اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 14، شماره 55، آبان 1401، صفحه 145-162   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2022.697090

نویسندگان

حسن یاری¹؛ رافیک باغومیان^{* 2}

¹گروه حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²گروه حسابداری،دانشگاه شهیدبهشتی،تهران،ایران

چکیده

چکیده
مقاله حاضر جهت بررسی اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری صورت پذیرفته است. در این راستا، صورت‌های مالی 107 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی است و به روش توصیفی-همبستگی انجام شد. در پژوهش حاضر، تحریف‌های حسابداری متغیر وابسته است و برابر است با 1 در صورتی که شرکت متعاقبا صوزت‌های مالی سال جاری را در سال مالی بعد تجدید ارائه می‌کند، در غیر این صورت صفر. حق‌الزحمه حسابرسی و شهرت حسابرس به ترتیب متغیر مستقل و تعدیل‌گر پژوهش هستند. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از رگرسیون لجستیک استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود دارد؛ بدین معنا که دریافت حق‌الزحمه حسابرسی بالا (پایین) توسط حسابرسان، بروز تحریف‌های حسابداری را کاهش (افزایش) می‌دهد و این یافته‌ در رابطه با موسسات حسابرسی که از شهرت بالایی برخوردار هستند، قوی‌تر است. به عبارت دیگر، شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: تحریف‌های حسابداری؛ حق‌الزحمه حسابرسی؛ شهرت حسابرس؛ کیفیت حسابرسی

اصل مقاله

اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی

 و بروز تحریف‌های حسابداری

 

 

 

تاریخ دریافت: 20/04/1401                  تاریخ پذیرش: 23/06/1401

حسن یاری[1] رافیک باغومیان*[2]

 

چکیده

مقاله حاضر جهت بررسی اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری صورت پذیرفته است. در این راستا، صورت‌های مالی 107 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی است و به روش توصیفی-همبستگی انجام شد. در پژوهش حاضر، تحریف‌های حسابداری متغیر وابسته است و برابر است با 1 در صورتی که شرکت متعاقبا صوزت‌های مالی سال جاری را در سال مالی بعد تجدید ارائه می‌کند، در غیر این صورت صفر. حق‌الزحمه حسابرسی و شهرت حسابرس به ترتیب متغیر مستقل و تعدیل‌گر پژوهش هستند. برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از رگرسیون لجستیک استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود دارد؛ بدین معنا که دریافت حق‌الزحمه حسابرسی بالا (پایین) توسط حسابرسان، بروز تحریف‌های حسابداری را کاهش (افزایش) می‌دهد و این یافته‌ در رابطه با موسسات حسابرسی که از شهرت بالایی برخوردار هستند، قوی‌تر است. به عبارت دیگر، شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید می‌کند.

 

واژه‌های کلیدی:تحریف‌های حسابداری، حق‌الزحمه حسابرسی، شهرت حسابرس، کیفیت حسابرسی.

 

1- مقدمه

یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی سرمایه‌گذاران در تضمین اینکه تغییرها و تفسیرهای گزارش‌های مالی در ارزیابی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها قابل اطمینان باشد، این است که گزارش‌های مالی حاوی اطلاعاتی شفاف و قابل اتکا باشد تا نقش مهمی در پیش‌بینی، قضاوت و تصمیم‌گیری آگاهانه استفاده‌کنندگان داشته باشد. در این زمینه، شواهد نشان می‌دهد که حسابرسی سالیانه صورت‌های مالی به عنوان یک سازوکار نظارتی و یک مکانیزم کشف‌کننده تحریف‌های با‌اهمیت، ابزاری است که از طریق بهبود کیفیت اطلاعات مالی می‌تواند قدرت پیش‌بینی‌کنندگی اطلاعات مالی را افزایش و منجر به کاهش دغدغه‌ها و مخاطره‌های سرمایه‌گذاران در استفاده از گزارش‌های مالی شود (بهارمقدم و جوکار، 1397). نیاز به خدمات حسابرسان مستقل در این استدلال نهفته است و فلسفه وجودی حسابرسان مستقل، ایفای وظیفه اعتباردهی است. اعتباردهی به صورت‌های مالی، به مفهوم ایجاد اطمینان از منصفانه بودن اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی و قابلیت اعتماد به آن‌هاست.با توجه به نقش اعتباردهی حسابرس، چنانچه حسابرسان در کشف و گزارش اطلاعات مالی گمراه‌کننده و تحریفات بااهمیت قصور نمایند، این موضوع در درازمدت ارزش اقتصادی حسابرسی را کاهش داده و با سلب اعتماد استفاده‌کنندگان نسبت به گزارشگری مالی و کیفیت اثربخشی حسابرسی، به ثبات و استحکام بازار سرمایه آسیب جدی وارد خواهد نمود (حساس یگانه و مداحی، 1388).در ادبیات حسابرسی دو محرک (انگیزه) برای حسابرسان وجود دارد که سبب می‌شود آنان کار خود را با کیفیت بالاتری انجام دهند. این انگیزه‌ها عبارتنداز: دادخواهی (تئوری جیب بزرگ) و شهرت (اسکینر و سرینیوسان، 2012). بر اساس انگیزه اول (دادخواهی)، حسابرسان برای جلوگیری از دادخواهی احتمالی سرمایه‌گذاران، باید کیفیت حسابرسی بالاتری را ارائه دهند. بر اساس انگیزه دوم (شهرت)، حسابرسان برای حفظ شهرت خود، باید کیفیت حسابرسی بالاتری را ارائه دهند؛ زیرا کسب شهرت و اعتبار مستلزم صرف زمان و منابع زیادی است، این در حالی است که در مدت کوتاهی پس از آشکار شدن شکست حسابرسی، شهرت آنان از بین می‌رود. در نتیجه انتظار می‌رود که حسابرسانی که از شهرت بیشتری برخوردار هستند، تمایل بیشتری برای حفظ شهرت خود داشته باشند و برای متمایز شدن از سایر موسسه‌های حسابرسی و ارائه حسابرسی با کیفیت بالاتر، حق‌الزحمه بیشتری دریافت دارند. از طرفی،حق‌الزحمه حسابرسی پیوند اقتصادی بین مشتریان و موسسات حسابرسی ایجاد می‌کند (کینی و لیبی، 2002؛ دیانتی دیلمی و بیاتی، 1394). حق‌الزحمه حسابرسی تا حدودی نشان‌دهنده سطح مورد انتظار تلاش حسابرسی است (ویزنانت و همکاران، 2003)؛ در نتیجه انتظار می‌رود میان حق‌الزحمه حسابرسی و تلاش حسابرس رابطه مستقیمی وجود داشته باشد. از طرفی، بر اساس ادبیات می‌توان استدلال کرد که زمانی که تلاش کمتری توسط حسابرسان انجام می‌شود، خطاهای کشف شده کاهش و خطاهای کشف نشده افزایش می‌یابد (شیبانو، 1990؛ ماتسومورا و تاکر، 1992؛ هایگلیست، 1999). بنابراین، انتظار می‌رود حسابرسانی که حق‌الزحمه بیشتری دریافت می‌کنند نسبت به حسابرسانی که حق‌الزحمه کمتری دریافت می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که اشتباه‌های حسابداری موجود در صورت‌های مالی مشتریان را کشف کنند. با توجه به موارد گفته شده، به طور پیش‌فرض انتظار می‌رود میان حق‌الزحمه حسابرسی با بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی وجود داشته باشدو شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید کند. با این وجود، تاکنون پژوهشی در ایران به بررسی بررسی اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری نپرداخته است و شکاف قابل توجهی در ادبیات وجود دارد که پژوهش حاضر به دنبال پر کردن آن است. لذا در پژوهش حاضر تلاش شده که اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری بررسی شود. سازماندهی مقاله چنین است که در ابتدا ضمن بیان مبانی نظری، پژوهش‌هایی که پیرامون موضوع پژوهش صورت گرفته است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس، به بیان روش انجام پژوهش، جامعه و نمونه آماری پرداخته و روش گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل نتایج ارائه می‌گردد و در پایان، نتیجه‌گیری و بررسی تطبیقی یافته‌های پژوهش ارائه می‌گردد.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

