نقش مؤلفه های اقتصاد سیاسی در سازمانیابی فضایی کلانشهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 2، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 573-585   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین مهرثابت¹؛ اسماعیل علی اکبری^{* 2}؛ طوبی امیرعضدی³؛ احمد پوراحمد⁴؛ حمیدرضا جودکی⁵

¹دانشجوی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

²استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا ، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر ، ایران

⁴استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

⁵استادیارگروه جغرافیاوبرنامه‌ریزی شهری،واحداسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،اسلامشهر،ایران

چکیده

شهرها محل پیوند و سازمانیابی فضایی نیروها و فرآیندهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در بستر محیط جغرافیایی هستند و شکل‌دهنده روابط و جریان‌های مختلف و متنوع انسان و محیط بر نظام سیاسی حاکم می‌ باشند. اقتصاد سیاسی و مولفه‌های متاثر از آن یکی از این شاخص‌های تاثیرگذار بر روی تحولات و دگرگونی‌های فضاهای شهری هستند. هدف این تحقیق شناسایی مؤلفه ‌های مؤثر اقتصاد سیاسی بر سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت است.روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است و در آن، از تکنیک چند معیاره (دیماتل) برای شناسایی مولفه‌های اثرگذار و اثرپذیر استفاده شده است. یافته‌ها دلالت بر این دارند که در بین بخش‌های اقتصادی ، کالبدی و سیاسی ـ مدیریتی اقتصادسیاسی، به ترتیب مؤلفه رانت زمین جهت ایجاد مراکز تجاری ( اقتصادی)؛ تغییر در نظام توزیع کاربری‌ها ( کالبدی) و شاخص عدم مقابله با رانت زمین در سیستم مدیریت شهری (سیاسی ـ مدیریتی) اثرگذارترین مولفه‌ها در سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت هستند.

کلیدواژه‌ها

اقتصاد سیاسی؛ اقتصاد رانتی؛ سازمان‌یابی فضایی؛ تکنیک Dematel؛ رشت

مراجع

آمارنامه شهرداری رشت. (1395). معاونت برنامه‌ریزی و توسعه‌ سرمایه‌ انسانی مدیریت نوسازی و تحول اداری. گروه آمار و تحلیل اطلاعات.

احمدی پور، زهرا و لشگری، احسان. (1391). برهمکنش فرایندهاى تاریخى و اقتصاد سیاسى شهر (مطالعه موردى: نظام شهرى ایران پس از انقلاب مشروطه). فصلنامه سپهر، 21(81)، 21- 15.

اطهاری، کمال. ( 1389). اقتصاد شهری و اقتصاد شهری در ایران. مجله اقتصاد شهر، 7، بخش ویژه، 65-56.

افراخته، حسن وحجی­پور، محمد. (1394). اقتصاد سیاسی فضا و تعادل منطقه­ای ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4(4)، 110-87.

امانپور، سعید و داداشپور، هاشم. (1395). سوداگری شهری و واگرایی فضایی تحلیل تحولات فضایی کلانشهر تهران مبتنی بر اقتصاد نفت.  فصلنامه ژئوپلیتیک، 1(41)، 135-104.

بابایی، حمیدرضا؛ آفاق‌پور، آتوسا و فرجی، امین. (1395). تحلیل سازمان‌یابی فضایی و تحولات نظام شهرهای ایرانی - اسلامی ( مطالعه موردی: استان قزوین). فصلنامه مطالعات شهرایرانی اسلامی، 7(24)،63-43.

برهانی، کاظم؛ رفیعیان، مجتبی و مشکینی، ابوالفضل. (1396 سعید و سجادیان، مهیار. (1395). مداقه ای آسیب شناسانه بر سازمان‌یابی فضایی و مدیریت کلانشهر تهران منطبق بر رهیافت ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه در کشور. فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 8(30)، 125-87. 

امیری، مهین‌دوخت؛ مطلق، محمدتقی؛ مهدی‌زاده، جواد ؛ صراف‌زاده، هایده؛ جهانشاهی، محمدحسین و پیرزاده‌نهوچی، محمدحسین .(1392). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری( تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). تهران: انتشارات آرمانشهر.

ایمانی شاملو، جواد؛ رفیعیان، مجتبی). تغییرات کاربری زمین شهری و اقتصاد سیاسی ضا: ارائه مدل مفهومی ـ تلفیقی. مجله جامعه شناسی ایران، 18(3)،109-86.

بریاسولیس، هلن. (1389).  الگوهای تحلیلی تغییر کابری زمین، رویکردهای نظری و مدلسازی. ترجمه: رفیعیان، مجتبی؛ محمودی، مهران. تهران: آذرخش.

