دیدگاه محمّد باقرمیرزا خسروی به زنان در رمان "شمس و طغرا"

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 14، شماره 52، آبان 1401، صفحه 1-17   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1919611.1442

نویسنده

افسانه آهنگری^*

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران.

چکیده

انقلاب مشروطه در ایران سرآغاز تحوّلات فرهنگی- اجتماعی گسترده‌ای بود. پیدایش نگاهی نو به "زن" به‌عنوان انسان و توجه به وجوه مختلف زندگی ایشان در آثار شاعران و نویسندگان از پیامدهای این تحوّلات بوده است. "محمّدباقر میرزا خسروی" نویسنده نخستین رمان تاریخی کشور که از مشروطه‌خواهان منطقۀ غرب نیز بود، در کتاب خود به نام "شمس و طغرا" به نقش‌آفرینی زنان پرداخت. او در رمانش ضمن بیان برخی از باورهای مردم عهد قاجار در مورد زنان، ایشان را به سه گروه اشراف، کنیزکان و زنان عامی و بیابان‌نشین تقسیم کرد و به بیان ویژگی‌های هر طبقه از این زنان پرداخت. از آنجا که محمّدباقر میرزا تحت تأثیر حوادث سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه بوده، محتمل است که نگاه وی به زنان و حقوق انسانی آن‌ها، نگاهی متفاوت و متمایز از افراد عادی جامعه آن روزگار بوده است. یافته‌های این پژوهش توصیفی- تحلیلی حکایت از آن دارد که خسروی ارداتی خاص به طبقه اشراف داشته و تنها زنان این طبقه را شایسته تعلیم و تربیت و مصاحبت دانسته است. نکته درخور توجه اینکه تحولات مختلف فرهنگی و اجتماعی پس از مشروطه‌خواهی و معاشرت با روشنفکران کوچکترین تأثیری در اندیشۀ خسروی و تغییر نگرش او نسبت به زنان نداشته است.

کلیدواژه‌ها

زن؛ محمدباقرمیرزا؛ خسروی؛ رمان؛ شمس و طغرا

مراجع

فهرست منابع

الف) کتاب‌ها

آرین‌پور، یحیی. (1382). از نیما تا روزگار ما، چ4، تهران: زوّار

آژند، یعقوب. (1363). ادبیات نوین ایران، چ 1، تهران: امیرکبیر.

باقری، نرگس. (1387). زنان در داستان، چ ا، تهران: مروارید.

براهنی، رضا. (1363). تاریخ مذکر، چ ا، تهران: نشر اوّل.

خسروی، محمّدباقرمیرزا. (1385). شمس و طغرا، چ1، تهران: هرمس.

دشتی، سیدمحمّد. (1377). «بررسی نخستین رمانهای تاریخی فارسی»، کیهان فرهنگی، [آذر و دی1377]، (148): 44-47.

دوبووار، سیمون. (1382). جنس دوم، ترجمه قاسم صنعودی، چ 5، تهران: توس.

رحیمیان، هرمز. (1388). ادوار نثر فارسی، چ6، تهران: سمت.

رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی، چ1، تهران: سمت.

زرگری‌نژاد، غلامحسین.، و علیپور، نرگس. (1388). «نگاهی به وضعیت کنیزان، غلامان و خواجگان در عصر قاجار»، مجله علمی – پژوهشی پژوهشهای تاریخی، 1(2): 1-18.

شمیسا، سیروس. (1399). نقد ادبی، چ ا، تهران : نشر میترا.

غلام، محمّد. (1381)، رمان تاریخی، چ1، تهران: چشمه.

فورستر، ادوارد مورگان. (1369). جنبه­های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، چ 4، تهران: نگاه.

کسروی، سید احمد. (1369). تاریخ مشروطه ایران، چ 26، تهران: امیر کبیر.

کوندار، میلان. (1994). هنر رمان، چ3، تهران: گفتار.

میرعابدینی، حسن. (1377). صد سال داستان‌نویسی ایران، چ1، تهران: چشمه.

ولی‌نیا، بهارک.، و محمّدی، ابراهیم. (1392). «نوع‌شناسی تطبیقی رمان تاریخی فارسی و عربی (از سر والتر اسکات انگلیسی و جرجی زیدان تا محمّدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی)» ، کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، سال سوّم، (11): 135-160.

یوسفی، غلامحسین. (1357-1358). دیداری با اهل قلم، چ1، ناشر: دانشگاه مشهد.

یونسی، ابراهیم. (1384). هنر داستان‌نویسی، چ 8، تهران: نگاه.