بررسی میزان انتقال مجدد ماده خشک مواد فتوسنتزی و سهم آن ها در عملکرد ارقام و لاین های مختلف گندم نان در اردبیل

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

دوره 13، شماره 45، مرداد 1400، صفحه 40-57   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رقیه ذبیحی محمودآباد^{* 1}؛ احمد توبه²؛ معرفت قاسمی³؛ شهزاد جماعتی ثمرین⁴

¹کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران .

²استاد گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

³استادیار بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اردبیل، ایران.

⁴دانشجوی دکتری آگروتکنولوژی، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.

چکیده

به منظور بررسی میزان انتقال مجدد ماده خشک مواد فتوسنتزی و سهم آن‌ها در عملکرد ارقام و لاین‌های مختلف گندم نان در اردبیل، آزمایشی در قالب طرح بلوک-های کامل تصادفی در سه تکرار با ده رقم (شامل: Uroom، Zare، MV-Magdalena، Soissons، MV-Toborzo، Mihan، Pishgam، FD-11111 و FD-12073) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل در سال زراعی 95-1394 به اجرا آمد. نتایج تجزیه واریانس، نشان دهنده وجود اختلاف معنی‌دار بین ارقام و لاین‌های مورد مطالعه، برای صفات مختلف بود. لاین FD-11111 دارای بیشترین تعداد دانه در سنبله، بیشترین عملکرد دانه در مترمربع و سهم در پر شدن و رشد دانه (9/7417 گرم در مترمربع) بود. رقم MV-bodri دارای بیشترین عملکرد بیولوژیک در مترمربع، درصد سهم فرآیند انتقال مجدد ماده خشک اندام‌های هوایی (723/19 درصد) در عملکرد دانه و میزان انتقال ماده خشک از کل اندام های هوایی به دانه بود. رقم MV-Magdalena نیز دارای کمترین عملکرد بیولوژیک و بیشترین شاخص برداشت، بیشترین درصد (797/47 درصد) کارآیی انتقال مجدد مادة خشک اندام‌های هوایی و با 57/3 درصد دارای بیشترین کارآیی فتوسنتز جاری بود. بیشترین سهم فتوسنتز جاری در رقم زارع (923/89 گرم در مترمربع) که دارای کمترین سهم انتقال مجدد ماده خشک بود، به‌دست آمد. بنابراین به طور‌کلی می‌توان گفت که سهم فتوسنتز جاری در افزایش عملکرد دانه بسیار بیشتر بود و لاین FD-11111 در بین ارقام مورد مطالعه، بهترین لاین بود.

کلیدواژه‌ها

فتوسنتز جاری؛ عملکرد دانه؛ گندم؛ کارآیی انتقال مجدد ماده خشک؛ شاخص برداشت

مراجع

احمدی، ع.، ع. سی­وسه مرده و ع. زالی. 1383. مقایسه توان ذخیره سازی و انتقال مجدد مواد فتوسنتزی و سهم آنها در عملکرد در چهار رقم گندم در شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد35 شماره 4: 931-921.

بحرانی، ع و ز. طهماسبی سروستانی. 1385. اثر میزان و زمان مصرف نیتروژن بر عملکرد، اجزاء عملکرد و کارآیی انتقال مجدد ماده خشک و نیتروژن در دو رقم گندم زمستانه. مجله علوم کشاورزی. جلد 12 شماره 2: 1263-1271.

برزگری، م و ک. پوستینی. 1377. اثر تغییر نسبت منبع- مخزن بر روی برخی صفات فیزیولوژیک و زراعت ذرت دانه­ای. پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان.

آمارنامة کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، 1395. معاونت بر‌نامه­ریزی و اقتصادی، دفتر آمار و فناوری اطلاعات.

حکم علی­پور، س.، ر. سیدشریفی و م. قدیم زاده. 1386. بررسی اثر تراکم بوته و کود نیتروژن بر عملکرد دانه و انتقال مجدد ماده خشک در ذرت. مجله علوم خاک و آب. جلد 21 شماره 1: 1-7.

حکم علی­پور، س. 1385. بررسی اثرات تراکم بوته و سطوح کود نیتروژنه بر عملکرد، کارآیی مصرف نیتروژن و انتقال مجدد مواد فتوسنتزی در ذرت، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه.

راشد­محصل، م.ح.، م. حسینی، م. عبدی و ع. ملافیلابی. 1380. زراعت غلات (ترجمه)، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

رحیمیان، ع و ا. زند. 1377. تکامل، سازگاری و عملکرد گیاهان زراعی، (ترجمه). انتشارات نشر آزمون کشاورزی.