پاپلی یزدی، محمدحسین و رجبی سناجردی، حسین. (1396). نظریه‌های شهر و پیرامون. چاپ دهم، تهران: سمت.

پورشیخیان، علیرضا. (1389). پیدایش منطقه کلان شهری و بازتاب فضایی­آن، مطالعه موردی شهررشت. جغرافیایی سرزمین، 7(27)، 51- 33.

پیران، پرویز. (1369). دیدگاه­های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. شماره 40.

پیران، پرویز. (1370). دیدگاه­های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی: تحولات واحد پول ایران و نرخ برابری. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 52-51.

حاتمی­نژاد، حسین و عبدی، ناصح. (1389). اقتصاد سیاسی وفضای شهری. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 238، 205- 196.

حمزه‌پور، مهدی و نبوی فرد، سید مجتبی. (1398). دیمتل (آزمایشگاه ارزیابی و  آزمون تصمیم‌گیری). انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی تهران.

خندان، مینا؛ جهانشاهلو، لعلا، و ذبیحی، حسین. (1398). واکاوی عوامل مؤثربر افزایش رانت زمین شهری در منطقه یک کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا  برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(2)، 255- 239.

سرور، رحیم و مسگریان، هومن. (1395). بررسی نقش مولفه­های تاثیر گذار اقتصاد سیاسی بر سازمانیابی فضایی شهری با تاکید برتهران، چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری (1-16)، دانشگاه شهید بهشتی، 27-29 تهران، ایران.

سعیدی‌فرد، فرانک؛ رضویان، محمد‌تقی و قورچی، مرتضی. (1397). تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها (نمونه موردی: منطقه 1 شهر تهران). پژوهش‌های دانش زمین، 9(34)، 144- 109.

شکویی، حسین. (1381). اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا. جلد اول. تهران: انتشارات گیتاشناسی.

طرح جامع شهر رشت. (1386). شناخت وضع موجود شناسایی کاربری زمین و فضا. جلد پنجم. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان.

ضابط محبوب، حمیدرضا؛ امین زاده، بهرام و برنافر، مهدی .(1392). توزیع تراکم جمعیت در شهر رشت با استفاده از روشAHP . فصلنامه آمایش محیط. 8(28)، 22- 1.

علوى تبار، علیرضا. (1374). اقتصاد سیاسى تورم و تثبیت اقتصادى. راهبرد. 6، 196- 179.

کارگر، احمد و سرور، رحیم. (1395).  شهر حاشیه امنیت. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

ماجدی، حمید. (1389). ارزیابی سیاست‌های زمین شهری و مسکن در کشور. مجله اقتصاد شهر، 4، 98- 88.

محمدپــور، علــى، و باباجــان میرزاپــور. (1394). تجزیــه و تحلیــل معیارهــاى پرتفــوى بــا اســتفاده از تکنیــک دیمتــل فــازى. مجلــه مهندســی مالــی و مدیریــت اوراق بهــادار. 131-119.

مهدوی‌وفا، حبیب‌اله؛ رضویان، محمد تقی و مؤمنی، مصطفی. (1388). نقش اقتصاد سیاسی در ساختار فضایی تهران و پیرامون. مجله محیط شناسی، 35(51)، 14-1.

میرغفوری، حبیب­الله؛ اسفندیاری، سعید و صادقی آرانی،زهرا. (1391). بررسی روابط علت و معلولی بین معیارهای کیفیت خدمات در کتابخانه‌ها با رویکرد ترکیبی لایب کوآل- دیماتل فازی. کتابداری واطلاع‌ رسانی .1(55). 112- 89.

هاروی، دیوید. (1387). شهری شدن سرمایه. مترجم: عارف اقوامی مقدم، تهران: انتشارات اختران کتاب.

هاروی، دیوید. (1394). معمای سرمایه و بحران‌های سرمایه‌داری. ترجمه: مجید امینی. چاپ دوم. تهران: نشر کلاغ.

هاروی، دیوید. (1394). عدالت اجتماعی و شهر. مترجم: محمدرضا حائری. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.

لوفور، هانری. (1391). تولید فضا. ترجمه: محمود عبدالله‌زاده. تهران: انشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.

Johansen, P.G. (2008). A political Economy of Space: Social organization and the Production of an Iron Age Settlement Landscape in Northern Karnataka, Social Science dissertation, University of Chicago.

Matthew, E. (1992). Urban and Regional Economics- Marxist Perspectives. Translator: Fariborz Rais Dana, Ghtreh Publication.

Wiedmann, F., & Salama, A., & Thierstein, A. (2012). Urban Evolution of the City of Doha: An Investigation into the Impact of Economic D Transformations on Urban Structures. Metu Journal of the Faculty of Architecture, (29).