واکاوی در مفهوم کیفیت محیط شهری؛شناسایی معیارهای مؤثر از دیدگاه شهروندان در شهر قزوین

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 13، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 741-756   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عارفه کرمی پور شمس آبادی¹؛ محمد مسعود^{* 2}؛ علی مجابی³

¹دانشجوی دکتری ،گروه شهرسازی،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

²دانشیار،گروه شهرسازی،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

³استادیار،گروه شهرسازی،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

چکیده

رشد سریع شهرنشینی موجب بروز بحرانهای مختلف در زندگی شهری شده است.سکونتگاه های انسانی هنگامی میتواند بیشترین مطلوبیت را برای ساکنین داشته باشد که انتظارات و خواسته های آنها را برآورده نماید. عدم برخورداری از کیفیات مطلوب محیطی در سال های اخیر منجر به کمرنگ شدن عرصه زندگی اجتماعی وناکام ماندن فضاهای شهری در جذب شهروندان، شده است.در این میان،شهر قزوین به عنوان یکی از شهرهای میانی با پیشینه ای تاریخی، از این قاعده مستثنی نبوده و لزوم بازبینی دیدگاه شهروندان به این مسئله، امری ضروری در برحه کنونی می باشد.در همین راستا، پژوهش حاضر، با هدف شناسایی شاخص های موثر جهت ارتقاء کیفیت فضاهای شهری درابعاد کالبدی- اجتماعی ، به بررسی دیدگاه شهروندان می پردازد.به منظور کشف عوامل، از روش تحلیل عاملی اکتشافی و برای تعیین اولویت عوامل کشف شده،از آزمون فریدمن استفاده شده است. روش تحلیــل عاملــی اکتشــافی، در مــواردی بکار می رود که هدف اکتشــاف و یا تولید ابعاد پنهان تشــکیل دهنده پدیــده مــورد بررســی اســت. تعداد پنج عامل در بعد اجتماعی و شش عامل در بعد کالبدی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی شناسایی شده اند. نتایج حاصل از آزمون فریدمن بیانگر این است که در بعد اجتماعی سه عامل "امنیت اجتماعی(81/2)"،"آسایش و راحتی(68/2)" و "همه شمول بودن(42/2)" با توجه به ضریب اهمیتشان(کوچکتر از 3/0)، در وضعیت پایینتر از حد قابل قبول قرار دارند. در بعد کالبدی نیزعامل "کارایی(93/2) " در حد پایین و عوامل " دسترس خدماتی و ترافیکی(27/3)"،"تنوع و گوناگونی(22/3) "، "رنگ تعلق(9/3)" و "مطلوبیت فضایی(18/3)" در حد متوسطی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

کیفیت محیط شهری؛ ابعاد اجتماعی – کالبدی؛ شهر قزوین

مراجع

بنتلی،یان؛ الکک، الن؛ پال، مولین؛ مک گلین، سو و اسمیت، گراهام. (1396). محیط­های پاسخده. ترجمه مصطفی بهزادفر، چاپ سیزدهم، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.

بندرآباد، علیرضا. (1390). شهر زیست پذیر،از مبانی تا معانی، تهران: آذرخش.

پاکزاد، جهانشاه. (1376). طراحی شهری چیست؟. آبادی، 25، 30-36 .

جعفری مهرآبادی، مریم؛ شکرگزار، اصغر و الله یاری اصلی ارده، شمیلا. (1396). سنجش کیفیت محیط سکونتی محلات شهری (مطالعۀ موردی: محلات خرمشهر و ضیابری شهر رشت. نشریه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 5 (1)، 125- 105.

حبیبی، سید محسن. (1380). فضای شهری: برخوردی نظریه­ای. نشریه صفه،11(33)، 4-13.

دواس، دی. اِی. (1394). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ هفدهم، تهران: نی.

رفیعیان، مجتبی؛ عسگری­زاده، زهرا و فرزاد، مهناز. (1392). مطلوبیت سنجی محیط­های شهری: نگرشی تحلیلی در سنجش کیفیت محیط شهری،رویکردها، شاخص­ها و روش­ها، تهران: شهر.

زبردست، اسفندیار. (1396). کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، سنجش وضعیت پایداری در کلانشهر تهران. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی،22( 2)، 5-18.