1-2- تحریف‌های حسابداری

آثار زیان‌باری‌که رسوایی‌های مالی در سال‌های اخیر به وجود آورده است، توجه به بحثتحریف در صورت‌های مالی را افزایش داده است (علیخانی دهقی و همکاران، 1399). ‌تحریف حسابداری عبارت است از هرگونه مغایرت بین مبلغ، نحوه طبقه‌بندی، ارائه یا افشای یک قلم گزارش شده در صورت‌های مالی و مبلغ، نحوه طبقه‌بندی، ارائه یا افشای آن قلم طبق الزامات چارچوب گزارشگری مالی پذیرفته شده (استاندارد حسابرسی شماره 450 ایران). طبق استاندارد حسابرسی ایران شماره 240، تحریف صورت‌های مالی می‌تواند از تقلب یا اشتباه ناشی شود. وجه تمایز تقلب و اشتباه، عمدی یا غیرعمدی بودن عملی است که منجر به تحریف صورت‌های مالی می‌شود. اشتباه عبارتست از هرگونه تحریف سهوی در صورت‌های مالی مانند: اشتباه در گردآوری یا پردازش اطلاعات مبنای تهیه صورت‌های مالی، برآورد حسابداری نادرست ناشی از نادیده گرفتن یا تفسیر نادرست حقایق و اشتباه در بگارگیری استانداردهای حسابداری مرتبط با اندازه‌گیری، شناسایی، طبقه‌بندی یا افشا. تقلب عبارتست از هرگونه اقدام عمدی و فریبکارانه یک یا چند نفر از مدیران، کارکنان یا اشخاص ثالث برای برخورداری از یک مزیتی ناروا یا غیرقانونی. تقلب خود بر دو نوع است: گزارشگری مالی متقلبانه و سوء استفاده از دارایی‌ها. گزارشگری مالی متقلبانه با تحریف یا حذف مبالغ یا موارد افشا از صورت‌های مالی به عمد و به منظور فریب استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی سروکار دارد (استاندارد حسابرسی شماره 240 ایران). گزارشگری مالی متقلبانه با هدف بیش‌نمایی سود از طریق بیش‌نمایی دارایی‌ها و درآمد یا کم‌نمایی بدهی‌ها و هزینه‌ها انجام می‌گیرد. همچنین، گزارشگری مالی متقلبانه می‌تواند در راستای کاهش سود با هدف کاهش مالیات بر درآمد صورت گیرد. همچنین، مدیریت شرکت‌ها ممکن است در زمانی که سود بالا است، آن را کمتر از واقع گزارش کنند تا با شناسایی آن در دوره‌های آتی، سود دوره‌های آینده را افزایش دهند (مدیریت سود) (صفی‌پور افشار و همکاران، 1397). لوبک و همکاران (1989) معتقدند که کشف اشتباهات بااهمیت، امری نسبتا ساده است؛ چرا که اولا: اشتباهات را پنهان نمی‌کنند و بنابراین در زمان بررسی شواهد و مدارک مربوطه، آشکار خواهند شد. ثانیا: در صورتی که مبلغ اشتباهات کم‌اهمیت باشد، مجموع این اشتباهات کوچک منجر به یک مبلغ بااهمیت در صورت‌های مالی خواهد شد و بنابراین، احتمال اینکه یک یا چند مورد از شواهد و مدارک مربوط به این اشتباهات توسط حسابرس مورد بررسی قرار گیرد، بسیار زیاد است و ثالثا: اگر مبلغ اشتباهات بااهمیت باشد، مدارک مربوط به آن حتما توسط حسابرس مورد بررسی قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر، کشف تقلب معمولا امری بسیار دشوار است، چرا که در مورد تقلب، مخفی‌کاری و پنهان‌سازی صورت می‌گیرد. این مخفی‌کاری و پنهان‌سازی در ثبت‌های حسابداری و مدارک مثبته آن و همچنین در پاسخ‌هایی که فرد متقلب به سوالات و تحقیقات حسابرس در زمان اجرای حسابرسی می‌دهد، صورت می‌گیرد. همچنین، بر اساس استانداردهای حسابرسی شماره 240 ایران، از آنجا که برای کتمان تقلب ممکن است از طرح‌های پیچیده و سازمان‌یافته‌ای چون جعل، ثبت نکردن عمدی معاملات یا دادن اطلاعات نادرست به حسابرس استفاده شود، خطر کشف نشدن تحریف‌های بااهمیت ناشی از تقلب، به مراتب بیش از خطر کشف نشدن تحریف‌های بااهمیت ناشی از اشتباه است (استاندارد حسابرسی شماره 240 ایران). در گذشته، حسابرسان تاکید بیشتری بر روی کشف اشتباهات و تطابق صورت‌های مالی با استانداردهای مشخص و نه تقلب‌های بااهمیت داشتند (صفی‌پور افشار و همکاران، 1397). افزایش شمار تحریف‌ها که اغلب با ورشکستگی شرکت‌های بزرگ در هم آمیخته، نگرانی‌هایی را درباره کیفیت صورت‌های مالی به همراه داشته است و بر همین اساس، استانداردها و دستورالعمل‌های متعددی در زمینه مسئولیت حسابرسان در کشف تحریف‌ها در صورت‌های مالی وضع شده است (حساس یگانه و مداحی، 1388). طبق استاندارد حسابرسی ایران شماره 200، هدف حسابرسی صورت‌های مالی این است که حسابرس بتواند درباره انطباق صورت‌های مالی تهیه شده با استانداردهای حسابداری از تمام جنبه‌های بااهمیت اظهارنظر کند. حسابرسی انجام شده طبق استانداردهای حسابرسی به گونه‌ای طراحی می‌شود که از نبود تحریف بااهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه در صورت‌های مالی، اطمینان معقولی به دست آید. اگرچه حسابرسی می‌تواند عاملی بازدارنده محسوب شود، اما مسئولیت پیشگری از تقلب و اشتباه با حسابرس نیست و نمی‌تواند باشد (استاندارد حسابرسی شماره 200 ایران).