رونقی، ا. 1393. بررسی عملکرد و اجزاء عملکرد لاین­های پیشرفته گندم نان در شرایط خشکی بعد از پر شدن دانه در منطقه اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زراعت واحد علوم و تحقیقات اردبیل.

طهماسبی سروستانی، ز. 1377. مروری بر بحث انتقال مجدد ماده خشک و پروتئین در ارقام گندم و جو تحت شرایط تنش آب. پنجمین کنگرة زراعت و اصلاح نباتات ایران، کرج.

عبادی، ع.، ک. ساجد، و ا.  سنجری.1390. تأثیر قطع آبیاری بر انتقال مجدد ماده خشک و برخی صفات زراعی در جو بهاره. مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی. جلد 4 شماره 4: 37-19.

عظیم‌زاده، س.م.  1389، بررسی تحمل به خشکی 12 رقم گندم (Triticum aestivum L.) در منطقه شیروان،  فصل‌نامه دانش نوین کشاورزی پایدار. جلد 6 شماره 20: 66-57.

فروزانفر، م.، م.ر. بی‌همتا، س.ع. پیغمبری و ح. زینالی. 1390. ارزیابی ارقام گندم نان تحت شرایط نرمال و تنش خشکی از نظر صفات زراعی، نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار. جلد 21 شماره 3: 46-33.

لک، ش.، ع. مدحج، و ا. عنایت. 1388. ارزیابی تأثیر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد دانه، الگوی میزان توزیع مجرد مواد فتوسنتزی به دانه و شاخص سطح برگ پرچم در ژنوتیپهای گندم نان و دوروم در شرایط آب و هوایی اهواز، چکیده مقالات همایش ملی علوم آب، خاک، گیاه و مکانیزاسیون کشاورزی.

مبصّر، ص.، ل. زارع و ف. مهرآور. 1387. اهمیت و پراکنش Fusarium graminearum در بذر خودمصرفی گندم استحصالی از مناطق تولید مختلف استان گلستان. خلاصه مقالات اولین همایش ملی علوم و تکنولوژی بذر ایران، گرگان

مدحج، ع.، ا. امام، و ا. آینه­بند. 1390. اثر سطوح نیتروژن بر میزان محدودیت مبداء و الگوی توزیع مواد فتوسنتزی به دانه ی ژنوتیپ­های گندم در شرایط تنش گرمای پایان فصل، نشریه پژوهشهای زراعی ایران. جلد 9 شماره 3: 485-475.

ﻧﺎﺭﻭیـﻲ­ﺭﺍﺩ، م.ر.، م. ﻓﺮﺯﺍﻧﺠﻮ، ح.ر. ﻓﻨﺎﻳﻲ، ع. ﺍﺭﺟﻤﻨﺪﻱ­ﻧﮋﺍﺩ، ا. ﻗﺎﺳﻤﻲ و م.ر. ﭘﻞ ﺷـﻜﻦ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ. 1385. ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺗﻨﻮﻉ ﮊﻧﺘﻴﮑﻲ ﻭ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﻮﺭﻓﻮﻟﻮﮊﻳﮏ ﺗﻮﺩﻩﻫﺎﻱ ﺑﻮﻣﻲﮔﻨﺪﻡ ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ، پژوهش و سازندگی (ﺯﺭﺍﻋﺖ ﻭ ﺑﺎﻏﺒﺎنی). جلد 73: 50-57.

وصالی، م.ر. 1393. بررسی تنوع ژنتیکی عملکرد و اجزای عملکرد دانه در ژنوتیپ­های گندم در منطقه اردبیل، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، دانشکده کشاورزی، گروه زراعت و اصلاح نباتات.

Acrech, M. M., G. Briceno-Felix, J. A. Martin Sanchez and G. A. Salfer. 2008. Physiological bases of genetic gains in Mediterranean bread wheat yield in Spain. European Journal of Agronomy 28: 162-170.

Ahmadi, A., A. Si-O-Semardeh and A.A. Zali. 2004. A comparison between the capacity of photoassimilate storage and remobilization and their contribution to yield in four wheat cultivars under different moisture regimes. Iran. J. Agric. Sci. 35 (4): 921-931.

Aydin, N., Z. Mut, and H.Ozcan. 2010. Estimation of broad-sense heritability for grain yield and some agronomic and quality traits of bread wheat (Triticum aestivum L.), Journal Food Agricultural Environmental, 8: 419-421.

Bahrani, A. H., Z. Heidari Sharif Abad, GH. Tahmasebi Savestani, Moafpourian and A. Ayenehband. 2009. Wheat (Triticum aestivum L.) response to nitrogen and postanthesis water deficit. American-Eurasian J. Agri. Environ. Sci.Vol 6: No (2). 231- 239.

