بررسی پدیدة عزلت‌گزینی از دیدگاه مولانا و کارن هورنای

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 18، شماره 69، دی 1401، صفحه 168-137   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.697102

نویسندگان

شهرام محمودی¹؛ ابراهیم دانش^{* 2}؛ فرامرز جلالت³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

بسیاری از رنج‌های روانی انسان ریشه در رفتار والدین با وی در دوران کودکی دارد. کارن هورنای روان‌شناس نئوفرویدی، نظریّة «روان‌رنجوری» را بر اساسِ رنج‌های روانی و عوارضِ آن‌ها بنا کرده است. هورنای معتقد است شخص روان‌رنجور به مکانیسم‌های دفاعی «مهرطلبی»، «برتری‌طلبی» و «عزلت‌گزینی» پناه می‌بَرَد، امّا این مکانیسم‌ها تسکین موقّت روان‌رنجوری را به دنبال دارد و ممکن است منجر به تشدید ناراحتی وی شوند. مولانا نیز، به عنوان عارفی مردمی که رفتار اقشار مختلف جامعه را به دقّت زیر نظر داشته، در پرتو علوم و معارف گران‌قدر اسلامی، راهکارهایی را برای درمان روان‌رنجوری افراد ارائه کرده است که شباهت‌هایی با مکانیسم‌های نظریّة کارن هورنای دارد. این مقاله به روش تحلیلی ـ تطبیقی، نمودهای مختلف «عزلت‌گزینی» را در مثنوی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه نمودهای بیشتری در رفتار شخصیت‌های مثنوی دارد. همچنین مولانا برای صحبت، در تکامل انسان و اجتماع شأنی عظیم قائل است و عزلت‌گزینی را در صورتی جایز می‌داند که به هیچ وجه امکان معاشرت وجود نداشته باشد. وی برای عزلت‌گزینی انواع متعددی چون عرفانی، اجتماعی و روان‌رنجورانه قائل است و عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه را بیشتر ناشی ازعواملی چون جهل، حسد، نفرت، عدم درک فلسفة اختلافات انسانی و عدم درک متقابل می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عزلت؛ عزلت‌‌گزینی؛ روان‌رنجوری؛ مثنوی؛ هورنای

مراجع

قرآن کریم. 1387. ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای. چ1. تهران: کاشف.

آمدی، عبدالواحد. 1378. غررالحکم و دررالکلم. ترجمة سید حسین شیخ الإسلامی.ج1. چ4. قم: انصاریان.

افلاکی، احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به تصحیح تحسین یازیچی. ج1. چ2. تهران: دنیای کتاب.

بدیعی فرد، فاطمه و مریم صادقی. 1397. «بررسی مؤلّفه‌های شخصیت پرخاشگر براساس نظریّة کارن هورنای در آثار جمال‌زاده و هدایت با تکیه بر داستان‌های آدم بدنام و علویه خانم». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. س19. ش44. صص118ـ99.

برزگر، ابراهیم. 1389. «نظریة هورنای و روان‌شناسی سیاسی ناصرالدین شاه، از کودکی تا عزل نوری». پژوهش‌نامة علوم سیاسی. س‌6. ش‌1. صص73ـ35.  

بهنام‌فر، محمد و زینب طلایی. 1393. «تحلیل روان‌شناختی خودستایی‌های خاقانی بر مبنای دیدگاه کارن هورنای». پژوهش‌نامة ادب غنایی. س12. ش 22. صص69-92.

جباری، مهدی و فرهاد طهماسبی. 1394. «بررسی آداب صحبت و خلوت در تصوف». فصلنامة عرفان اسلامی. س11. ش43. صص206ـ185.

جرجانی، علی. 1424. التعریفات. ط1. بیروت: دار اِحیاء التراث العربی.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1371. دیوان حافظ. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. چ4. تهران: اساطیر.

راغب اصفهانی، حسین. 2003. المفردات فی غریب القرآن. راجعه و قدّم له وائل احمد عبدالرحمن. ط1. قاهره: المکتبه التوفیقیّه.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1378. با کاروان حلّه. چ 11. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ . 1386. پلّه پلّه تا ملاقات خدا. چ27. تهران: علمی.

سیاسی، علی‌اکبر. 1397.  نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. چ17. تهران: دانشگاه تهران.

شولتز، سیدنی الن. 1382. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. چ2. تهران: دوران.

صفا، ذبیح‌الله. 1386. تاریخ ادبیات در ایران. ج3. چ14. تهران: فردوس.

عباسی آبرزگه، مژگان و همکاران. 1398. «مقایسة مشکلات رفتاری در کودکان طلاق و عادی». مجلّة دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی. س2. ش 20. صص131ـ123.  

غزالی، محمد. 1376.  احیاء علوم‌الدین. ترجمة مؤیّدالدین محمّد خوارزمی. ج2. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

فتاحی، ذکیه و شهرام پازوکی. 1393. «بررسی خلوت و تحول آن در تصوف». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10.ش34. صص280ـ241. 

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج2. چ 8. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1384. زندگی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ7. تهران: زوار.

فیجان، سلمان و همکاران. 1388. خلوت و صحبت در مثنوی مولانا و تأثیر آن بر روابط اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز.

محمودی، شهرام و همکاران. 1400. «تحلیل مکانیسم روان‌رنجورانة مهرطلبی در داستان‌های مثنوی بر اساس نظریّة کارن هورنای». پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت. س10. ش 12. صص209ـ185. 

مولوی، جلال‌الدین. 1380. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چ5. تهران: ققنوس.

نسفی، عزیزالدین. 1379. الإنسان الکامل. تصحیح ماریژان موله و هانری کُربن. چ4. تهران: طهوری.

هجویری، علی. 1381. کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژوکوفسکی. چ8. تهران: طهوری.

همایی، جلال‌الدین. 1385. مولوی نامه. ج1. تهران: هما.

هورنای، کارن. 1369. عصبانی‌های عصرما. ترجمة ابراهیم خواجه نوری. چ‌5. تهران: شرق.

ـــــــــــــ . 1389. تعارض‌های درونی ما. ترجمة مریم وتر. چ1. تهران: علم.

ـــــــــــــ . 1397. تضاد‌های درونی ما. ترجمة محمدجعفر مصفا. چ23. تهران: بهجت.

 

English Sources

Bhatia, M. S. (2009). Dictionary of Psychology and Allied Sciences. 3^rd edition. New Delhi: New Age International (P) Ltd Publishers.

Leeming, D. A. (2020). Encyclopedia of Psychology and Religion. 3^rd edition. Switzerland: Springer.

VandenBos, G. R. (2009). APA Collage Dictionary of Psychology. Washinton DC: American Psychology Assciation.