 

2-2- حق‌الزحمه حسابرسی و تحریف‌های حسابداری

دریافت حق‌الزحمه حسابرسی بالاتر توسط موسسه‌های حسابرسی به این معنا است که آنان (موسسه‌های حسابرسی) ریسک تجاری مشتریان را درک کرده و در نتیجه حق‌الزحمه بیشتری از مشتریان برای جبران خسارت‌های احتمالی تقاضا می‌کنند (لی و ما، 2018). در این راستا، جانستون و بدارد (2004) نشان دادند که حسابرسان هم تعداد ساعات کار و هم نرخ هر ساعت کار را برای مشتریان دارای ریسک بالا افزایش می‌دهند. همچنین، مطالعه هایگلیست (1999) نشان داد حسابرسان تلاش‌های بیشتری را برای صاحبکارانی که احتمال ارائه نادرست یا تقلب دارند، به کار می‌گیرند.همچنین، سیمونیک (1980) در این رابطه استدلال می‌کند که با افزایش ریسک حسابرسی، حسابرسان حق‌الزحمه بیشتری مطالبه می‌کنند. سیمونیک و استین (1996)، سیساماران و همکاران (2002) و ونکاتارامان و همکاران (2008) نیز در مطالعه خود نشان دادند که موسسات حسابرسی هنگامی که در معرض افزایش دعاوی حقوقی قرار می‌گیرند، حق‌الزحمه حسابرسی را افزایش می‌دهند.در ایران، آذین‌فر و همکاران (1398) به این نتیجه رسیدند که میان ریسک مالی و عملیاتی شرکت و حق‌الزحمه حسابرسی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. این در حالی است که نیکبخت و تنانی (1389) و قدیم‌پور و دستگیر (1395) یافتند که در بازار اوراق بهادار تهران، حسابرسان مستقل به مساله ریسک دادخواهی و ریسک حسابرسی توجه چندانی نمی‌کنند و حق‌الزحمه حسابرسی بیشتر بر اساس حجم عملیات رسیدگی تعدیل می‌شود. از طرفی، دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که بیان می‌کند دریافت حق‌الزحمه حسابرسی غیرعادی بیانگر تبانی حسابرسی، اختلال در استقلال حسابرسی و کاهش کیفیت حسابرسی است (چوی و همکاران، 2010؛ هریبار و همکاران، 2014). حق‌الزحمه حسابرسی پیوند اقتصادی بین مشتریان و موسسه‌های حسابرسی ایجاد می‌کند (کینی و لیبی، 2002؛ دیانتی دیلمی و بیاتی، 1394). حق‌الزحمه حسابرسی تا حدودی نشان‌دهنده سطح مورد انتظار تلاش حسابرسی است (ویزنانت و همکاران، 2003)؛ در نتیجه انتظار می‌رود میان حق‌الزحمه حسابرسی و تلاش حسابرس رابطه مستقیمی وجود داشته باشد.از طرفی،بر اساس ادبیات می‌توان استدلال کرد که زمانی که تلاش کمتری توسط حسابرسان انجام می‌شود، خطاهای کشف شده کاهش و خطاهای کشف نشده افزایش می‌یابد (شیبانو، 1990؛ ماتسومورا و تاکر، 1992؛ هایگلیست، 1999).در این راستا، لوبو و ژائو (2013) رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و تجدید ارائه صورت‌های مالی سالانه یافتند.ما و لی (2018) نشان دادند که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی وجود دارد. در ایران،آذین‌فر و همکاران (1398) در پژوهشی با استفاده از رویکرد معادلات ساختاری به بررسی رابطه میان کیفیت حسابرسی، سیاست چرخش موسسات حسابرسی و حق‌الزحمه حسابرسی در بورس تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که کیفیت حسابرسی منجر به افزایش حق‌الزحمه حسابرسی خواهد شد. در نتیجه، با توجه به این که حق‌الزحمه حسابرسی انعکاسی از تلاش حسابرسی است، انتظار می‌رود حسابرسانی که حق‌الزحمه بیشتری دریافت می‌کنند نسبت به حسابرسانی که حق‌الزحمه کمتری دریافت می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که اشتباه‌های حسابداری موجود در صورت‌های مالی مشتریان را کشف کنند.در نتیجه، انتظار می‌رود که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی وجود داشته باشد. با توجه به موارد گفته شده، فرضیه اول پژوهش به شرح ذیل تدوین می‌شود:

فرضیه اول پژوهش: بین حق‌الزحمه حسابرسی بابروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود دارد.