Blum, A. 1998. Improving wheat grain filling under stress by stem reserve mobilization. Euphytica 100: 77–83

Borras, L., G.A. Slafer and M.E. Otegui. 2004. Seed dry Weight response to source-sink manipulation in wheat, maize and soybean: a quantitative reappraisal. Field Crop Research. 86:131-146.

Bunting, A.H. and D.S.H. Drennan. 1966. in the Growth of Crasses, ed. J. D. Ivins and F. L. Milthorpe. London: Butterworth.

Cruz-Aguado, J. A., R. Rode´s, I. P. Pe´rez and and M. Dorado. 2000. Morphological characteristics and yield components associated with accumulation and loss of dry matter in internodes of wheat. Field Crops Res. 66:129–139.

Cruz-Aguado, J.A., R. Rodes, I.P. Peres, and M. Dorado. 2000. Morphological characteristic and yield components associated with accumulation and loss of dry mass in the internodes of wheat. Field Crops Res, 66: 129–139.

Del Blanco, I. A., S. Rajaram and W.E. Kronstad. 2001. Agronomic potential of synthetic hexaploid wheat-derived populations. Crop Sci. 41:670-676.

Ehdaie, B. and J.G. Wanies. 1996. Genetic variation for contribution of preanthesis assimilates to grain yield in spring wheat .J of Genetic and Breeding. 50, 47-56.

Ehdaie, B., G.A. Alloush, M. A. Madore and J. G. Waines 2006a. Genotypic variation for stem reserves and mobilization in wheat: I. Postanthesis changes in internode dry matter. Crop Sci, 46: 735–746.

Ehdaie, B., G.A. Alloush, M. A. Madore and J. G. Waines. 2006b. Genotypic variation for stem reserves and mobilization in wheat: II. Postanthesis changes in internode water–soluble carbohydrates. Crop Science. 46: 2093–2103.

Ezzat Ahmadi, M., Gh. Noormohammadi, M. Ghodsi and M. Kafi. 2012. Evaluation of drought tolerance and utilization of stem reserves promising genotypes of bread wheat under different water stress and photosynthetic. Iran. J. Field Crops Res. 9 (4): 758-769.

FAO. 2010. FAOSTST: statistics database, [online] [Subset production within Agriculture database.] Available at http://apps.fao.org. 

Gebbing. T., H. Schnyder and W. Kuhbauch. 1999. The utilization of pre-anthesis reserves in grain filling in wheat. Assessment by steady-state ¹³C₂/¹²C₂ labelling. Plant Cell Environ. 22: 851- 858.

Ghodsi, M., M. R. Jalal Kamali, M. R. Chaichi and D. Mazaheri. 2003. Dry matter accumulation and remobilization in bread wheat cultivars under water stress during pre- and post- anthesis stages in field conditions. Iran. J. Field Crops Res.1 (2): 205-216.

Golabadi, M., A. Arzani. 2003. Study of genetic diversity and factor analysis for agronomic characters in durum wheat. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources 7: 115-126.

Gonzalez, F.G., G.A. Slafer  and DJ. Miraleles. 2003. Grain and floret number in response to photoperiod during stem elongation in fully and slightly verbalized wheat’s, Field Crops Research, 81: 17-27.

Hasheminezhad, S.E., M. Shekarpour, O. Soflian and E. Esfandiari. 2010. Cluster analysis of wheat cultivars based on morphological characteristics under drought stress. Proceeding of the First Natioal Conference on Sustainable Agriculture and Clean Production. Isfahan, Iran.

Ibrahim, M. 2005. Path coefficient analysis of some quantitative characters in husked barley. Bio Santa Cruz do Sul. 17(1): 65-70.

Lemaire, G., B. Onillon, G. Gosse, M. Chartier and J.M. Allirand. 2013. Nitrogen distribution within a Lucerne canopy during re-growth: relation with light distribution. Annual Botany 68: 483-488.

Longnecker, N. and A. Robson. 1994. Leaf emergence of spring wheat receiving varying nitrogen supply at different stage of development. Annals of Botany 74:1-7.

Mahfoozi, S., M. Roustaii, S.H. Jasemi, H. Ketata, B. David Flower., 2004. Breeding for increasing wheat yield in the cold dryland regions of Iran, Proceeding of the 4^th International / Crop Scince Congress Brisbane, Australia, 26 Sep- 1 Oct 2004.

Majdi, M., M.R. M. Jalal Kamali, D. Esmaeilzadeh Moghaddam, F. Eradatmand Asli, Moradi and S. Tahmasbi. 2011. Variation some agronomic characteristics and soluble stem carbohydrates content at anthesis in spring wheat genotypes under terminal drought stress conditions. Iran. J. Crop Sci. 13(2): 299- 309.

