بررسی ریشه‌شناسی چند واژه در گویش بابُلی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 36، مرداد 1401، صفحه 99-121   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2022.1940188.1471

نویسندگان

مژگان فنایی¹؛ فرّخ حاجیانی^{* 2}؛ محسن محمودی¹

¹دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²دانشیار بخش زبان‌های خارجی و زبان‌شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

زبان و گویش‌های مازندرانی از گروه زبان‌های شمال غربی ایران هستند و در گروه زبان‌های کرانۀ دریای مازندران قرار می‌گیرند. گویش‌های این استان را می‌توان به دو دستۀ شرقی و غربی تقسیم کرد که هرچه از شرق به سوی غرب استان پیش برویم، به دلیل تأثیرگذاری زبان گیلکی، تفاوت‌های آوایی و واژگانی و دستوری بیشتر می‌شود. گویش بابُلی از گویش‌های شرقی استان مازندران است که با دیگر گویش‌های منطقه، شباهت‌ها و تفاوت‌های آوایی و ساختاری دارد. گردآوری این واژگان و دریافت معانی و مفاهیم آن‌ها، افزون بر نگهداری و پیشگیری از نابودی آن‌ها، می‌تواند به بازشناسی واژگان باستانی، آگاهی از دگرگونی‌های آوایی – واجی و گردآوری داده‌های لازم برای تدوین فرهنگ ریشه‌شناختی گویش‌های ایرانی یاری ‌رساند. در این پژوهش از دو روش تحقیق میدانی و توصیفی – تحلیلی و نیز شمّ زبانی یکی از نگارندگان، بهره گرفته شده است. بررسی ریشه‌شناختی و تجزیه و تحلیل آوایی این واژگان، نشان‌دهندۀ این است که بسیاری از آن‌ها در گویش بابُلی گاه بدون دگرگونی و یا با دگرگونی اندکی از زبان‌های فارسی میانه تا امروز باقی مانده‌اند و حتی برخی از آن‌ها شباهت زیادی به واژه‌های زبان‌های کهن‌تر مانند اوستایی و سانسکریت  دارند.

کلیدواژه‌ها

ریشه‌شناسی؛ زبان‌های ایرانی میانه؛ زبان‌های باستانی ایرانی؛ زبان‌شناسی تاریخی؛ گویش بابلی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگلیسی.pdf

مراجع

• آرلاتو، آنتونی.(1373). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمۀ یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
• ابوالقاسمی، محسن. (1374). ریشه‌شناسی (اتیمولوژی)، تهران: ققنوس.
• اکبرپور، جعفر. (1394). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان مازندران)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• امانی، عفت. (1399). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان گیلان 1)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• بلومفیلد، لئونارد. (1379). زبان، ترجمه علی‌محمد حق‌شناس، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• حسن‌دوست، محمد.(1390) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• سرتیپ‌پور، جهانگیر. (1372). ریشه‌یابی واژه‌های گیلکی و وجه تسمیۀ شهرها و روستاهای گیلان، رشت: گیلکان.
• طاهری، اسفندیار. (1391). «ریشه‌شناسی واژه‌هایی از گویش بختیاری»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (ویژه‌نامه نامه فرهنگستان)، 1(1)، 137-111.
• فتحی بروجنی، شهلا. (1392). گویش میمه‌ای، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
• فره‌وشی، بهرام. (1381). فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• کولاییان، درویش علی. (1387). مازندرانی و سنسکریت کلاسیک، تهران: چشمه.
• کیا، صادق. (1327). واژه‌نامۀ طبری، تهران: دانشگاه تهران.
• لکوک، پیِر دو. (1383). «گویش‌های حاشیه دریای خزر و گویش‌های شمال غرب ایران»، راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد 2. ویراستار: رودیگر اشمیت، ترجمه حسن رضایی‌باغ‌بیدی و همکاران، تهران: ققنوس، صص 489-516.
• محمدی، میثم و اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. (1397). بررسی ریشه‌شناختی چند واژه تبری، شکوه باستانی ایران، برگزیده مقالات نخستین همایش دوسالانه فرهنگ و زبان‌های باستانی، تهران: سازمان اسناد کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، صص 139-153.
• مرعشی، احمد (1356). فرهنگ لغات و اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های گیلکی، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
• مرکز آمار ایران. سالنامه آماری استان مازندران، (1398). سامانۀ سالنامه آماری.
• مکنزی، دیوید نیل. (1390). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
• مهدی‌پور عمرانی، روح‌الله. (1382). «بررسی چند واژه پهلوی باستان در زبان مازندرانی»، مجلۀ دانش و مردم، 4(8-9)، 514-511.
• نصری اشرفی، جهانگیر. (1336). فرهنگ واژگان تبری، تهران: احیاء کتاب.
• وندادی، حسین. (1398). فرهنگ واژگان مازندرانی ونداد، ساری: هاوژین.
• هورن، پل و هوبشمان، هنریش. (1394). فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، ترجمۀ جلال خالقی مطلق، اصفهان: مهرافروز.

