ارزیابی نقش مولفه های انسجام ساختار بافت مرکزی شهر باتکیه بر ماهیت اتصال‌بخش در فضای‌مفصلی، مورد مطالعاتی: بافت بلافصلی حرم امام رضا(ع) - کلانشهر مشهد

برنامه ریزی و توسعه محیط شهری

مقاله 5، دوره 2، شماره 7، آبان 1401، صفحه 63-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/juepd.2022.1961640.1081

نویسندگان

تکتم حنایی¹؛ فهیمه جامعی^{* 2}؛ سیدجلال‌الدین حسینی واعظ³

¹دانشیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

²دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، گروه مدیریت، دانشکده مدیریت حسابداری و علوم انسانی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

سرعت رشد و توسعه شهرها در دنیای مدرن و پست‌مدرن امروزی باعث آشفتگی در سازمان فضایی، کاهش ارزش مکان‌ها، بی‌توجهی به مقیاس انسانی، بر هم خوردن سلسله‌مراتب میان فضاها و مشکلات هویتی در بافت مرکزی شهرها شده است، این در حالی است که بافت شهری گستره‌ای هم پیوند از ریخت‌شناسی‌ متفاوت طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر در اتصال با شهر شکل‌گرفته است، بنابراین انسجام و پیوستگی شهر نشانگر نحوه‌ی شکل‌گیری و مکان‌یابی عناصر و بخش‌های مهم شهر و رابطه‌ی آن‌ها با یکدیگر تلقی می‌شود که میتوان ساخت هر شهر را از یک سو نمایانگر هماهنگی فضای کالبدی شهر با شرایط و عوامل مزبور و از سوی دیگر پیوند و پیوستگی میان این عوامل در نظر گرفت که با این نگاه فضاهای لنگرگاهی و بافت مفصلی پیرامون عناصر مهم شهری که خود خاصیت اتصال‌دهندگی و هسته‌ای در شهر ایفا می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای می‌یابند. بنابراین این نوشتار به دنبال شناسایی مؤلفه‌های انسجام بافت مرکزی با رویکرد اتصال‌بخشی در بافت مفصلی پیرامون حرم امام رضا(ع) است. این پژوهش ازنظر ماهیت کمی، ازنظر روش انجام کار پیمایشی و باهدف کاربردی است که با حجم نمونه 374 نفری با استفاده از فرمول کوکران از ساکنان بافت مرکزی برآورد گردیده‌ و به جهت تحلیل یافته ها از تحلیل عاملی و تحلیل همبستگی پیرسون استفاده شده‌است. در نهایت نتایج این نوشتار نشان می‌دهد که میان میزان انسجام بافت حوزه مرکزی شهر مشهد و ارزش‌های تعامل زمینه‌ای، کالبدی و فضایی با عنصر شاخص مرکزی یعنی حرم امام رضا (ع) دارای رابطه معنادار و مستقیمی است. به ‌این‌ترتیب تغییر در ارزش‌ شاخص‌های سه‌گانه تعاملی مطرح‌شده می‌تواند برافزایش یا کاهش انسجام بافت حوزه مرکزی شهر مشهد تأثیر مثبت و یا سوء گذاشته و باعث ساختاربخشی و گسست انسجام و یکپارچگی آن شود.

کلیدواژه‌ها

انسجام و پیوستگی؛ بافت مرکزی؛ بافت مفصلی؛ اتصال؛ شهر مشهد

مراجع

1. Alexander,C. (2002), The nature of order: the phenomenon of life. California: The center for urban structure.
2. Ana Júlia , P., Antoni , R., Pedro , B., & da Silva Fernando, N.(2010), Planning public spaces networks towards urban cohesion. Planning Public Spaces Networks Towards Urban Cohesion 46th ISOCARP Congress . Tokyo: Japan Association of Simulation & Gaming hosts.
3. Ardalan, N., Bakhtiar, L. (2011), The Sufi Tradition in Persian Architeture, Translate by Jalili, V., Tehran: Elmememar Press, pp.33(In Persian).
4. Bacon, E. (1976), Design of Cities (Rev. ed.). New York: Penguin Books, p.21.
5. Bahrainy, Seyyed Hossein., Foroughifar, Mohammaf (2017). "Cohering Shiraz Central Area: Urban Design Guidlines Toward a more coherent Urban Form based on complexity Theory. Hoviat Shahr,Vol. 10,No. 28 , 5-18(In Persian).
6. Bertaud, A. (2001),The Spatial Structure Of Cities. New York.
7. Bertaud, A. (2014), THE FORMATION OF URBAN SPATIAL STRUCTURES: Markets vs. Design. Bertaud, Order Without Design. New York: Marron Institue of Urban Management.
8. Bucys, J;. (2012),Understanding Coherence Between Functional and compositional structures of the city: a case study of local centres in vilnius. Eighth International Space Syntax Syposium, 1-8.
9. Caliskan, O., & Mashhoodi, B. (2017), Urban coherence: a morphological definition. Urban Morphology, 21(2), 41-123.
10. Cardoso, D., & Wheeler, E., (2017), Ecosystems as infrastructure. Perspectives in Ecology and Coservation journal, 3(15), 32-45.
11. Carmona, M., & al. (2003), Public Places-urban Spaces : The dimension of urban design. New York: Architectural Press.
12. Cheng, J., Jan, T., Mingjunpeng, N., & Peter, H.,(2006), Urban Land administration and Planning in china: Opportunities of spatial data models. Land Policy, 1(23), 4-23.
13. Conzen, M., (2004), Thinking about urban form: papers on urban morpholgy (1932-1998), Oxford , New York: Peter Lang.
14. Crompton, A., & Brown, F.(2007), The double structure of venice. 6th international symposium on space syntax.