 

3-2- حق‌الزحمه حسابرسی، تحریف‌های حسابداری و شهرت حسابرس

در ادبیات حسابرسی دو محرک (انگیزه) برای حسابرسان وجود دارد که سبب می‌شود کار خود را با کیفیت بالاتری انجام دهند. این انگیزه‌ها عبارتنداز: دادخواهی (تئوری جیب بزرگ) و شهرت (اسکینر و سرینیوسان، 2012). بر اساس انگیزه اول (دادخواهی)، حسابرسان برای جلوگیری از دادخواهی احتمالی سرمایه‌گذاران، باید کیفیت حسابرسی بالاتری را ارائه دهند. بر اساس انگیزه دوم (شهرت)، حسابرسان برای حفظ شهرت خود، باید کیفیت حسابرسی بالاتری را ارائه دهند؛ زیرا کسب شهرت و اعتبار مستلزم صرف زمان و منابع زیادی است، این در حالی است که در مدت کوتاهی پس از آشکار شدن شکست حسابرسی، شهرت آنان از بین می‌رود. اسکینر و سرینیوسان (2012) معتقدند که شهرت حسابرس در اقتصادی که دادخواهی محرکی برای افزایش کیفیت حسابرسی نیست، از اهمیت خاصی برخوردار است. از طرفی، مطالعات اخیر که در حوزه شهرت حسابرس صورت گرفته است، بر اندازه حسابرس تمرکز کرده‌اند. این مطالعات نشان‌ می‌دهند که موسسه‌های حسابرسی بزرگ در برابر فشار حق‌الزحمه وارده از سوی صاحبکار مقاومت می‌کنند؛ زیرا موسسه‌های حسابرسی بزرگ، مشتریان کافی دارند و می‌توانند تعدادی را از دست بدهند (دی‌آنجلو، 1981؛ تئو و وانگ، 1993). بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که هم انگیزه شهرت و هم انگیزه دادخواهی می‌تواند رابطه مثبت میان اندازه موسسه‌های حسابرسی و کیفیت حسابرسی را توضیح دهد؛ زیرا موسسه‌های حسابرسی بزرگ در مقایسه با موسسه‌های حسابرسی کوچک، پوشش خسارت بیشتری در صورت وقوع دادخواهی دارند (ویلونبرگ، 1999).این در حالی است که حساس یگانه و آذین‌فر (1389) و پیری و همکاران (1392) یافتند که موسسات حسابرسی بزرگ و دارای تعداد صاحبکار بالا در مقایسه با موسسات حسابرسی کوچک و دارای تعداد صاحبکار کم، کیفیت حسابرسی کمتری دارند. محمدرضایی و محمدرضایی (1394) نشان دادند که کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه اول بالاتر از کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی سایر طبقات نیست.همانطور که گفته شد، کسب شهرت و اعتبار توسط موسسه‌های حسابرسی مستلزم صرف زمان و منابع زیادی است که این شهرت در صورت کشف سوء رفتار از موسسه‌های حسابرسی از بین می‌رود. در نتیجه انتظار می‌رود که حسابرسانی که از شهرت بیشتری برخوردار هستند، تمایل بیشتری برای حفظ شهرت خود داشته باشند و برای متمایز شدن از سایر موسسه‌های حسابرسی و ارائه حسابرسی با کیفیت بالاتر، حق‌الزحمه بیشتری دریافت دارند.لی و ما (2018) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که شهرت پایین موسسه‌های حسابرسی، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را ضعیف‌تر می‌کند.هر چند که خواجوی و همکاران (1397) یافتند که شهرت حسابرس باعث کاهش تعداد، شدت و پیامدهای منفی تجدید ارائه صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شود.با توجه به موارد گفته شده، انتظار می‌رود که شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید کند.با توجه به موارد گفته شده، فرضیه دوم پژوهش به شرح ذیل تدوین می‌شود:

فرضیه دوم پژوهش: شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید می‌کند.

 

3- روش پژوهش

این پژوهش، به لحاظ نوع استدلال از نوع قیاسی-استقرایی، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و تصمیم‌گرا، به لحاظ بعد زمان از نوع گذشته‌نگر و از نوع پژوهش‌های توصیفی-همبستگی است. شرکت‌های ثبت ‌شده نزد بورس و اوراق بهادار تهران، جامعه آماری پژوهش بوده و قلمرو زمانی پژوهش از سال 1393 الی 1398 است و شرکت‌هایی به عنوان نمونه پژوهش انتخاب می‌شوند که تمامی شرایط زیر را دارا‌باشند:

• سال مالی یا فعالیت شرکت طی سال‌های مورد مطالعه تغییر نکرده باشد.
• از منظر افزایش قابلیت مقایسه، پایان سال مالی شرکت‌ها منتهی به پایان اسفندماه باشد.
• شرکت‌های مورد مطالعه نباید متعلق به صنایع بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و سایر نهاد‌های پولی، واسطه‌گری‌های مالی، سرمایه‌گذاری‌های مالی باشد.
• از آنجایی که برای محاسبه برخی متغیرهای پژوهش به داده‌های یک سال بعد و یک سال قبل از دوره زمانی پژوهش نیاز است، بایستی تمامی داده‌های موردنیاز شرکت‌های منتخب در طی سال‌های1392 الی 1399 در دسترس باشد.
• شرکت‌های منتخب از ابتدا تا انتهای پژوهش در فهرست شرکت‌های بازار باشند.

با توجه به معیارهای تعیین شده،107شرکت طی سال‌های مذکور (642سال-شرکت) انتخاب شدند. اطلاعات این شرکت‌ها از پایگاه اطلاعاتی بورس اوراق بهادار جمع‌آوری شد. در این پژوهش با بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش از طریق بررسی مقاله‌ها و نیز طبقه‌بندی داده‌های مورد نیاز با استفاده از نرم‌افزار اکسل و انجام آزمون‌های آماری مربوط با استفاده از نرم‌افزار Eviews 10، نتایج آزمون فرضیه‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.