سیرم، مصطفی؛ مرادی، علیرضا؛ کامیاب، جمال و آتشپور، سیدحمید. (1393). کیفیت زندگی شهری. تهران: هنرمعماری قرن.

سیف الدینی، فرانک. (1381). فرهنگ واژگان برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای. شیراز: دانشگاه شیراز.

کریمی، رامین. (1394). راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS. تهران: نشر هنگام.

کلاین، پل. (1394). راهنمای آسان تحلیل عاملی. ترجمه سید جلال صدرالسادات و اصغر مینایی، چاپ چهارم، تهران: سمت.

گلکار،کوروش.(1380). مؤلفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفه،11(32)، 38-56.

لینچ،کوین. (1391). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه سیدحسین بحرینی، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.

مرکز آمار ایران. (1396). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 استان قزوین، قزوین: سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان.

مهندسین مشاور شهر و برنامه. (1390). طرح توسعه و عمران شهر قزوین و حوزه نفوذ. تهران: مهندسین مشار شهرو برنامه.

میرزایی، خلیل. (1388). پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه نویسی. تهران: جامعه شناسان.

نجات، سحرناز. (1387). کیفیت زندگی و اندازه گیری آن. اپیدمیولوژی ایران،4(2)، 57-62.

Galster,G.C.(1987). Identifying the correlates of dwelling satisfaction: An empirical critique. Environment and behavior, 19, 539-567.

Goodey, B. (1993). Two Gentleman in Verona: The Qualities of Urban Design, Streetwise Journal, 4, 3-5.

Greene, S. (1992).City Shape. JAP, 58, 177-189.

Hakao, K. (2006).Research on Residential Lifestyles in Japanese Cities from the Viewpoint of Residential Preference, Residential Choice and Residential Satisfaction. Landscape Urban Plan,78(3), 165-178.

Hamam, S., & Shalaby, A. (2013). Principles of urban quality of life for a neighborhood, HBRC Journal, 9, 86-92.

Jones, A, & Rise Borough, M (2002). Comparing quality of life research, international lessons, Center for Urban and regional Studies, Birmingham, University of Birmingham.

Lang, J.(1987). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. NewYourk:Van Nostrand Reinhold.

Lotfi, S., & Koohsari, MJ. (2015). Analyzing accessibility dimension of urban quality of life: Where urban designers face duality between subjective and objective reading of place. Social Indicators Research: An International and Interdisciplinary Journal for Quality-of-Life Measurement, Springer, 94(3), 417-435.

McCrea, T.Shyy, T.K., & Stimson, R (2006). what is the strength of the link between objective and subjective indicators of urban quality of life?, Applied Research, 72(1),79-96.

Marans, R.W. (2003). Understanding environmental quality through quality of life studies: The 2001 DAS and its use of subjective and objective indicators. landscape and planning, 65(1), 73-83.

Mitchell,G.,(2000). Indicators as tools to guide progress on the sustainable development pathway,In: Lawrence, R.j.(ED.),Sustaining Human

Oktay, D., & Saeidi, S. (2012). Diversity for Better Quality of Community Lif: Evaluations in Famagusta Neighborhoods, Procedia. Social and Behavioral Sciences, 35, 495-504.

Porteous, J.D., (1971). Design with people: the quality of the urban environment. Envirn.Behav.3, 155-177.

Profect, M., & Power, G. (1997). Planning  for Urban Quality,London: Routledge Publication.

Punter J.V., & M.Carmona. (1997). The Design Dimension of Planning: Theory, Content and Best Practice for Design Policies,Londen: E & FN Spon.

Sirgy, J. (2001). Handbook of Quality of Life Research. Polytechnic Institute and state university, Virginia.

South Worth, M. (1989). Theory and Practice of Contemporary Urban Design. Town Planning Review, 6(4), 369-402.

Steiger, James H. ( 2017). Exploratory Factor Analysis with R, accessible, from: http:// www. statpower. Net /Content/312/R%20Stuff/Exploratory%20Factor%20Analysis%20with%20R.pdf.

Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & de Hollander, A. (2013). Urban environmental quality and human well-being  Towards a concetul framework and demarcation of concepts;a literature study. Journal of  Landscape and Urban Planning, 65, 5-18.

Vanpoll, R. (1997). The perceived quality of the urban residential environment; A multi attribute evaluation, PHD thesis ,university of Groningen, the Netherland.