1. Emami, (s)M. Zebardast, S.(2013), The Evaluation of Urban Development Plans Based on Interconnectedness and Connectivity Principle using AHP Model Case Study: Imam Ali Square Revitalization Plan in Isfahan, Urban Studies 3(11), 3-14 (In Persian).

16. Fingleton, B.(2009), Spatial Autoregression. Geographical Analysis, 5(41), 385-391

1. Habibi, M.(2010), De La Cite A La Ville"Analyse Historque de la Conception urbaine et son aspect physique, University Of Tehran Publictaion, Tehran ( In Persian).

18. Hillier, B.(1996), Space is the machine: a configurational theory of architectural. Combridge: Combridge University Press.
19. Hillier, B.(2005), The Art of place and the science of space, World Architecture at Beijin, Special Issue on space syntax pp 24-34 in Chinese, 96-102 in English
20. Hillier, B., & Hanson, J.(1984), The social logic of space. Cambridge: Cambridge University Press.

1. Jameie, Fahime., Mohseni, Naser(2017). “Urban design guideline for cohesion of spatial-physical organization in the periphery of the shrine of Imam Reza to transition from urban life to the entrance to the sacred space”, Thesis for Master's Degree (MA), Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Mashhad Branch(In Persian).

22. Kropf, K.(2014), Ambiguity in the definition of built form. Urban Morphology, 1(18), 41-57.
23. Ling, T.-Y.(2020), Investigating the malleable socioeconomic resilience pathway to urban cohesion: a case of Taipei metropolitan area. pathway to urban cohesion: a case of Taipei metropolitan.
24. Madanipour, A., Cars, G., & Allen, J.(1988), Social Exclusion in European Cities. Lndon: Jessica Kindsley Publisers.
25. Medeiros, E., & van der Zwet, A.(2020), Sustainable and Integrated Urban Planning and Governance in Metropolitan and Medium-Sized Cities. Sustainability, 1(12), 59-76.
26. Mehaffy, M., Porta, S., Salingarous, N., & Rofe, Y.(2009), Optimizing urban structure: toward an integrated new urbanist model - urban nuclei and the geometry of streets: the 'emergent neighborhoods' model. 17th Congress for the New Urbanism , 10-14.
27. Mirkatoli, Jafar., Ghadami, Mostafa., Mahdian Behnamiri, Masoumeh., Mohammadi, sahar S(2011).” Study And Survey Of Trend And Physical- Space Expansion Of Babolsar City With Using Shannon’S Entropy And Holdern Models”, JOURNAL OF THE STUDIES OF HUMAN SETTLEMENTS PLANNING (JOURNAL OF GEOGRAPHICAL LANDSCAPE). (6)16), 26-29(In Persian).

1. Mokhtarzade, Safoora., Ghalenoee, Mahmoud., Kheyroddin, Reza(2018).” Exploring the Conceptual Model for Evaluating the Coherence of Urban Physical Form and Structure and Explaining Its Principles”, BAGH-E NAZAR. (15)66, 65-80(In Persian).

29. Rodrigue, J., Claude Comtomis, P., Slack, B., & , (2009). The Geography Of Transport System. Routledge.
30. Rossi-Hansberg, E., & J.Wright, M.(2007), Urban Structure and Growth. Review of Economic Studies, 3(74), 597-624.

36. Roshani, Parisa., Habibi, Kiomarth., Zarabadi, Saeade., Sadat, Zahra (2017). “Designing A Conceptual Model For Integration Of Urban Space Network In District 6 Of Tehran”, BAGHE-E NAZAR Journal. (14)48, 33-44(In Persian).
37. Saboonchi, Parichehr., Abarghouei Fard, Hamideh., Motedayen, Heshmatollah(2021).” Explaining the Contribution of Power to the Context of Communities in the Middle Ages and its Effect on the Functional Evolution of Gardens in the 6th-15 th Centuries”, BAGH-E NAZAR. (18)99, 43-52(In Persian).
38. Saed Moucheshy, R. Ziari, Keramatolah, HatamiNejad , H . Farhoudi,R. (2017). Analysis of Spatial-Phisycal Location Of The Knowledge Base Functions In Contrast to Traditional Functions in the city of Tehran, Human Geography Research Quarterly, spring 2017 , Volume 49 , Number 1, 1-18(In Persian).
39. Shieh, Esmail., Habibi, Kiomars., Saidi, Mahdi(2016).” Design Led Planning As A New Approach To Urbanism”, BAGH-E NAZAR. (12)35, 3-14(In Persian).
40. Tavassoli, M (2016). Principles and Techniques of Urban Design In Iran. Urban Planning and architecture research center of Iran, Tehran (In Persian).
41. Zekovic, S. Vujosevic, M. Maricic, T.(2015), Spatial regularization, planning instruments and urban land market in A post-socialist society : The Case of Belgrade. Habitat International, 4(48), pp: 65-78.
42. Zyyari, Keramatollah., Ghasemi, Saiedeh., Mahid, Ali., Mahdian Behnamini, Masoumeh(2017). “Analyzing. The Physical - Structural Condition Of Mahabad City From City Development Strategies (Cds) View”, HUMAN GEOGRAPHY RESEARCH QUARTERLY. 3(49), 485-504(In Persian).