 

4- مدل پژوهش و نحوه اندازه‌گیری متغیرها

برای آزمون فرضیه اول پژوهش از مدل رگرسیونی به شرح رابطه 1 و برای ازمون فرضیه دوم پژوهش از مدل رگرسیونی به شرح رابطه 2 استفاده شده است:

 

 

(1)

MIS_it = β₀ + β₁LnAF_it+ β₂ ROA_it+ β₃ LEV_it + β₄SIZE_it+ β₅ GROWTH_it+ β₆ AO_it+ β₇TENURE_it + β₈CHANGE_it + β₉ BIG_it + Ꜫ_it

 

(2)

MIS_it = β₀ + β₁LnAF_it+ β₂ REPU_it + β₃ LnAF_{it *}REPU_it+ β₄ ROA_it+ β₅ LEV_it + β₆ SIZE_it + β₇ GROWTH_it + β₈ AO_it + β₉ TENURE_it + β₁₀ CHANGE_it + β₁₁BIG_it + Ꜫ_it

 

در مدل‌های فوق، MIS = تحریف‌های حسابداری، LnAF = لگاریتم طبیعی حق‌الزحمه حسابرسی، REPU = شهرت حسابرس، ROA = نرخ بازده دارایی‌ها، LEV = اهرم مالی، SIZE = اندازه شرکت، GROWTH = رشد دارایی‌ها، AO = اظهارنظر حسابرس، TENURE = دوره تصدی حسابرس، BIG= اندازه موسسه حسابرسی وCHANGE = تغییر حسابرس است. در مدل 1، ضریب β₁رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و تحریف‌های حسابداری و در مدل 2، ضریب β₃ اثر تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و تحریف‌های حسابداری را توضیح می‌دهد.

متغیرهای وابسته، مستقل، تعدیل‌گر و کنترلی پژوهش به شرح ذیل اندازه‌گیری شده‌اند:

متغیر وابسته

ایلیفسن و میزیر (2000) معتقدند که یکی از دلایل اولیه و زیربنایی تجدید ارائه صورت‌های مالی، ناتوانی حسابرس در کشف تحریف‌های بااهمیت صورت‌های مالی قبل از انتشار آن‌ها می‌باشد. در پژوهش حاضر، تحریف‌های حسابداری (MIS) متغیر وابسته است که به پیروی از پژوهش لی و ما (2018) و مران‌جوری و علیخانی (1399) برابر است با 1 در صورتی که شرکت متعاقبا صوزت‌های مالی سال جاری را در سال مالی بعد تجدید ارائه می‌کند، در غیر این صورت صفر.

متغیر مستقل

در پژوهش حاضر، حق‌الزحمه حسابرسی متغیر مستقل است که به پیروی از پژوهش لی و ما (2018) به صورت لگاریتم طبیعی حق‌الزحمه حسابرسی (LnAF) اندازه‌گیری شده است.

متغیر تعدیل‌گر

در پژوهش حاضر، شهرت حسابرس (REPU) متغیر تعدیل‌گر است که به پیروی از پژوهش نقش‌بندی و قلیچی مقدم (1399) برابر است با 1 در صورتی که موسسه حسابرسی جزء 20 موسسه برتر از نظر حجم کار باشد؛ در غیر این صورت صفر. درآمد موسسه‌های حسابرسی از سایت جامعه حسابداران رسمی استخراج شده است.

 

 

متغیرهای کنترلی

متغیرهای کنترلی پژوهش به پیروی از پژوهش لی و ما (2018)عبارتنداز:نرخ بازده دارایی‌ها (ROA) که صورت نسبت سود خالص به جمع دارایی‌ها اندازه‌گیری شده است، اهرم مالی (LEV) که به صورت نسبت مجموع بدهی‌ها به مجموع دارایی‌ها اندازه‌گیری شده است، اندازه شرکت (SIZE) که به صورت لگاریتم طبیعی مجموع دارایی‌های شرکت اندازه‌گیری شده است، اظهارنظر حسابرس (AO) و برابر است با 1 در صورتی که شرکت اظهارنظر غیرمقبول دریافت کند؛ در غیر این صورت صفر، تغییر حسابرس (CHANGE) و برابر است با 1 در صورتی که شرکت در سال جاری تغییر حسابرس داشته باشد؛ در غیر این صورت صفر، اندازه حسابرس (BIG) و برابر است با 1 در صورتی که موسسه حسابرسی‌کننده سازمان حسابرسی یا موسسات حسابرسی الف طبق رتبه‌بندی جامعه حسابداران رسمی باشد؛ در غیر این صورت صفر، رشد دارایی‌ها (GROWTH) که به صورت درصد تغییر در دارایی‌ها اندازه‌گیری شده است و دوره تصدی حسابرس (TENURE) و برابر است با لگاریتم طبیعی تعداد سال‌های انباشته از زمانی که حسابرس فعالیت خود را برای اولین سال در واحد مورد رسیدگی آغاز کرده است. برای اندازه‌گیری دوره تصدی حسابرس، سال 1389 به عنوان سال پایه در نظر گرفته شده است.

 

5- یافته‌های پژوهش

1-5- آمار توصیفی

آمار توصیفی به تلخیص، توصیف و توضیح ویژگی­های مهم داده­ها گفته می­شود. به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعه مورد مطالعه و آشنایی بیش­تر با متغیرهای پژوهش، پیش از تجزیه و تحلیل داده­های آماری لازم است این داده­ها توصیف شوند. توصیف آماری داده­ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم بر آن­ها و پایه­ای برای تبیین روابط میان متغیرهایی است که در پژوهش به کار می­روند. آمار توصیفی متغیرهای پژوهشدر جدول 1 و 2 ارائه شده است.

