بررسی بن مایه های عرفانی در یکصد غزل کلیم کاشانی(مقاله مروری)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 14، شماره 52، آبان 1401، صفحه 110-146   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1954351.1615

نویسندگان

فضل الله رضایی اردانی^{* 1}؛ غلامرضا هاتفی اردکانی²

¹استادیارگروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فرهنگیان استان یزد

²غلامرضا هاتفی اردکانی، دکتری زبان و ادبیّات فارسی و مدرس دانشگاه

چکیده

کلیم کاشانی یکی از مشهورترین غزلسرایان سبک هندی است که نشان هایی از عرفان و تصوّف، در غزلیّات او نقش بسته‌است به طوریکه آمـوزه‌هـای عرفانی در غـزلیّات او، عشق واقعی یا آسمانی را بیان می‌کنند.«خلّاق ‌المعانی ثانـی» در حدود (990) ه.ق. در همـدان دیـده بـه جهان گشود و به علت سکونت در کاشان به کاشانی مشهور شد. مجموعۀ (590) غـزل او در حوزۀ ادب غنایی، جایگاه والا دارد. از خصوصیّات سرآمد در غزلیّات او، وجود جلوه های عرفانی است. این مقاله به واکاوی، جلوه های عرفانی در یکصد غزل کلیم کاشانی، بـه شکل تصادفی می پردازد تا جلوه‌های برجستۀ عشق و کمال آن، به تصویر درآید و علاوه بر آن، در پژوهش‌های ادبی و عرفانی، کلیم به عنوان شاعری عارف معرّفی گردد و در نهایت طرح این نکته که، غزلیّات غنایی کلیم کاشانی، محملی برای بیان و جست و جوی معانی بلند عرفانی است. غزلیّات این شاعر، ساختار ادبی و عرفانی دارد و او با طرح ساز و کارهای عرفـانـی، کـوششی بـرای یافتن و طرح گـوهـر ارزشمند عشق واقعـی را انجام داده‌است. جلوه-پردازی‌هـای عـرفانی در غزلیّات او جلوه‌ای خاص دارد. این مقاله با روش تحلیل و توصیف یافته‌های عرفانی، قصد دارد تا گرایش‌های عرفانی و بن‌مایه‌های عرفانی به کاررفته را در غزلیّات کلیم ابتدا واکاوایی و با ذکر نمونه‌هایی از آن مصادیق، آنها را براساس فرهنگ اصطلاحات عرفانی دست اوّل، مورد بررسی و تحلیل قراردهد. از رهگذر وجود و بررسی آموزه‌های عرفانی در غزلیّات این شاعر، شایسته است که کلیم را، در جرگۀ شاعران عارف‌، به شمارآوریم. ‌

کلیدواژه‌ها

کلیم کاشانی؛ غزلیّات؛ عرفان؛ آموزه‌های عرفانی

مراجع

منابع و مآخذ    
1- قرآن مجید، ترجمۀ حداد عادل، غلامعلی،(1390)، مشهد: به­نشر انتشارات آستان قدس رضوی و  بنیاد پژوهش­های اسلامی استان قدس رضوی.            
2- آقاحسینی، حسین و دیگران،(1390)، اهمّیّت پرسش در متون عرفانی، یزد: کاوش­نامه، دانشگاه یزد، شمارۀ 22.(صص160-131)
3- ارشاد سرابی، اصغر و دیگران، (1378)، ادبیّات فارسی (5) و (6)، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.

4- خطیب رهبر، خلیل،(1369)، دیوان عزلیّات حافظ، تهران: انتشارات امیرکبیر.

5- دهقان، علی،(1391)، بررسی مضمون آفرینـی در غـزلیّات کلیم کاشانـی، سنندج: فصلنامـۀ علمـی و پژوهشی زبان­ و ادب فارسی دانشگاه­ آزاد سنندج، سال چهارم، شمارۀ 13.(صص40-21)

6- رحیمی، امین و دیگران،(1393)، نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی،  عطّار و مولوی، تهران: نشریۀ متن پژوهی دانشگاه علّامه طباطبایی تهران، شمارۀ 62 دورۀ 18.(صص173-147)               
7- سجّادی، سیّدجعفر،(1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانۀ طهوری.

8- شعار، جعفر و دیگران،(1370)، گزیدۀ اشعار صائب تبریزی، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
9- شمیسا سیروس،(1366)، فرهنگ تلمیحات، تهران: انتشارات فردوسی.     
10- صادق­زاده، محمود،(1389)، بررسی مختصّات سبک و موتیف­پردازی در غزلیّات کلیم کاشانی، تهران: پژوهش­نامۀ فرهنگ و ادب.(صص296-276)

11- صفا، ذبیح الله،(1369) تاریخ ادبیّات در  ایران، تهران: انتشارات فردوسی تهران.        
12- عدالتی شاهی، شهرام،(1400)، بررسی جلوه­های عرفانی در منظومۀ لیلی و مجنون نظامی، زنجان، فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی، شمارۀ 68.(367-350)               
13- غیاثی، محمّدتقی،(1368)، سبک شناسی ساختاری، چاپ اوّل، شعلۀ اندیشه.        
14- فتوحی معجنـی، محمـود،(1395)، مضمـون در فـن شعــر سبـک هنـدی، تهران: فصـلنـامـۀ علمی– پژوهشی نقد ادبی شمارۀ 34.(صص156-119)

15- کاشانی، کلیم،(1391)، دیوان، تهران: انتشارات سنایی.          
16----------،(1375)، دیوان، مشهد: مؤسّسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.               
17- نصرآبادی اصفهانی، میرزامحمّد طاهر،(1317)، تذکرۀ نصرآبادی، تهران: چاپ­خانۀ ارمغان.       
18- یاحقی، محمّدجعفر،(1389)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.        
19--------------،(1375)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.