- Abæv, V.I. (1958-1995). Istoriko-etimologicheski solvar, Osetinskogo Yazyka, I-V Moskva-Lenningrad.

- Bailey, H. W. (1967). Dictionary of Khotan Saka. Great Britain: Cambridge University Press.

- Bartholomae, Christian. (1904). Altiranisches Wörterbuch. Strassburg: Verlag Von Karl J. Trübner.

- Boyce, Mary. (1977). A Word-List of Manichaean Middle Persian and Parthian. Acta Iranica 9a. Leiden: E. J. Brill.

- Cheung, Johny. (2007). Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Lieden. Boston: Brill.

- Durkin-Meisterernst, Desmond. (2004). Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. Belguim, Turnhout: Brepols.

- Gershevitch, Ilya. (1961). A Grammar of Manichean Sogdian. Oxford: Basil Blackwell.

- Gharib, BadrolZaman. (1995). Sogdian Dictionary (Sogdian- Persian- English). Tehran: Farhangan.

- Henning, Walter Bruno. (1939). “Sogdian Loan-Words in New Persian”. University of London: Bulletin of the School of Oriental Studies, Vol. 10, No. 1. 93-106.

- Horn, Paul. (1893). Grundriss der Neupersischen Etymologie. Strassburg: Verlag Von Karl J. Trübner.

- -------------- (1893). Neupersisches. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der Indogermanischen Sprachen, 32. Bd., 3:4. 572-589.

- Hübschmann, Heinrich. (1895). Persische Studien. Strasburg: Verlag Von Karl J. Trübner.

- Kellens, Jean. (1995). Liste du Vebre Avestique. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.

- Kent. Ronald G. (1950), Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. New Haven: American Oriental Society.

- Kipfer, Barbara Ann. (1984). Work Book of Lexicography. Exeter:  A. Wheaton & co. ltd.

- Lubotsky, Alexander. (2020). What language was spoken by the people of the Bactria-Margiana Archaeological Complex? In At the Shores of the Sky. Leiden: Brill, pp. 5-11.

- Martirosyan, Hrach K. (2008). Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden: Brill.

-Mayrhofer, Manfred. (2001). Etymologists Wörterbuch des Altindoarischen, B. I, II, III. Heidelberg: Universitätsverlag C. Winter.

40- Monier-Williams, Monier. (1960). A Sanskrit-English Dictionary. London, Amen House: Oxford University Press.

- Morgenstierne, Georg. (2003). A New Etymological Vocabulary of Pashto Wiesbaden.

- Nyberg, Henrik Samuel. (2003). A Manual of Pahlavi, Vol. 2, Tehran: Asatir.

- Pokorny, Julius. (1959). Indogermanisches Etymologischesv Wörterbuch. 3 Vols. Bern-Stuttgart: Francke.

- Reichelt, Hans. (1911). Avesta Reader: Text, Notes, Glossary and Index. Strassburg: Verlag Von Karl J. Trübner.

-Uhlenbeck, C. C. (1898-1899). Kurzgefasstes Etymologisches Wörterbuch der Altindischen Sprache. Amesterdam: Johannes Müller.

• رمضان یدالله پور؛ سال تولد: ۱۳۰۹؛ میزان سواد: سواد قرآنی؛ شغل: کشاورز؛ محل تولد: روستای رمنت؛ محل زندگی: روستای رمنت
• سیده ربابه گلریز؛ سال تولد: ۱۳۱۹؛ میزان سواد: بی‌سواد؛ شغل: خانه‌دار؛ محل تولد: روستای هریکنده؛ محل زندگی: روستای رمنت
• سیده مشتری هاشمی؛ سال تولد: ۱۳۱۲؛ میزان سواد: بی‌سواد؛ شغل: خانه‌دار؛ محل تولد: روستای هریکنده؛ محل زندگی: روستای هریکنده
• مهدی یدالله پور؛ سال تولد: ۱۳۰۳؛ میزان سواد: بی‌سواد؛ شغل: کشاورز؛ محل تولد: روستای رمنت؛ محل زندگی: روستای رمنت