 

جدول 1: شاخص‎های توصیفی داده‌های کمی پژوهش

متغیرهای پژوهش	نماد	میانگین	میانه	انحراف معیار	بیشترین	کمترین
حق‌الزحمه حسابرسی	LnAF	805/6	857/6	821/0	184/8	362/5
نرخ بازده دارایی‌ها	ROA	150/0	147/0	120/0	362/0	061/0-
اهرم مالی	LEV	589/0	583/0	191/0	931/0	255/0
اندازه شرکت	SIZE	032/14	012/14	275/1	271/16	829/11
رشد دارایی‌ها	GROWTH	285/0	299/0	217/0	650/0	092/0-
دوره تصدی حسابرس	TENURE	113/1	386/1	594/0	792/1	0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

جدول 2: شاخص‌های توصیفی داده‌های کیفی پژوهش

نام متغیر	نماد	وجود		عدم وجود		مجموع
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
تحریف‌های حسابداری	MIS	486	7/75	156	3/24	642	100
شهرت حسابرس	REPU	503	3/78	139	7/21	642	100
اظهارنظر حسابرس	MAO	369	5/57	273	5/42	642	100
تغییر حسابرس	CHANGE	182	3/28	460	7/71	642	100
اندازه حسابرس	BIG	406	2/63	236	8/36	642	100

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همانطور که در جدول 1 مشخص است، میانگین اهرم مالی 58/0 است که نشان می‌دهد به طور متوسط 58 درصد از مبالغ مورد نیاز شرکت‌های مورد مطالعه از محل بدهی‌ها تامین مالی شده است. میانگین رشد دارایی‌ها 28/0 است. این موضوع نشان‌دهنده است که مجموع دارایی‌ها در شرکت‌های مورد مطالعه نسبت به مدت مشابه سال قبل، 28 درصد رشد (افزایش) داشته است. همانطور که در جدول 2 مشخص است، صورت‌های مالی سال مالی جاری 75 درصد از شرکت‌های مورد مطالعه در سال مالی بعد تجدید ارائه شده است. همچنین، 57 درصد از شرکت‌های مورد مطالعه طی دوره پژوهش اظهارنظر غیرمقبول دریافت داشته‌اند، 28 درصد از شرکت‌های نمونه حسابرس خود را تغییر داده‌اند و صورت‌های مالی 63 درصد از شرکت‌های مورد مطالعه، توسط سازمان حسابرسی و موسسه‌های حسابرسی الف طبق رتبه‌بندی جامعه حسابداران رسمی، حسابرسی شده است.

 

2-5- آمار استنباطی

1-2-5- نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش

بر اساس فرضیه اول پژوهش، انتظار می‌رود میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود داشته باشد.در ادامه، نتیجه آزمون مدل رگرسیونی در جدول 3ارائه شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 3: نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش

متغیر	ضریب	آماره والد	درجه آزادی	سطح معناداری	ضرایب استاندارد شده
مقدار ثابت	514/14	707/66	1	000/0	011/2
LnAF	790/1-	911/101	1	000/0	167/0
ROA	855/1	203/4	1	040/0	391/6
LEV	248/1-	842/4	1	028/0	287/0
SIZE	030/0	123/0	1	726/0	030/1
GROWTH	628/0-	643/1	1	200/0	534/0
TENURE	354/0-	619/3	1	057/0	702/0
MAO	596/0	796/1	1	180/0	815/1
CHANGE	104/0-	136/0	1	712/0	901/0
BIG	559/0-	623/1	1	203/0	572/0
آماره کای اسکوار: 212/172
سطح معناداری آماره کای اسکوار:000/0
درجه آزادی: 9
ضریب کاکس-اسنل:235/0
درصد پیش‌بینی مدل: 1/70

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به این که متغیر وابسته پژوهش (تحریف‌های حسابداری) به صورت صفر و یک تعریف شده است، بایستی از روش رگرسیون لجستیک استفاده نمود. رگرسیون لجستیک نوعی تحلیل رگرسیون است که وقتی متغیر وابسته، طبقه‌ای و دارای دو ارزش باشد به کار می‌رود (این در حالی است که متغیر مستقل می‌تواند پیوسته یا گسسته باشد). این رگرسیون به جای حداقل کردن مجذور خطاها (که در رگرسیون معمولی انجام می‌شود)، احتمالی را که یک واقعه رخ می‌دهد حداکثر می‌کند. این روش یک تکنیک رگرسیون غیرخطی است و لزومی ندارد که داده‌ها حالت خطی داشته باشند. وجود پیش‌فرض‌های مدل رگرسیون خطی از جمله برقراری فروض نرمالیتی و ناهمسانی واریانس در رگرسیون لجستیک ضروری نیست. برای بررسی معناداری کل مدل، از آماره کای اسکوار استفاده می‌شود. با توجه به جدول فوق، مقدار احتمال معناداری آماره کای اسکوار ۰۰۰/۰ می‌باشد. این مقدار کم‎تر از 5 درصد است؛ بنابراین، فرضیه صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می‌شود. این موضوع بدان معناست که در سطح اطمینان 95 درصد، مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی، مخالف صفر است و متغیرهای مستقل مدل بر متغیر وابسته اثر گذارند. در رابطه با فرضیه اول پژوهش، ضریب متغیر حق‌الزحمه حسابرسی 790/1- و سطح معناداری آن 000/0 است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت در سطح اطمینان 95 درصد، بین متغیر حق‌الزحمه حسابرسیو بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود دارد. در نتیجه، فرضیه اول پژوهش رد نمی‌شود. با توجه به جدول فوق، درصد پیش‌بینی مدل 1/70 درصد است. از آنجا که در روش رگرسیون لجستیک باینری، درصد پیش‌بینی مدل باید بالای 50 درصد باشد تا قابل قبول باشد، می‌توان نتیجه گرفت که درصد پیش‌بینی مدل در پژوهش حاضر مناسب است. در پژوهش حاضر، چون از روش رگرسیون لجستیک استفاده می‌شود، ضرب تعیین کاکس-اسنل همان نقشی را ایفا می‌کند کهR² در رگرسیون خطی ایفا می‌نماید. مقدار ضریب تعیین کاکس-اسنل میزان وابستگی متغیر وابسته به متغیرهای مستقل را نشان می‌دهد. با توجه به جدول شماره 3، میزان این شاخص برابر 5/23 درصد است.

 

2-2-5- نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش

بر اساس فرضیه دوم پژوهش، انتظار می‌رود که شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید کند.در ادامه، نتیجه آزمون مدل رگرسیونی در جدول 4ارائه شده است.

