نظرها شرایط را برای ایجاد مسأله‌ای هستی‌شناسانه در نظریه میم‌ها رقم زده است. این مقاله تلاشی­ست برای تحلیل اختلاف­نظرها به­کمک نظریه­ی سه­جهان پوپر. پس­ از معرفی اختلاف‌نظرها در هستی‌شناسی میم‌ها، و هم­چنین اشاره‌ای مقدماتی به نظریه‌ی سه­جهان پوپر، به نفع تکثرگرایی وجودی میم‌ها دلایلی عرضه می‌کنیم. تکثرگرایی میم‌ها به دو معنای متفاوت و قابل جمع در مقاله به­کار رفته است. نخست آن­که، برخی میم‌ها هم­زمان در یک، دو یا هر سه جهان از جهان‌های سه‌گانه وجود دارند و بنابراین نباید همه‌ی میم‌ها را به­­لحاظ وجودشناسی یکسان درنظر گرفت. دوم آن­که، ممکن است برخی از آن­ها در یک­زمان در دو یا سه جهان وجود داشته باشند و در زمانی دیگر تنها در یک جهان. نظریه­ی هستی­شناختی سه­جهان پوپر (به­ویژه جهان 3) به­جهت ارتباط وثیقی که با معرفت‌شناسی تکاملی و نحوه‌ی ارتباط سه­جهان پوپر در­این نظریه دارد، می‌تواند ظرفیت مناسبی برای توضیح و تبیین وضعیت هستی­شناسی میم‌ها ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

هستی‌شناسی؛ میم؛ نظریه سه جهان؛ کارل پوپر

مراجع

پایا، علی. (1382). فلسفه تحلیلی: مسائل و چشم اندازها، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.

پوپر،کارل. (1384). میدانم که هیچ نمی­دانم: گفتگوهایی در باب سیاست، فیزیک و فلسفه، ترجمه پرویز دستمالچی. تهران، انتشارات ققنوس. چاپ اول.

همو. (1363). حدسها و ابطالها، رشد شناخت علمی ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.

همو. (1374). شناخت عینی برداشت تکاملی، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات علمی فرهنگی. چاپ اول.

همو. (1399)، زندگی سراسر حل مسأله است، ترجمه‌ی شهریار خواجیان، تهران، نشر مرکز. چاپ شانزدهم.

همو. (1389). اسطوره چارچوب، در دفاع از علم و عقلانیت، ترجمه علی پایا، تهران انتشارات طرح نو. چاپ سوم.

همو. (1375). جهان باز برهانی در تأیید نامعیّنیگری، ترجمه احمد آرام، تهران: سروش.

پایا، علی و منصوری، علیرضا. (1397). علم و تکنولوژی: تفاوت­ها، تعامل­ها و تبعات آن‌ها، فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 131- 158.

صمدی، هادی و مرادیان، احمدرضا. (1399). نقش مدل و تمثیل در نظریه­های تکامل فرهنگی: مطالعه موردی میمتیک، فلسفه علم، 237-257.

هلیگارد، اتکینسون. (1395). زمینه‌ی روانشناسی، ترجمه مهدی گنجی و حمزه گنجی، تهران: ساوالان.

Aunger, R. (2000). Darwinizing Culture: The Status of Memetics as a Science. Oxford: OXP.

Benzon, W. (1996). "Culture as an Evolutionary Arena". Journal of Social and Evolutionary Systems 19:321–362. [http://newsavanna.com/wlb/CE/ Arena/Arena00.shtml]

Blackmore, S. (1999). The Meme Machine. Oxford:Oxford University Press.

Blackmore, S. (2001). "Evolution and memes: The human brain as a selective imitation device". Cybernetics and Systems, 32, 225–255.

Boyd, R. and Richerson, P. J. (1985). Culture and The Evolutionary process. Chicago: University of Chicago Press.

Bridie, R. (1996). Virus of The Mind: The New Science of The Meme. Seattle: Integral Press.

Cavalli-Sforza, L.L. and Feldman, M.W. (1981). Cultural Transmission and Evolution: A Quantitative Approach. Princeton, NJ, Princeton University Press.

Davies, S. (2020). “Evolution, Aesthetics, and Art: An overview” in The Routledge Handbook of Evolution and Philosophy, 359-370.

Dawkins, R. (1976). The Selfish Gene. Oxford: Oxford University Press

Dawkins, R. (1982). The Extended Phenotype. Oxford. Oxford University Press.

Dennett, D. (1995). Darwin’s Dangerous Idea. London: Penguin.

Dennett, D. (1991). Consciousness Explained. Boston, MA, Little Brown.

Francisco J. Ayala and Robert Arp (2010). Contemporary Debates in Philosophy of Biology: Wiley-Blackwell.

Fresco, N. (2021), “Objective Information, Intersubjectivity, and Popper’s Three Worlds”, in: Karl Popper’s Science and Philosophy. Springer, 345- 359.

Gatherer, D. G (1998). "Why the Thought Contagion Metaphor is Retarding The Progress of Memetics". Journal of Memetics–Evolutionary Models of Information Transmission. 2. [http://www.cpm.mmu.ac.uk/ jomem/ 1998/ vol2/ gatherer_d-html]

Lewens, T. (2018). Cultural Evolution: Stanford Ensyclopedia of Philosophy, 3.

Lynch, A. (1996). "Thought Contagion: How Belief Spreads Through Society". New York, basic Books.

Matthen, M. (2013). “Art and Evolution” in The Routledge Companion to Aesthetics 3: 270-287.

Popper, K. R. (1972). Objective Knowledge: An Evolutionary Approach. Oxford, Oxford University Press.

Popper, K. R. and Eccles, J. C. (1977). The Self and its Brain: AN Argument for Interactionism. Berlin, Springer.

Sperber, D. (1996). Explaining Culture: A Naturalistic Approach. Oxford: Blackwell.