Mallekshahi, F., H. Dehghani and B. Alizadeh. 2009. Study of drought tolerance Indexes in some varieties of winter oilseed rape. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources 48: 77-89.

Mezinani, M.A., M. Moghadam, S.S. Alavikya, M.R. Shakiba, A.A. Mehrabi and A.R. Poraboughadare. 2012. Study of genetic diversity in T. boeoticum populations under normal and water deficit stress conditions. Cereal Reaearch 2: 17-30.

Naderi, A., A. Hashemi-Dezfoli, E. Majidi, A. Rezaie and Gh. Noormohammadi. 2000. Study on correlation of traits and components affecting grain weight and determination of effects of some physiological parameters on grain yield in spring wheat genotypes under optimum and drought stress conditions. J. Plant Seed. 16 (3): 374-386.

Najeeb, S. and SA. Wani. 2004. Correlation and path analysis studies in barley (Hordeum vulgare L.), National Journal Plant Improvement, 6(2): 124-125.

Nawaz, R., H. Inamulla, A. Habib, U.D.  Siraj and MS. Iqbal. 2013. Agro morphological studies of local wheat varieties for variability and their association with yield related traits, Pak. J. Bot. 45(5): 1701-1706.

Niu, J.Y., Y.T. Gan, J.W. Zhang and Q.F. Yang. 1993. Post-anthesis dry matter accumulation and redistribution in spring wheat mulched with plastic film. Crop Sci. 38: 1562-1568.

Ortiz-Monasterio, J.I., S.S. Dhillon and R.A. Fischer. 1994. Date of sowing effects on grain yield and yield components of irrigated spring wheat cultivars and relationships with radiation and temperature in Ludhiana, India, Field Crops Research, 37: 169-184.

Papakosta, D.K. and A.A. Gagianas. 1991. Nitrogen and dry matter accumulation, remobilization, and losses for Mediterranean wheat during grain filling. Agron. J. 83, 864-870.

Pirdashtu, H., A. Ahmadpour, F. Shafaati, S. Hosseini, A. Shasavari and A. Arab. 2012. Evaluation of most effective variables based on statistically analysis on different wheat genotypes. International J. Agri: Res and Rev. 2 (4): 381-388. 26.

Przulj, N. and Momcilovic. V. 2003. Dry matter and nitrogen accumulation and use in spring barley. Plant Soil Environ. 49, 36- 47.

Sabry. S.R.S., L.T. Smith, and G.M. Smith. 1995. Osmoregulation in spring wheat under drought and salinity stress. Journal of Genetics and Breeding.49:55-60.

Saeidi, M. and F. Moradi. 2011. Effect of post-anthesis water stress on remobilization of soluble carbohydrates from peduncle and penultimate internodes to the developing grains of two bread wheat cultivars. Iran. J. Crop Sci. 13 (3): 548-564.

Schnyder, H. 1993. The role of carbohydrate storage and redistribution in the source-sink relations of wheat and barley during grain filling. A review. New Phytol. 123: 233–245.

Shearman, V.J., R. Sylvester-Bradley. R.K. Scott and M.J. Foulkes. 2005. Physiological processes associated with wheat yield progress in the UK. Crop Sci. 45, 175–185.

Sinclair, T.R. and P.D. Jamiesen. 2006. Grain number, wheat yield, and bottling beer: an analysis, Field Crops Research, 98: 60-67.

Slafer, G.A. and FH. Andrade. 1993. Physiological attributes related to the generation of grain yield in bread wheat cultivars released at different ears, Field Crop Research, 31: 351-367.

Tahir, I.S.A. and N. Nakata. 2005. Remobilization of nitrogen and carbohydrate from stems of bread wheat in response to heat stress during grain filling. J. Agron. Crop Sci. 191: 106–115.

Tahmasebi, GHR., Heydarnezhadian, J, Pour Aboughadareh, AR. 2013. Evaluation of yield and yield components in some of promising wheat lines, International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 5(20): 2379-2384.

Uzik, M & A. Zofajova. 2006. Translocation and accumulation of dry matter in winter wheat genotypes. Cereal Research Communications. 34: 1013–1020.

Wang, L., F. Chen, F. Zhang and G. Mi. 2010. Two strategies for achieving higher yield under phosphorus deficiency in winter wheat grown in field conditions, Field Crop Research, 118: 36-42.

Wardlaw, I. F. 1990. The control of carbon partitioning in plants. New Phytologist. 116: 341–381

Xu, Z.Z., Z.W. Yn, and D. Wang. 2006. Nitrogen translocation in wheat plants under soil water deficit. Plant and Soil 280: 291-303.

Zadoks, J.C., T.T. Chang and C.F. Konzak. 1974. A decimal code for the growth stages of cereals. Weed Res. 14: 415-421.