با توجه به این که متغیر وابسته پژوهش (تحریف‌های حسابداری) به صورت صفر و یک تعریف شده است، بایستی از روش رگرسیون لجستیک استفاده نمود. برای بررسی معناداری کل مدل، از آماره کای اسکوار استفاده می‌شود. با توجه به جدول فوق، مقدار احتمال معناداری آماره کای اسکوار ۰۰۰/۰ می‌باشد. این مقدار کم‎تر از 5 درصد است؛ بنابراین، فرضیه صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می‌شود. این موضوع بدان معناست که در سطح اطمینان 95 درصد، مدل معنادار بوده و حداقل یکی از ضرایب مدل رگرسیونی، مخالف صفر است و متغیرهای مستقل مدل بر متغیر وابسته اثر گذارند. در رابطه با فرضیه دوم پژوهش، ضریب متغیر REPU*LnAF 839/0- و سطح معناداری آن 000/0 است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که شهرت حسابرس در سطح اطمینان 95 درصد بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و تحریف‌های حسابداری اثر مستقیم داشته است. در نتیجه، فرضیه دوم پژوهش رد نمی‌شود. همچنین، با توجه به این که ضریب متغیر REPU 192/0 و سطح معناداری آن 657/0 است، می‌توان نتیجه گرفت که در سطح اطمینان 95 درصد میان شهرت حسابرس و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه معناداری وجود ندارد. با توجه به جدول فوق، درصد پیش‌بینی مدل 1/86 درصد است. از آنجا که در روش رگرسیون لجستیک باینری، درصد پیش‌بینی مدل باید بالای 50 درصد باشد تا قابل قبول باشد، می‌توان نتیجه گرفت که درصد پیش‌بینی مدل در پژوهش حاضر مناسب است. همچین، با توجه به جدول شماره 4، میزان ضریب کاکس-اسنل برابر 2/37 درصد است.مقدار ضریب تعیین کاکس-اسنل میزان وابستگی متغیر وابسته به متغیرهای مستقل را نشان می‌دهد.

 

 

جدول شماره 4: نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش

متغیر	ضریب	آماره والد	درجه آزادی	سطح معناداری	ضرایب استاندارد شده
مقدار ثابت	357/47	552/103	1	000/0	690/3
LnAF	891/5-	932/109	1	000/0	003/0
REPU	192/0	197/0	1	657/0	212/1
REPU*LnAF	839/0-	735/87	1	000/0	432/0
ROA	525/2	053/6	1	014/0	496/12
LEV	279/1-	896/3	1	048/0	278/0
SIZE	075/0	598/0	1	439/0	078/1
GROWTH	622/0-	203/1	1	273/0	537/0
TENURE	535/0-	436/6	1	011/0	586/0
MAO	656/0	616/1	1	204/0	927/1
CHANGE	368/0-	298/1	1	255/0	692/0
BIG	604/0-	120/1	1	290/0	547/0
آماره کای اسکوار: 214/298
سطح معناداری آماره کای اسکوار: 000/0
درجه آزادی: 11
ضریب کاکس-اسنل: 372/0
درصد پیش‌بینی مدل: 1/86

منبع: یافته‌هایپژوهشگر

 

6- بحث و نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر جهت بررسی اثر تعدیل‌کنندگیشهرت حسابرس بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداریصورت پذیرفته است. در این راستا، صورت‌های مالی 107 شرکت پذیرفته ­شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 1393 تا 1398 مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل شرکت‎های پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و شرکت­های برگزیده (نمونه آماری) از طریق روش حذف سیستماتیک از جامعه آماری انتخاب شدند. اطلاعاتاینشرکت‌ها (نمونه آماری) نیزازپایگاهاطلاعاتیبورساوراقبهادار جمع‌آوریشد. درراستایآزمونفرضیه اول پژوهشمبنیبراینکه" بین حق‌الزحمه حسابرسیو بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی و معناداری وجود دارد."، ازمدل رگرسیون لجستیک استفاده شد. نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش نشان داد که متغیر حق‌الزحمه حسابرسی در سطح اطمینان 95 درصد بر بروز تحریف‌های حسابداری اثر منفی و معناداری داشته است.حق‌الزحمه حسابرسی تا حدودی نشان‌دهنده سطح مورد انتظار تلاش حسابرسی است. در نتیجه، بایستی میان حق‌الزحمه حسابرسی و تلاش حسابرس رابطه مستقیمی وجود داشته باشد. از طرفی، بر اساس ادبیات می‌توان استدلال کرد که زمانی که تلاش کمتری توسط حسابرسان انجام می‌شود، خطاهای کشف شده کاهش و خطاهای کشف نشده افزایش می‌یابد. در نتیجه، با توجه به این که حق‌الزحمه حسابرسی انعکاسی از تلاش حسابرسی است، می‌توان استدلال کرد که حسابرسانی که حق‌الزحمه بیشتری دریافت می‌کنند نسبت به حسابرسانی که حق‌الزحمه کمتری دریافت می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که اشتباه‌های حسابداری موجود در صورت‌های مالی مشتریان را کشف کنند. در نتیجه، انتظار می‌رود که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری رابطه منفی وجود داشته باشد. نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش با یافته‌های پژوهش لی و ما (2018) مطابقت دارد؛ زیرا آنان نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداریرابطه منفی و معناداری وجود دارد و دریافت حق‌الزحمه حسابرسی بالا (پایین) توسط موسسه‌های حسابرسی، بروز تحریف‌های حسابداری را کاهش (افزایش) می‌دهد. درراستایآزمونفرضیه دوم پژوهشمبنیبراینکه" شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید می‌کند."، ازمدل رگرسیون لجستیک استفاده شد. نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش نشان داد که متغیر شهرت حسابرس در سطح اطمینان 95 درصد بر رابطه میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری اثر مستقیم داشته است. همانطور که گفته شد، کسب شهرت و اعتبار توسط موسسه‌های حسابرسی مستلزم صرف زمان و منابع زیادی است که این شهرت در صورت کشف سوء رفتار از موسسه‌های حسابرسی از بین می‌رود. در نتیجه می‌توان استدلال کرد که حسابرسانی که از شهرت بیشتری برخوردار هستند، تمایل بیشتری برای حفظ شهرت خود داشته باشند و برای متمایز شدن از سایر موسسه‌های حسابرسی و ارائه حسابرسی با کیفیت بالاتر، حق‌الزحمه بیشتری دریافت دارند. در نتیجه، انتظار می‌رود که شهرت بالای حسابرس، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را تشدید کند. نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش با یافته‌های پژوهش لی و ما (2018) مطابقت  دارد؛ زیرا آنان نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که شهرت پایین موسسه‌های حسابرسی، رابطه منفی میان حق‌الزحمه حسابرسی و بروز تحریف‌های حسابداری را ضعیف‌تر می‌کند. هر پژوهشی در بطن خود، محدودیت‌هایی دارد که در مسیر تحقق آن ظاهر می‌شود و امر پژوهش و تعمیم نتایج را با دشواری همراه می‌کند.قابل ذکر است که پژوهش حاضر به مثابه سایر پژوهش‌ها با محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده است. یکی از محدودیت‌های حاکم بر پژوهش حاضر، عدم افشای مناسب داده‌های مربوط به حق‌الزحمه حسابرسی در صورت‌های مالی برخی از شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران بود. در پایان، انتظار می‌رود که نتایج پژوهش حاضر مورد استفاده نهادهای نظارتی از جمله جامعه حسابداران رسمی و بورس اوراق بهادار تهران قرار گیرد. همچنین، به سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان توصیه می‌شود که در هنگام اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری و اعطای اعتبار، به شهرت موسسه حسابرسی توجه ویژه‌ای داشته باشند؛ زیرا موسسه‌های حسابرسی مشهوربرای حفظ شهرت خود، باید کیفیت حسابرسی بالاتری را ارائه دهند.با توجه به این که پژوهش‌های اندکی در ایران در رابطه با عوامل موثر بر تحریف‌های حسابداری صورت گرفته است و هنوز خلا شواهد تجربی در این زمینه بسیار مشهود است، لذا در راستای پژوهش حاضر به پژوهشگران آینده موضوعات زیر پیشنهاد می‌شود: 1- بررسی رابطه میان ویژگی‌های هیات‌مدیره و کمیته حسابرسی با تحریف‌های حسابداری 2- بررسی تاثیر وجود یا عدم وجود حسابرس داخلی بر تعداد تحریف‌های حسابداری 3- بررسی رابطه میان گرایش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران و تحریف‌های حسابداری.

 

 

[1]- گروه حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران[e-mail]

[2]- گروه حسابداری،دانشگاه شهیدبهشتی،تهران،ایران. نویسنده مسئول[e-mail]

مراجع

فهرست منابع
آذین‌فر، کاوه، عباس قدرتی زوارم،سهیلا تیمورپور و محمد نوروزی، محمد، "کیفیت حسابرسی، سیاست چرخش مؤسسات حسابرسی و حق‌الزحمه حسابرس: رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری"،دانش حسابرسی، ۱۹(۷۷)، صص۲۹۰-۲۷۵.
آذین‌فر، کاوه، عباس قدرتی زوارم و محمد نوروزی،(1398)، "تأثیر ابعاد ریسک بر قیمت‌گذاری حسابرسی"،پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 44(11)، صص 174-155.
بهارمقدم، مهدی و حسین جوکار، (1397)، "اثر تعدیل‌کنندگی کیفیت حسابرسی بر تمایلات سرمایه‌گذاران در قیمت‌گذاری سهام"، مطالعات تجربی حسابداری مالی، 14(57)، صص 146-123.
پیری، پرویز، امیر شیخ‌محمدی و نعمت الله جوادی، (1392)، "بررسی ارتباط بین اندازه موسسه حسابرسی، تعداد صاحبکاران موسسه حسابرسی با کیفیت حسابرسی"، دانش حسابرسی، 13(51)، صص 26-1.
حساس یگانه،یحیی و کاوهآذین‌فر، (1389)، "رابطه بین کیفیت حسابرسی و اندازه موسسه حسابرسی"،بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 17(61)، صص 83-96. 
حساس یگانه، یحیی و ازاده مداحی، (1388)، "اثربخشی فرآیند حسابرسی در کشف اشتباهات و تحریف‌های بااهمیت در صورت‌های مالی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 1(4)، صص 76-49.
خواجوی، شکراله، حمزه معشوری و محسن صالحی‌نیا،(1397)، "تأثیر شهرت حسابرس بر شدت و پیامدهای منفی تجدید ارائه صورت‌های مالی: شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران"،دانش حسابرسی، ۱۸(۷۲)، صص 57-77.
دیانتی دیلمی، زهرا و مرتضی بیاتی، (1394)، "رابطه رقابت بازار محصول و حق‌الزحمه حسابرس مستقل"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 7(27)، صص 23-38.
صفی‌پور افشار، مجتبی، امید پورحیدری و مهدی بهارمقدم، (1397)، "بررسی تاثیر مدیریت حسابرسی توسط مدیران بر کشف تحریفات توسط حسابرسان با لحاظ ویژگی تردید حرفه‌ای حسابرسان"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 7(25)، صص 80-67.
علیخانی دهقی، حسین، ناصر ایزدی‌نیا و غلامحسین کیانی، (1399)، "پیش‌بینی تحریف‌های حسابداری بر اساس داده‌کاوی"، پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، 9(1)، صص 286-257.
قدیم‌پور، جواد و محسن دستگیر، (1395)، "بررسی تاثیر عوامل ریسک دادخواهی حسابرسان بر حق‌الزحمه حسابرسی"، پژوهش‌های حسابداری مالی، 8(4)، صص 37-54. 
محمدرضایی، فخرالدین و مهدی محمدرضایی،(1393)، "بررسی رابطه بین رتبه موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و کیفیت حسابرسی"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 4(14)، صص 14-1.
مران‌جوری، مهدی و رضیه علیخانی،(1399)، "سرمایه انسانی حسابرس و احتمال کشف تحریف صورت‌های مالی"،دانش حسابرسی، 20(81)، صص 245-227.
نقش‌بندی، نادر و هدا قلیچی مقدم، (1399)، "بررسی نقش تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت و انتخاب حسابرس در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار"، پژوهش‌های معاصر در علوم مدیریت و حسابداری، 2(6)، صص 24-1. 
نیکبخت، محمدرضا و مسحن تنانی، (1389)، "آزمون عوامل موثر بر حق‌الزحمه حسابرسی صورت‌های مالی"، پژوهش‌های حسابداری مالی، 2(4)، صص 111-132.